Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 471/12
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie z wniosku M. K. i Z. K.
przy uczestnictwie T. Dystrybucja S.A. z siedzibą w K.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy Z. K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w J.
z dnia 10 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy w B. ustanowił na
nieruchomości gruntowej w B. służebność gruntową na rzecz T. Dystrybucja S.A. z
siedzibą w K., polegającą na prawie korzystania przez przedsiębiorstwo przesyłowe
z urządzeń elektroenergetycznych (słupa żelbetowego przelotowego i linii
energetycznej napowietrznej średniego napięcia 20 kV) oraz prawie korzystania
z nieruchomości obciążonej, w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji,
remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji, wraz z prawem
wejścia i wjazdu na teren nieruchomości odpowiednim sprzętem. Zasądził też od
uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy 20 200 złotych tytułem
wynagrodzenia za ustanowienie służebności oraz koszty postępowania.
W wyniku wniesionej apelacji uczestnika, Sąd Okręgowy postanowieniem z
dnia 10 maja 2012 r. zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji przez
określenie wynagrodzenia na kwotę 668,48 złotych oraz zmianę w przedmiocie
kosztów postępowania i zasądzenie kosztów za instancję odwoławczą. Obniżenie
wynagrodzenia wynikało z uznania znacznie mniejszego, niż to przyjął Sąd
Okręgowy, zakresu obciążenia nieruchomości ustanowioną służebnością.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca Z. K. zarzucił zaskarżonemu
postanowieniu naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 3051
k.c.
w zakresie treści prawa służebności przesyłu oraz art. 3052
§ 2 k.c. i
nieuwzględnienie żądania właściciela przyznania odpowiedniego wynagrodzenia w
zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest niezasadna i podlega oddaleniu, chociaż niektóre jej
stwierdzenia są trafne, pozostając wszakże poza zakresem kognicji
Sądu Najwyższego ze względu na niepodniesienie w skardze zarzutów
odnoszących się do naruszenia przepisów postępowania cywilnego. Jednocześnie,
3
na dezaprobatę zasługują te stwierdzenia Sądu drugiej instancji, które zbyt
emocjonalnie a nie merytorycznie odnoszą się do stanowiska Sądu pierwszej
instancji i zawierają określenia, które nie przystoją sądowi (orzeczenie kuriozalne,
nieudolne), próbując zastąpić argumenty, jakie powinny się znaleźć w uzasadnieniu
orzeczenia drugiej instancji według art. 387 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c., a których
częściowo brakuje w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.
Najpierw więc należy przyznać rację skarżącemu i stwierdzić, że służebność
przesyłu, która jest postacią służebności gruntowej ma na celu zrównoważenie
interesów właściciela nieruchomości przez którego grunt przebiega linia przesyłowa
oraz interesów przedsiębiorstwa przesyłowego, który dzięki tej linii i posadowionym
na gruncie urządzeniom (w niniejszej sprawie jest to słup żelbetowy, na którym
zawieszone są przewody elektroenergetyczne średniego napięcia – 20 kV) może
realizować swoje zadania gospodarcze w postaci dostarczania energii elektrycznej.
Z ustanowieniem służebności na żądanie właściciela nieruchomości obciążonej
wiąże się wynagrodzenie, o którym stanowi art. 3052
§ 1 i 2 k.c.
Zgodnie z dominującym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa służebność
przesyłu można ustanowić zarówno dla nowych instalacji przesyłowych, jak i wtedy,
gdy instalacje te były zbudowane przed wejściem w życie przepisów kodeksu
cywilnego o służebności przesyłu (z dniem 3 sierpnia 2008 r.), a nie została
wcześniej uregulowana ich sytuacja prawna, w szczególności z odpowiednim
wykorzystaniem przepisów o służebności drogi koniecznej. Podobnie, jak
służebność przesyłu, służebność drogi koniecznej przewiduje wynagrodzenie za jej
ustanowienie (art. 145 § 1 k.c.), które różni się co do istoty od odszkodowania i jest
rozumiane szerzej (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 kwietnia
2012 r., II CSK 410/11). Należy się ono bowiem za samo znoszenie uciążliwości,
jakie stwarza linia przesyłowa przebiegająca przez (nad, pod) nieruchomość, nawet
wtedy, gdy nie występuje szkoda w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. Występowanie
szkody wpływa jednak na wysokość wynagrodzenia, stając się w takim wypadku
jego elementem.
W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji, a za nim Sąd Okręgowy
trafnie przytoczyły orzeczenia Sądu Najwyższego, w których wskazane zostały
4
podstawowe kryteria, jakie powinno się mieć na uwadze ustalając wysokość
wynagrodzenia. Wynagrodzenie powinno być zatem proporcjonalne do stopnia
ingerencji posiadacza w treść cudzego prawa, uwzględniać wartość
wykorzystywanej nieruchomości, przewidywany okres korzystania ze służebności
oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości obciążonej
służebnością i samej służebności, a także - dodać należy - powinno pokryć
wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej
nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08, wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 444/09 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
8 lutego 2013 r., IV CSK 317/12).
Mając te kryteria na uwadze, Sąd pierwszej instancji bezkrytycznie odniósł
się do opinii powołanej biegłej, która obliczyła wynagrodzenie tak, jakby
wykonywanie prawa własności całej działki zajmowanej przez wnioskodawców
doznawało uszczerbku na skutek opisanej linii przesyłowej. Z ustaleń faktycznych
wynika, że linia ta przebiega w południowo-zachodnim narożniku działki i absorbuje
(o linii napowietrznej trudno mówić jako o zajmowaniu nieruchomości) tylko 8,19%
powierzchni tej działki. Z ustaleń wynika również, że działka ta jest zabudowana
jednorodzinnym budynkiem mieszkalnym i zagospodarowana, więc ustanowienie
obecnie służebności, mimo że prawo to obciąża prawo własności całej
nieruchomości, nie stanowi ograniczenia w wykonywaniu tego prawa ze względu
na plan zagospodarowania przestrzennego, przewidującego przeznaczenie terenu
pod zabudowę mieszkaniowo-usługową. W przypadku budynku mieszkalnego
wnioskodawców zagospodarowanie nieruchomości już nastąpiło. Z opinii biegłej
powinien był zatem sąd skorzystać w taki sposób, jak to uczynił Sąd drugiej
instancji, samodzielnie tę opinię oceniając dla potrzeb niniejszej sprawy.
Określając wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu należy
odmiennie ocenić uciążliwości powstające dla właściciela nieruchomości obciążonej
służebnością, gdy dopiero ma zostać zainstalowana nowa linia przesyłowa
z budowlami towarzyszącymi (np. słupy, stacje transformatorowe itp.), a odmiennie,
gdy linia ta już istnieje od wielu lat i w tym stanie nieruchomość była przedmiotem
5
obrotu. O wynagrodzeniu decydują bowiem wtedy głównie te uciążliwości, których
może doznać właściciel nieruchomości obciążonej w przyszłości (np. musząc
znosić wstęp na działkę konserwatorów urządzeń przesyłowych).
Sądy rozpoznające sprawę w toku instancji nie dostrzegły również dwóch
aspektów prawnych w ustalonym stanie faktycznym, rzutujących na wysokość
wynagrodzenia. Jednym z nich jest graniczące z pewnością korzystanie z linii
przesyłowej uczestnika przez samych wnioskodawców, z wolą płacenia za energię
elektryczną jak najmniej, a jednocześnie nie chcących nawet w minimalnym stopniu
bez dodatkowego wynagrodzenia znosić obecności koniecznej infrastruktury
elektroenergetycznej w swojej przestrzeni prawa własności. Drugą kwestią,
oczywistą w niniejszej sprawie jest nabycie przez wnioskodawców przedmiotowej
działki gruntu w 1992 r., podczas gdy linia przesyłowa wraz ze słupem została
wybudowana kilkadziesiąt lat wcześniej, najprawdopodobniej jeszcze w okresie
przedwojennym. Należy zatem mieć na uwadze, że zgodnie z doświadczeniem
życiowym i typowym zachowaniem stron w umowach sprzedaży, przy zakupie
nieruchomości przez wnioskodawców została już w jej cenie uwzględniona wartość
działki wraz ze znajdującą się już na niej cudzą budowlą w postaci słupa
żelbetowego i rozpiętej na nim linii elektroenergetycznej (por. uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12).
Mając powyższe na uwadze należało uznać wynagrodzenie określone przez
Sąd drugiej instancji za prawidłowe, zarzuty pod tym względem wnioskodawcy za
niezasadne i skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalić.
es