Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 427/12
POSTANOWIENIE
Dnia 30 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku M. Z.-K. i L. G.
przy uczestnictwie J. G. i J. G.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania J. G.
od postanowienia Sądu Okręgowego w J.
z dnia 29 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od uczestniczki J.
G. na rzecz wnioskodawczyni M. Z.-K.
kwotę 300, - zł (trzysta złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w B., po rozpoznaniu sprawy z wniosku M.Z. – K. i L. G. przy
uczestnictwie J. G. i J. G., postanowieniem z dnia 11 stycznia 2012 r. stwierdził, że
z dniem 7 lipca 1985 r. wnioskodawczynie nabyły w drodze zasiedzenia własność
nieruchomości o obszarze 0,0214 ha położonej w W., stanowiącej część działki nr
208, oznaczonej w projekcie podziału geodezyjnego sporządzonym przez geodetę
Ł. M. jako działka nr 208/1.
Sąd ustalił, że S. i L. T. byli właścicielami gospodarstwa rolnego o obszarze
5,47 ha położonego w W., w skład którego wchodziły m.in. działki nr 207 i 208. W
1955 r. ich córka M. zawarła związek małżeński z P. Z. Z tej okazji rodzice
przekazali jej w posagu jedną krowę oraz część gruntu, aby mogła ją utrzymać.
Przekazany grunt był częścią działki nr 208. Znajdowała się na nim część
gnojownika, a resztę stanowiło gruzowisko. Od 1955 r. z gruntu tego korzystali
wyłącznie M. i P. Z., którzy początkowo utworzyli na nim ogródek warzywny i
trzymali ule. Pod koniec lat sześćdziesiątych P. Z. wywiózł gruz i wybudował
drewniany garaż, który później przebudował na murowany, a w późniejszych latach
wybudował kolejny garaż i ułożył betonowe płyty.
Na mocy umowy darowizny z dnia 22 lutego 1967 r. M. i P. Z. otrzymali od S.
i L. T. działkę nr 207, a J. i J. G. – na podstawie umowy przekazania z dnia 28
grudnia 1978 r. - pozostałą część gospodarstwa, w tym działkę nr 208, na której P.
Z. wybudował garaże. Nie zmieniło to stanu władania gruntem, gdyż część działki
nr 208, na której znajdowały się garaże pozostawała nadal we władaniu M. i P. Z.
Do 2008 r. uczestnicy zgodnie korzystali z nieruchomości i nie zgłaszali do siebie z
tego tytułu żadnych pretensji, dopiero później powstał konflikt na tle dojazdu do
drogi publicznej. W 2011 r. przed Sądem Rejonowym w B. w sprawie I Ns …2/09,
doszło do ustalenia przebiegu granicy między działkami nr 207 i 208.
Sąd Rejonowy uznał, że od 1955 r. M. i P. Z. byli samoistnymi posiadaczami
części działki nr 208, którą traktowali jako posag otrzymany od rodziców.
Uczestnicy, pomimo uzyskania w grudniu 1978 r. prawa własności nieruchomości,
nie podjęli żadnych działań zmierzających do dochodzenia, ustalenia lub
3
zabezpieczenia swych praw i w pełni akceptowali istniejący stan posiadania działki
nr 208. Ze względu na przepisy, które wykluczały wówczas możliwość nabycia
części gospodarstwa rolnego przez zasiedzenie, przewidziany w art. 172 k.c. termin
zasiedzenia w złej wierze rozpoczął bieg w dniu 6 lipca 1965 r. Dlatego też Sąd
stwierdził nabycie części działki nr 208, odpowiadającej oznaczonej w projekcie
podziału geodezyjnego Ł. M. działce nr 208/1, przez wnioskodawczynię M. Z. oraz
następczynię prawną po zmarłym P. Z. – L. G. z dniem 7 lipca 1985 r.
Na skutek apelacji uczestniczki J. G., Sąd Okręgowy w J. postanowieniem z
dnia 29 maja 2012 r. zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji i stwierdził, że
z dniem 7 lipca 1985 r. własność opisanej w tym postanowieniu nieruchomości
nabyli M. i P. Z. na zasadzie wspólności ustawowej, natomiast dalej idącą apelację
oddalił. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji, w świetle
których posiadanie przez M. i P. Z. części działki nr 208 można uznać za
posiadanie samoistne w złej wierze. Świadczy o tym całokształt podejmowanych
działań, w tym założenie pasieki, wywiezienie gruzu oraz postawienie garaży. Ze
względu jednak na to, że dwudziestoletni termin zasiedzenia upłynął za życia P. Z.,
Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie i stwierdził nabycie
nieruchomości przez M. i P. Z. na zasadzie wspólności ustawowej.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego uczestniczka J.
G., powołując się na obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., wniosła o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy wskazała na naruszenie art. 172 k.c. w
brzmieniu sprzed dnia 1 października 1990 r. w związku z art. 336 k.c. przez
zaniechanie dokonania ustaleń faktycznych odnoszących się do określonych w tych
przepisach przesłanek, przyjęcie, że wyrażenie zgody przez właścicieli działki nr
208 na korzystanie z jej części nie miało wpływu na ocenę charakteru posiadania,
oraz że M. i P. Z. byli samoistnymi posiadaczami części działki nr 208, mimo że
właściciele tej działki zamieszkiwali na jej terenie i korzystali także z tej jej części,
co do której stwierdzono zasiedzenie. W ramach drugiej podstawy podniosła
natomiast zarzut obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.
przez zaniechanie wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, art. 384 w
związku z art. 386 § 1, art. 361 i art. 13 § 2 k.p.c. przez zmianę zaskarżonego
4
postanowienia na niekorzyść uczestniczki wnoszącej apelację, oraz art. 378 § 1 w
związku z art. 328 § 2, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez naruszenie obowiązku
rozpoznania sprawy w granicach apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przystępując do rozważenia zarzutów podniesionych w ramach podstawy
kasacyjnej, wskazanej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., trzeba przypomnieć że, zgodnie
z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, uchybienie wymaganiom
określonym w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być oceniane jako
mogące mieć wpływ na wynik sprawy tylko wyjątkowo, gdy braki w uzasadnieniu są
tak istotne, że orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (zob. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 11 maja 2000 r., I CKN 272/00, nie publ., z dnia
25 października 2000 r., IV CKN 142/00, nie publ., z dnia 7 lutego 2001 r., V CKN
606/00, nie publ. i z dnia 28 lipca 2004 r., III CK 302/03, nie publ., z dnia 18 lutego
2005 r., V CK 469/04, „Izba Cywilna” 2005, nr 12, s. 59 oraz postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 293/12, nie publ.). Sytuacja taka nie
występuje w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy bowiem w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia dał wyraz stanowisku, że aprobuje ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz że w świetle tych ustaleń posiadanie przez
M. i P. Z. części działki nr 208 może być uznane za posiadanie samoistne.
Pozbawiony racji jest również zarzut naruszenia art. 384 w związku z art.
386 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez zmianę postanowienia Sądu pierwszej instancji na
niekorzyść uczestniczki wnoszącej apelację. Zmiana ta dotyczyła wyłącznie osoby,
która nabyła własność w drodze zasiedzenia, gdyż Sąd pierwszej instancji
stwierdził nabycie własności części działki nr 208 przez wnioskodawczynie,
natomiast Sąd Okręgowy - przez M. i P. Z. - na zasadzie wspólności ustawowej. W
pozostałym zakresie, tzn. zarówno co do przedmiotu, jak i upływu terminu
zasiedzenia, rozstrzygnięcie podjęte przez Sąd pierwszej instancji nie uległo
zmianie. U podstaw dokonanej zmiany legło ustalenie, że termin zasiedzenia
upłynął za życia P. Z., w związku z czym nabycie własności nastąpiło na jego rzecz,
a nie na rzecz jego następczyni prawnej.
5
Podnosząc zarzut naruszenia ustanowionego w art. 384 k.p.c. zakazu
reformationis in peius skarżąca nie uwzględniła regulacji zawartej w art. 610 § 1
w związku z art. 677 § 1 k.p.c. Według pierwszego z tych przepisów, w sprawach
o zasiedzenie „… do ogłoszenia i orzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy
o stwierdzeniu nabycia spadku…”. Według drugiego z kolei, sąd stwierdzi nabycie
spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali
uczestnicy. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia
spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również
wysokość ich udziałów. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 czerwca
1986 r., III CZP 28/86 (OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 74), odpowiednie zastosowanie
art. 677 § 1 k.p.c. w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia oznacza,
że w postanowieniu o stwierdzeniu zasiedzenia wymienia się osobę, która nabyła
w ten sposób własność, choćby to była inna osoba niż wskazana przez
wnioskodawcę, a jeżeli jest więcej osób uprawnionych - należy wymienić ich udziały.
Obowiązek respektowania przytoczonych regulacji sprawia, że w odnośnym
zakresie stosowanie zakazu reformationis in peius jest wyłączone. Z tej przyczyny
Sąd Okręgowy – zmieniając postanowienie Sądu pierwszej instancji co do osoby,
która nabyła własność przez zasiedzenie - nie naruszył art. 384 w związku z art. 13
§ 2 k.p.c.
Skarżąca nie wykazała również naruszenia art. 378 § 1 w związku z art. 328
§ 2 i art. 13 § 2 k.p.c. przez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji.
Z wywodów zawartych w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wynika, że skarżąca
kwestionuje ocenę dowodów, jakiej dokonały w sprawie Sądy pierwszej i drugiej
instancji, przeciwstawia jej własną, subiektywną ocenę, czyni własne ustalenia i na
ich kanwie dokonuje subsumpcji. Nie ulega wątpliwości, że tego rodzaju
argumentacja, po pierwsze, nie może uzasadniać zarzutu naruszenia wskazanych
przepisów postępowania, a po drugie, jest w świetle art. 3983
§ 3 k.p.c.
niedopuszczalna. Według tego przepisu bowiem, zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów nie mogą być podstawą skargi kasacyjnej.
Rozważenie zarzutów wypełniających podstawę kasacyjną określoną w art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. trzeba z kolei poprzedzić przypomnieniem, że, zgodnie z art.
39813
§ 2 k.p.c., w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie
6
nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Ponieważ zarzuty powołane
przez skarżącą w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. okazały się
nieskuteczne, zarzut naruszenia art. 172 w związku z art. 336 k.c. musi podlegać
ocenie na podstawie ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej
instancji i zaaprobowanych przez Sąd Okręgowy.
Nie może odnieść zamierzonego skutku zarzut obrazy art. 172 w związku
z art. 336 k.c. przez przyjęcie, że M. i P. Z. byli samoistnymi posiadaczami części
działki nr 208, mimo że równocześnie z działki tej korzystali jej właściciele,
ponieważ według ustaleń, które są dla Sądu Najwyższego wiążące, od 1955 r. ze
spornej części działki nr 208 korzystali wyłącznie M. i P. Z.
Pozbawiony racji jest również zarzut naruszenia art. 172 w związku z art.
336 k.c. przez ich zastosowanie do L. G., która w dacie stwierdzenia przez nią
nabycia w drodze zasiedzenia własności części działki nr 208 miała 20 lat i nie
mogła uczynić zadość wymaganiu 20 – letniego samoistnego posiadania spornej
nieruchomości. Uszło uwagi skarżącej, że zarzut ten jest bezprzedmiotowy, gdyż
zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy zmienił postanowienie Sądu
pierwszej instancji i stwierdził nabycie własności części działki nr 208, oznaczonej
w projekcie podziału geodezyjnego sporządzonym przez geodetę Ł. M. jako działka
nr 208/1 przez M. i P. Z. – na zasadzie wspólności ustawowej.
Zarzut naruszenia powołanych przepisów przez przyjęcie, że wyrażenie
zgody przez właścicieli działki nr 208 na korzystanie z jej części przez M. i P. Z. nie
miało wpływu na ocenę charakteru ich posiadania, został natomiast podniesiony w
oderwaniu od stanu faktycznego przyjętego za podstawę zaskarżonego
postanowienia.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako pozbawioną uzasadnionych podstaw i orzekł o kosztach
postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 520 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c., przyjmując za podstawę określenia ich wysokości § 6 pkt 4 w związku
z § 8 pkt 1 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
7
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 461).
jw