Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 491/12
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku T.D. GZE S.A. w G.
przy uczestnictwie A. M. i I. M.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 17 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 17 maja 2012 r. oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego ,
z dnia 12 października 2011 r., którym m.in., zasądzono od wnioskodawcy
na rzecz uczestników kwotę 8 322 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie bliżej
oznaczonej służebności przesyłu. U podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko,
że zasądzone wynagrodzenie nie jest niewspółmiernie nieodpowiednie.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego -
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 328 §
2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 516, 233 k.p.c., a także art. 3052
k.c., i zmierza do
uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Służebność przesyłu jest ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy za
odpowiednim wynagrodzeniem należnym od przedsiębiorcy na rzecz właściciela
nieruchomości obciążonej. Zgodnie z art. 3052
§ 2 k.c. właściciel nieruchomości
może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności
przesyłu. Nie ma żadnych ustawowych „wskazówek”, jak określić wysokość tego
wynagrodzenia.
Sąd Okręgowy, z uwagi na brak ustawowych „wskazówek” według których
należy ustalić wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu,
przyjął, że można tu per analogiam sięgnąć do dorobku orzecznictwa i doktryny
dotyczących wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej za
ustanowienie służebności drogi koniecznej (145 § 1 k.c.).
Godzi się jednakże zauważyć, że ustanowienie służebności drogi koniecznej
w postępowaniu sądowym jest, ujmując w uproszczeniu, rodzajem wywłaszczenia,
tyle że nie ze względu na cel publiczny, lecz prywatny. Skutkiem bowiem
ustanowienia tej służebności jest w istocie pozbawienie dotychczasowego
właściciela możności wykorzystywania gruntu zajętego pod drogę, natomiast
skutkiem ustanowienia służebności przesyłu jest ograniczenie w mniejszym lub
3
większym zakresie z możliwości korzystania z nieruchomości w zależności m. in.
od sposobu posadowienia urządzeń przesyłowych.
Poza tym, ustawodawca w art. 145 § 1 k.c. nie nakazał, jak to uczynił w
przypadku służebności przesyłu (art. 3052
§ 1 k.c.), aby wynagrodzenie za
ustanowienie służebności drogi koniecznej było odpowiednie. Posłużył się słowem
wynagrodzenie bez przymiotnika „odpowiednie". Użycie w art. 3052
§ 1 k.c. tego
przymiotnika oznacza, że przewidziane w tym przepisie wynagrodzenie powinno
być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych
w danej sprawie.
Pojęcie wynagrodzenia jest szersze niż pojęcie odszkodowania. W razie
powstania szkody fakt ten musi być brany pod uwagę przy określeniu wysokości
wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi nieruchomości obciążonej także
wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd, że
odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być
ustalone proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności,
uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie
szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Dowód jej wykazania ciąży na
właścicielu zgodnie z regułą art. 6 k.c.
Zauważa się, że posadowienie urządzeń przesyłowych na nieruchomości
obciążonej jest zdarzeniem nieodwracalnym w pewnym przedziale czasu. Stąd
pogląd, że przewidywany okres trwałości tych urządzeń ma wpływ na wysokość
wynagrodzenia, którego suma nawet w odległej perspektywie nie powinna
przekraczać wartości obciążonej nieruchomości, a jeśli nieruchomość ze względu
na głębokość posadowienia tych urządzeń może być nadal wykorzystywana, suma
wynagrodzenia w takiej perspektywie powinna być odpowiednio niższa od wartości
nieruchomości.
Uznany w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest też pogląd, że przy
ustalaniu wysokości wynagrodzenia wskazówką powinien być także sposób
wykorzystywania pozostałych nieruchomości właściciela (pozostałej części
nieruchomości) oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie, a
ponadto, że na tych terenach urządzenia przesyłowe są usytuowane, i że w
związku z tym ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z tych przyczyn
mogą być ograniczone. Często też możliwość zabudowy części nieruchomości
przez które przebiega infrastruktura przesyłowa jest wyłączona nie tylko z przyczyn
4
faktycznych (istnienie urządzeń), ale głównie z przyczyn formalnych, wśród których
należy wymienić przede wszystkim postanowienia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego.
Nie sposób też pominąć, że przedsiębiorca za pośrednictwem urządzeń
przesyłowych realizuje cele społeczne w odniesieniu do dostarczania energii
elektrycznej, wody czy paliw, także właścicielowi nieruchomości obciążonej, że
doprowadzenie tych nośników tysiącom osób musi odbywać się za pomocą
urządzeń przesyłowych, które posadowić trzeba na wielu gruntach stanowiących
własność osób trzecich. Dalej, że korzystanie z tych gruntów w zakresie
ustanowionej służebności wpływa na wartość przedsiębiorstwa i możliwość
prowadzenia działalności gospodarczej, jak też, że w interesie społeczno-
gospodarczym jest korzystanie z energii elektrycznej i paliw.
Sąd Okręgowy oddalił apelację skarżącej uznając, że zasądzone
wynagrodzenie nie jest niewspółmiernie nieodpowiednie. Aprobował stanowisko
Sądu Rejonowego, który wyliczenie wysokości tego wynagrodzenia oparł, podług
użytego sformułowania, na wyliczeniach biegłego z zakresu wyceny nieruchomości.
Ponadto stwierdził, że „linia napowietrzna przebiega przez nieruchomość
uczestników postępowania na odcinku 22 m, co wyłącza możliwość wystawienia
pod nią i w jej sąsiedztwie budynków mieszkalnych”. W konsekwencji mogło to
doprowadzić do naruszenia prawa materialnego, a mianowicie powołanego wyżej
art. 3052
§ 2 k.c., co zasadnie zarzucił skarżący. Uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia nie zawiera bowiem żadnych ustaleń przyjętych przez biegłego
kryteriów i jest jedynie bezkrytycznym powtórzeniem jej ostatecznego wniosku.
Krytyczna ocena stanowiska Sądu Okręgowego odnośnie do opinii biegłego jest
tym więcej zasadna, że już same wyjściowe kryteria tej opinii powinny były być
ustalone i szczegółowo rozważone. Niepodobna dociec, czy i w jakim zakresie
poczynione powyżej wskazania, według których należy ustalić wysokość
wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, zostały przez Sąd Okręgowy
uwzględnione.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
db
5