Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 450/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa Y. W.
przeciwko Gminie Miasta K.
o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 24 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w K. z
dnia 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt I C …/09 i przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.;
pozostawia temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2010 r., uwzględniając
powództwo Y. W. uzgodnił stan prawny nieruchomości o powierzchni 0,0326 ha,
położonej w K. przy ul. P. 27, ze stanem rzeczywistym w ten sposób, że nakazał
wpisać w dziale II prowadzonej dla niej księgi wieczystej Kw nr […]/6 w miejsce
pozwanej Gminy Miasta K. powódkę i pozwaną jako współwłaścicielki po 1/2 części.
Sąd Rejonowy ustalił, że wskazana nieruchomość, dla której poprzednio była
prowadzona księga wieczysta. Ciąg dalszy księgi wieczystej K. tom 37 nr […],
następnie księga wieczysta Kw nr […], była przedmiotem współwłasności P. H. i H.
R. po 1/2 części. Powódka jest następczynią prawną matki M. B., która nabyła w
całości spadek po H. R. Sąd Grodzki w K. postanowieniem z dnia 9 grudnia 1947 r.
przywrócił M. B. na podstawie dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach
opuszczonych i poniemieckich - Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm. (dalej jako: dekret)
posiadanie całej nieruchomości, o czym uczyniono w księdze wieczystej wzmiankę
w dniu 16 sierpnia 1948 r., wykreśloną w dniu 9 kwietnia 1990 r. Sąd Powiatowy
w K. postanowieniem z dnia 18 stycznia 1972 r. stwierdził, że Skarb Państwa na
podstawie art. 34 ust. 1 lit. a cyt. dekretu nabył przez przemilczenie własność
wskazanej nieruchomości z dniem 31 grudnia 1955 r. Na skutek skargi powódki
Sąd Okręgowy w K. wznowił powyższe postępowanie, następnie wyrokiem z dnia 2
czerwca 2006 r. uchylił postanowienie z dnia 18 stycznia 1972 r. i ustalił, że Gmina
K., na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich, jest
właścicielem 1/2 części nieruchomości w miejsce P. H. oraz oddalił powództwo w
pozostałym zakresie. Sąd Okręgowy stwierdził, że Gmina K., jako następca prawny
Skarbu Państwa, uprawniona była jedynie do żądania ustalenia przejścia udziału
we współwłasności przypadającego P. H., gdyż M. B. zapobiegła skutkom
wynikającym z art. 34 dekretu uzyskując postanowienie o przywróceniu jej
posiadania nieruchomości.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dziale II Księgi wieczystej nr […]/6, ujawniona
jest jako właściciel Gmina K. na podstawie decyzji Wojewody K. z dnia 14 września
1991 r., wydanej w oparciu o art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie
terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze
zm.). Stwierdził, że decyzja ma charakter deklaratoryjny i została wydana w okresie
3
obowiązywania orzeczenia sądowego stwierdzającego nabycie własności przez
Skarb Państwa. Wydany w wyniku wznowienia wyrok Sądu Okręgowego w K. z
dnia 2 czerwca 2006 r. skutkuje tym, że decyzja „nadal istnieje, ale co do połowy
nieruchomości nie tyle przestała obowiązywać, co nigdy nie powinna zostać
wydana”, gdyż nie można było stwierdzić komunalizacji nieruchomości w części, w
jakiej nie była ona majątkiem państwowym.
Pozwana zaskarżyła apelacją wskazany wyrok, zarzucając m.in. naruszenie
art. 2 § 3 k.p.c., art. 16 k.p.a., art. 18 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 cyt. Ustawy-
Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym (…) przez przyjęcie
braku związania ostateczną decyzją Wojewody K. z dnia 14 września 1991 r. oraz
naruszenie art. 72 § 2 i art. 195 k.p.c. przez niewezwanie do wzięcia udziału
w sprawie jako współuczestników koniecznych właścicieli lokalu nr 2,
wyodrębnionego z nieruchomości objętej księgą wieczystą nr […]/6.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 23 września 2010 r. zmienił wskazane
orzeczenie i oddalił powództwo. Sąd uzupełnił postępowanie dowodowe ustalając,
że w księdze wieczystej nr […]/6, w rubryce 1.4.2 znajduje się informacja o
wyodrębnieniu na podstawie umowy z dnia 26 kwietnia 1990 r. lokalu nr 2 i
założeniu dla niego Księgi wieczystej nr […]. W następstwie przyjął zasadność
zarzutu naruszenia art. 72 § 2 k.p.c. i art. 195 k.p.c. uznając jednak, że nie miało to
znaczenia dla rozstrzygnięcia wobec związania sądu ostateczną decyzją
administracyjną w przedmiocie komunalizacji. W jego ocenie sąd w sprawie o
uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej ze
stanem rzeczywistym nie jest uprawniony do kwestionowania stanu prawnego
wynikającego z decyzji komunalizacyjnej, dopóki nie zostanie ona uchylona.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 25 stycznia 2012 r., uwzględniając skargę
kasacyjną powódki, uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał mu sprawę do
ponownego rozpoznania. Odnosząc się do zarzutu nieuwzględnienia nieważności
postępowania, spowodowanego zaniechaniem wezwania do wzięcia udziału
w sprawie w pierwszej instancji właścicieli lokalu nr 2 (art. 379 pkt 5 k.p.c.), Sąd
Najwyższy stwierdził, że pozbawienie możności obrony praw jako przyczynę
nieważności postępowania można rozważać tylko w odniesieniu do podmiotu
uczestniczącego w procesie w charakterze strony. Jeśli w sprawie nie wzięły
4
udziału w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny
udział był konieczny, w rachubę wchodziło zastosowanie art. 195 k.p.c. Ustalenia
Sądu Okręgowego okazały się jednak zbyt ogólnikowe dla oceny naruszenia art. 72
§ 2 i art. 195 k.p.c. W księdze wieczystej nr […]/6 znajduje się jedynie informacja o
wyodrębnieniu lokalu nr 2 i założeniu dla niego Księgi wieczystej nr […], brak
ustaleń w jakim dziale księgi wieczystej figuruje ten wpis, kiedy doszło do
ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu nr 2 oraz jakie udziały
w częściach wspólnych budynku oraz w prawie użytkowania wieczystego albo
współwłasności gruntu przysługują jego właścicielom. Sąd Najwyższy wskazał
jednocześnie, że w sprawie zachodziło współuczestnictwo konieczne właścicieli
lokalu, stanowiącego przedmiot odrębnej własności, bez względu na charakter ich
praw do gruntu.
Sąd Najwyższy uznał za prawidłowe stanowisko Sądu Okręgowego
o związaniu decyzją administracyjną i możliwości jej eliminacji tylko w sposób
przewidziany w art. 16 k.p.a., za wyjątkiem tzw. bezwzględnej nieważności decyzji
administracyjnej. Zwrócił jednak uwagę, że sprawa dotyczyła rozstrzygnięcia sporu
o własność, a obok ostatecznej decyzji administracyjnej, stwierdzającej nabycie
własności nieruchomości przez pozwaną, istnieje prawomocny wyrok sądu
powszechnego stwierdzający, że pozwana jest właścicielem 1/2 części, który,
zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., wiąże sąd. Sąd, rozpoznając powództwo
o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej ze stanem
rzeczywistym, nie mógł uchylić się od rozstrzygnięcia wskazanego sporu.
W toku ponownego postępowania apelacyjnego powódka zmieniła żądanie
pozwu w ten sposób, że domagała się wykreślenia z działu II Księgi wieczystej nr
[…]/6 pozwanej jako współwłaściciela w 8/10 części oraz M. C. i L. C. - właścicieli
lokalu nr 2 (wydzielonego do Księgi wieczystej nr […]/6) jako współwłaścicieli we
wspólności ustawowej w 2/10 części, oraz wpisania w to miejsce jako
współwłaścicieli pozwanej w 1/2 części oraz powódki w 1/2 części. Powódka na
podstawie art. 195 § 1 i 2 k.p.c. wniosła ponadto o wezwanie do udziału w sprawie
wskazanych osób w charakterze pozwanych.
Sąd Okręgowy, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 24
kwietnia 2012 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwo.
5
W następstwie uzupełnienia postępowania dowodowego o dowody z dokumentów
Sąd odwoławczy ustalił, że Skarb Państwa umową z dnia 26 kwietnia 1990 r.
ustanowił prawo odrębnej własności lokalu nr 2 w budynku położonego w K. przy ul.
P. 27 i sprzedał je M. i L. małżonkom C. wraz z udziałem w budynku i użytkowaniu
wieczystym gruntu do wspólności ustawowej - co do 2/10 części. W tym dniu lokal
nr 2 został wydzielony z księgi wieczystej nr […]/6 i założono dla niego nową księgę
wieczystą (obecnie Kw nr […]). W dziale II księgi wieczystej nr […]/6 nie ujawniono
udziału w prawie użytkowania wieczystego, związanego z własnością wydzielonego
lokalu, co było zgodne z ówczesną praktyką orzeczniczą. W myśl § 30 ust. 1 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 marca 1983 r. w sprawie
wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz.
84) w dziale II księgi wieczystej, z której wyodrębniono lokale, wpisywano
właścicieli wydzielonych lokali oraz stosunek, w jakim każdy z nich uczestniczy we
wspólnej własności. Zgodnie z § 30 ust. 4 rozporządzenia, ust. 1 – 3 tego
paragrafu stosowane były odpowiednio, jeśli przedmiot odrębnej własności
stanowiły lokale w budynku znajdującym się na terenie oddanym w użytkowanie
wieczyste z tym, że jeżeli nie wszystkie wyodrębnione lokale były sprzedawane
przez Państwo równocześnie, w księdze wieczystej, z której były wydzielane
poszczególne lokale, dokonywano wpisu tylko w łamie 8. Prezydent Miasta K. w
dniu 18 maja 2011 r. wydał decyzję o przekształceniu prawa użytkowania
wieczystego przysługującego małż. C. w prawo własności. Sąd Rejonowy w K. w
dniu 16 czerwca 2011 r., dokonał w dziale I – Sp. Księgi wieczystej nr […] wpisu, że
z własnością wydzielonego lokalu nr 2 związany jest udział w prawie własności
nieruchomości objętej Księgą wieczystą nr [...]/6, wynoszący 2/10 części, a w dziale
II Księgi wieczystej nr […]/6 wpisu, że udział wynoszący 2/10 części w prawie
własności nieruchomości wspólnej przysługuje właścicielowi lokalu wydzielonego
do Księgi wieczystej nr […]. Tym samym udział Miasta K. został pomniejszony do
8/10 części.
Sąd Okręgowy w oparciu o powyższe ustalenia uznał, że pozwana trafnie
podniosła zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 195 § 1 i 2 w zw. z art. 72 § 2
k.p.c., bowiem już w chwili wszczęcia postępowania w pierwszej instancji stan
prawny ujawniony w Księdze wieczystej nr […]/6 był odmienny od tego, który
6
wskazany został w uzasadnieniu pozwu. Brak ujawnienia w dziale II księgi
macierzystej udziału w prawie użytkowania wieczystego związanego z własnością
lokalu nr 2, wynikający z przepisów cyt. rozporządzenia, nie zmieniał tego, że
właściciele lokalu byli użytkownikami wieczystymi udziału w gruncie oraz
współwłaścicielami budynku. Sąd Okręgowy wskazał, odwołując się do stanowiska
Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku kasatoryjnego, że w sprawie
o usunięcie niezgodności ujawnionego w księdze wieczystej stanu prawnego
nieruchomości, z której wyodrębniono lokal, ze stanem rzeczywistym zachodzi
współuczestnictwo konieczne właściciela gruntu oraz właściciela lokalu. Sąd
Rejonowy naruszył powołane przepisy, gdyż nie wezwał powódki do oznaczenia
właścicieli lokalu w taki sposób, aby ich wezwanie albo zawiadomienie było
możliwe, a powódka nie podjęła z własnej inicjatywy czynności zmierzających do
prawidłowego i pełnego oznaczenia strony pozwanej. Wobec tego, że w pierwszej
instancji nie występowały wszystkie osoby, których udział w sprawie po stronie
pozwanej był konieczny i zachodził brak legitymacji łącznej, powództwo już z tej
przyczyny podlegało oddaleniu, co stanowiło wystarczającą przyczynę
uwzględnienia apelacji pozwanej. Sąd Okręgowy przyjął, że zmiana żądania pozwu
na etapie postępowania apelacyjnego, bez względu na ocenę jej dopuszczalności
w świetle art. 383 k.p.c., ze względu na brak udziału w sprawie w charakterze
pozwanych współwłaścicieli lokalu nr 2 – M. i L. małżonków C. nie miała znaczenia
dla rozstrzygnięcia i nie mogła odnieść zamierzonego skutku. Żądanie wezwania
ich do udziału w sprawie, zgłoszone na etapie postępowania apelacyjnego, było
niedopuszczalne (art. 391 § 1 k.p.c.).
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka,
zaskarżając go w całości. W skardze, opartej na podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c., podniosła jako mające wpływ na wynik sprawy, naruszenia przepisów prawa
procesowego:
- art. 195 § 1 i 2 w zw. z art. 72 § 1 i art. 386 § 4 k.p.c. polegające na nieuchyleniu
wyroku Sądu Rejonowego i nieprzekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania,
pomimo stwierdzonego naruszenia art. 195 § 1 i 2 k.p.c., w sytuacji, gdy pozwana
już w odpowiedzi na pozew zwracała Sądowi Rejonowemu uwagę na konieczność
wezwania do udziału w sprawie w charakterze pozwanych M. i L. małżonków C.;
7
- art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 5 ust. 1 i art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 10 maja 1990 r., art. 2 § 1 i 2 k.p.c., art. 16 § 1 k.p.a., art. 7 i 10
Konstytucji RP, art. 10 u.k.w.h., art. 328 § 2 w zw. z art. 244 § 1, art. 233 § 1
i art. 224 § 1 k.p.c. polegające na zaniechaniu uzgodnienia stanu prawnego
nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej ze stanem rzeczywistym oraz
nieuchyleniu wyroku Sądu Rejonowego do ponownego rozpoznania, w sytuacji, gdy
Sąd Najwyższy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w celu
rozstrzygnięcia sporu o własność;
- art. 39820
w zw. z art. 5 ust. 1 i art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., art. 16
§ 1 k.p.a., oraz art. 365 § 1 k.p.c. polegające na pominięciu przy ponownym
rozpoznaniu sprawy wykładni prawa dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 25 stycznia 2012 r. i uchylenie się od rozpoznania sporu o własność.
Pozwana nie zajęła stanowiska w przedmiocie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył:
Powództwo o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego
w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, oparte na art. 10 ustawy
księgach wieczystych i hipotece, jest w zasadzie jedynym sposobem wzruszenia
domniemania prawnego z art. 3 cyt. ustawy, w myśl którego prawo jawne z księgi
wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Judykatura
przyjmuje obecnie, że nie jest to rodzaj powództwa o ustalenie, tylko powództwo
prawo kształtujące (por. uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r.,
III CZP 106/06, OSNC 2006, nr 10, poz. 160). Powyższa uchwała przecięła sporną
kwestię legitymacji czynnej wskazując, że przysługuje ona tylko osobie uprawnionej
do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie art.
6262
§ 5 k.p.c. Nie ma jednak nadal zgodności poglądów judykatury co do
legitymacji biernej. Zgodne - co do zasady - stanowisko, że w sprawie takiej
powinny wziąć udział wszystkie osoby wpisane w dziale II księgi wieczystej, osoby,
które żądają ujawnienia swoich praw w księdze wieczystej, gdyż zachodzi
pomiędzy nimi współuczestnictwo konieczne (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88, OSNC 1991, nr 1, poz. 12, z dnia 28 czerwca
2000 r., IV CKN 71/00, niepubl., z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 38/01, OSNC
2003, nr 2, poz. 27) kwestionowane jest w odniesieniu do współwłasności.
8
W wyrokach z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CSK 114/05 (OSP 2007, nr 4, poz. 46),
z dnia 9 czerwca 2005 r., III CK 699/06, niepubl., postanowieniu z dnia 5 kwietnia
2007r., II CZ 22/07, niepubl. Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie o uzgodnienie
stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym wszczętej przez jednego ze współwłaścicieli nie zachodzi
pomiędzy nim a pozostałymi współwłaścicielami współuczestnictwo konieczne.
Odmienne stanowisko zajęto w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CSK
210/12, niepubl. Wskazana różnica stanowisk związana była z indywidualnymi
okolicznościami rozpoznawanych spraw oraz z odmiennymi ocenami prawnymi
uprawnień współwłaścicieli w ramach czynności zachowawczych (art. 209 k.c.).
Panuje jednak zgodność poglądów co do tego, że po stronie biernej powinny
występować wszystkie osoby wpisane w dziale II księgi wieczystej, jeżeli ich prawa
są kwestionowane i istnieje między stronami stan sporu, którego pochodną jest
udział po stronie czynnej lub biernej w danej sprawie (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 695/97, z dnia 23 grudnia 1988 r.,
III CRN 434/88, z dnia 7 marca 2013 r., IV CSK 409/12 – niepubl.). Bez wątpienia
także - co do zasady - brak pełnej legitymacji procesowej, gdy ma ona charakter
legitymacji łącznej, skutkuje oddaleniem powództwa, co nie wyłącza możliwości
ponownego wytoczenia powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
29 listopada 2012 r., II CSK 86/12, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 grudnia 2012 r., IV CSK 210/12 - niepubl.).
W przedmiotowej sprawie zaistniały szczególne okoliczności, gdyż treść
wpisów w księdze wieczystej początkowo spowodowała niepewność co do zakresu
praw rzeczowych przysługujących pozwanej Gminie K., wpisanej do księgi
wieczystej jako właściciel, której tytuł prawny powódka kwestionowała co do udziału
wynoszącego ½. Sąd Najwyższy wskazał w wyroku kasatoryjnym, że zbycie prawa
odrębnej własności jednego z lokali mieszkalnych z udziałem w nieruchomości
budynkowej oraz udziałem w prawie rzeczowym do gruntu (którego rodzaju
wówczas nie znano) na rzecz osób trzecich skutkuje koniecznością wyjaśnienia tej
kwestii i przyjęcia po ich stronie współuczestnictwa koniecznego w obecnym sporze.
Stanowisko powyższe wynikało także z rodzaju tytułu prawnego nabytego przez
właścicieli lokalu względem nieruchomości skarbowej i konstrukcji praw rzeczowych
9
uniemożliwiających ustanowienie i trwanie prawa użytkowania wieczystego na
gruncie będącym współwłasnością Skarbu Państwa (samorządu terytorialnego)
i innych osób (art. 232 k.c. w brzmieniu sprzed i po zmianie wprowadzonej ustawą
z dnia 28 lipca 1990 r. - Dz. U. Nr 55, poz. 321, por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 8 listopada 1977 r., IV CR 466/77, OSP 1978, nr 7-8, poz. 144, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 67/00, niepubl.). W tej sytuacji
zasadna jest podstawa kasacyjna w zakresie wskazującym na naruszenia przez
sąd odwoławczy art. 195 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 72 § 1 k.p.c. i art. 386 § 4 k.p.c.
Skoro już w toku postępowania pierwszoinstancyjnego podnoszono, że w sprawie
powinni uczestniczyć jako pozwani także właściciele lokalu nr 2, a Sąd Rejonowy -
wychodząc z założenia, że związany jest decyzją komunalizacyjną - zaniechał
czynności opartych na art. 195 § 1 i 2 k.p.c. (wezwania strony powodowej do
oznaczenia osób nie biorących udziału, a następnie wezwania ich do wzięcia
udziału w sprawie w charakterze pozwanych), co było przedmiotem zarzutów
apelacyjnych, to Sąd drugiej instancji nie mógł, odwołując się do zakazu
przekształceń podmiotowych wynikającego z art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c., przyjąć braku
pełnej legitymacji łącznej i zmienić zaskarżonego wyroku przez oddalenie
powództwa. Naruszenie wskazanych przepisów było bowiem objęte zarzutami
apelacyjnymi. Na istnienie kognicji sądu powszechnego dla rozstrzygnięcia sporu
o prawo własności nieruchomości w sytuacji istnienia dwóch sprzecznych tytułów
prawnych wskazał już uprzednio Sąd Najwyższy, co oznacza, że pogląd
o związaniu decyzją administracyjną nie mógł się ostać. Prawomocne orzeczenie
sądu wydane w innej sprawie wiąże także w postępowaniu o uzgodnienie treści
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 13 września 2012 r., V CSK 400/11, z dnia 29 czerwca 2012 r., I CSK 541/11
– niepubl.). W tym stanie rzeczy istniała podstawa wydania przez sąd odwoławczy
wyroku kasatoryjnego, a nie reformatoryjnego.
Konieczność wydania wskazanego orzeczenia wynikała także z naruszenia
przez sąd odwoławczy zasady aktualności, do której trafnie odwołuje się skarga
kasacyjna stawiając zarzut naruszenia art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 386 § 4
k.p.c. W sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym uwzględnia się
10
stan faktyczny i prawny na datę rozstrzygania o żądaniu pozwu, którą jest data
zamknięcia rozprawy odwoławczej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
16 grudnia 2003 r., II CK 318/02, z dnia 4 października 2006 r., II CSK 108/06,
z dnia 9 stycznia 2009 r., I CSK 276/08, z dnia 5 kwietnia 2013 r., III CSK 236/12 -
niepubl.). Uzupełnienie postępowania dowodowego w postępowaniu drugo-
instancyjnym potwierdziło następcze - względem daty wydania orzeczenia przez
Sąd Rejonowy - zmiany stosunków prawno-rzeczowych, polegające na zbyciu
przez Gminę udziału we własności gruntu wynoszącego 2/10, którego skutkiem
było wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego. Przekształcenie praw
rzeczowych do gruntu przysługujących właścicielom lokalu nr 2 usunęło tym
samym – co do zasady – materialno-prawną przeszkodę do uzgodnienia treści
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zgodnie z pierwotnym
brzmieniem pozwu. Nieruchomość gruntowa i budynkowa może być bowiem
przedmiotem współwłasności gminy i osób fizycznych i odpowiednio obrotu
cywilnoprawnego (zbycia) w granicach przysługujących mu udziałów.
Wskazana zmiana okoliczności i stosunków prawnych legła u podstaw
modyfikacji żądania pozwu w postępowaniu odwoławczym (art. 383 zd. 2 k.p.c.).
Rzeczą Sądu będzie zbadanie jej prawidłowości i odpowiednio zasadności
powództwa. Podkreślić bowiem należy, że w sprawie o usunięcie niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej
a rzeczywistym stanem prawnym sąd jest związany żądaniem pozwu (por. uchwałę
(7) Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 r., III CZP 134/09, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 1214/98, OSNC 2001, nr 11,
poz. 165). Wskazana uchwała akceptuje także pogląd zawarty w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 76/08 (OSNC 2009,
nr 7-8, poz. 113) oraz cyt. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r.,
III CKN 1214/98, w myśl którego orzeczenie usuwające niezgodność poprzez
stwierdzenie, że powodowi przysługuje do nieruchomości inne prawo jak określone
w pozwie, albo wprawdzie takie prawo przysługuje ale innej osobie, innego rodzaju
bądź w innym rozmiarze stanowiłoby naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy
odwoływał się dla uzasadnienia tego poglądu do podstawowej procesowej zasady
dyspozycyjności i autonomii praw prywatnych, jako obejmujących swobodę
11
dysponowania uprawnieniami o charakterze procesowym. W ostatnim okresie
stanowisko to popierane było przez Sąd Najwyższy m.in. w cyt. wyroku z dnia
5 kwietnia 2013 r., III CSK 236/12 w którym wskazano, że żądanie pozwu
w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym powinno być
skonkretyzowane na tyle jednoznacznie i precyzyjnie, aby niemal mogło być
przeniesione w postaci gotowej do sentencji orzeczenia, oraz w wyroku z dnia
27 września 2012 r., III CSK 149/12, niepubl.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uznając podstawy skargi kasacyjnej za
zasadne na podstawie art. 39815
§ 1 zd. 2 k.p.c., a w odniesieniu do kosztów
postępowania kasacyjnego art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
db