V CSK 556/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-01-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CSK 556/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko T. U. i J. U.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 lipca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
wraz z przekazaniem rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 4 lipca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych
T. U. i J. U. od wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 31 stycznia 2012 r. o zapłatę
na rzecz powoda A. W. solidarnie kwoty 76 436,36 złotych z odsetkami i kosztami
postępowania, z tytułu wpłacenia pozwanym przez powoda zaliczki na poczet
umowy o wybudowanie domu jednorodzinnego i niewywiązania się zarówno z tego
zobowiązania, jak i popełnienia przestępstwa doprowadzenia powoda do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem w przytoczonej kwocie, za co pozwani
zostali prawomocnie skazani w postępowaniu karnym.
W niniejszej sprawie zostało ustalone, że powód zawarł z Przedsiębiorstwem
Budowlanym „U.” T. U. umowę sfinansowania budowy domu jednorodzinnego.
Podobnych umów zostało zawartych kilkanaście i pokrzywdzone zostały osoby,
które podobnie jak powód wpłaciły pozwanym określone kwoty, łącznie blisko
300000 złotych, przy czym pozwani nie mieli ani zamiaru, ani możliwości
wybudowania domów jednorodzinnych i zostali skazani za przestępstwo z art. 286
§ 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. na kary pozbawienia wolności oraz grzywnę.
Opierając się na dyspozycji art. 11 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał za wiążące ustalenia
Sądu w sprawie karnej i co do faktu popełnienia przestępstwa i co do wysokości
szkody poniesionej przez powoda. Kierując się art. 4421
§ 2 k.c., mającym według
Sądu Okręgowego zastosowanie w sprawie, za niezasadny uznał zarzut
pozwanych o przedawnieniu roszczenia powoda i zasądził dochodzoną kwotę
pieniędzy. Stanowisko to podzielił Sąd drugiej instancji, oddalając apelację
i dodatkowo wyjaśniając w uzasadnieniu znaczenie art. 115 § 5 k.k. w powiązaniu
z art. 294 § 1 i art. 286 § 1 k.k., uznając za prawidłową w sprawie wykładnię art. 11
k.p.c. w odniesieniu do ustalonego stanu faktycznego.
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili wyrokowi w części dotyczącej
oddalenia ich apelacji naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 11 k.p.c.
polegające na błędnym jego zastosowaniu w kwestii niepoczynienia własnych
ustaleń przez Sąd, a oparcie się na ustaleniach wyroku Sądu w sprawie karnej,
także odnośnie do wyrządzenia powodowi szkody i jej wysokości. Skarżący wnieśli
3
o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 11 k.p.c. sąd w postępowaniu cywilnym jest związany co do
popełnienia przestępstwa ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym
prawomocnego wyroku skazującego. Skazany nie może więc w sprawie cywilnej
podważać ani skazania za przestępstwo, ani okoliczności ustalonych
w postępowaniu karnym odnośnie do popełnienia konkretnego przestępstwa,
którego znamiona wynikają z ustawy karnej. W niniejszej sprawie jest zatem
wiążące dla sądu popełnienie przez poznawanych przestępstwa polegającego na
tym, że w celu osiągnięcia korzyści materialnej doprowadzili oni, między innymi
powoda, do niekorzystnego dla niego rozporządzenia własnym mieniem. Sąd karny
wskazał wprawdzie ogólną kwotę korzyści osiągniętych przez skazanych, w tym
kwotę wyłudzoną od powoda, ale bezsporne jest, że dla popełnienia przestępstwa
i wymierzenia za nie kary nie było konieczne dowiedzenie skazanym, a pozwanym
w niniejszej sprawie, jaką szkodę dokładnie poniósł pokrzywdzony, będący
powodem.
W sprawie karnej zostało ustalone, że powód wpłacając na rzecz pozwanych
zaliczkę na poczet wybudowania domu rozporządził niekorzystnie swoim mieniem,
ponieważ pozwanym dowiedziono brak zamiaru wywiązania się z zobowiązania
i spowodowanie strat u powoda, które on określił na kwotę dochodzoną pozwem.
Jednakże, mimo występowania w sprawie karnej o naprawienie szkody
wyrządzonej przez powoda, to jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku,
odpowiedni wniosek pozostał w postępowaniu karnym bez rozpoznania.
W tej sytuacji nie ma racji skarżący, że szkoda w ogóle mogła nie wystąpić,
gdyż ustalenia w tej kwestii przez Sąd rozpoznający roszczenie cywilne w toku
instancji, są prawidłowe. Wprawdzie, co do istoty, słuszne jest powoływane
w skardze zdanie doktryny prawa karnego co do braku tożsamości między
doprowadzeniem do niekorzystnego rozporządzenia mieniem a szkodą, ale to
niekorzystne rozporządzenie stanowi o uszczerbku poszkodowanego na chwilę
4
dokonywania rozporządzenia. Jak wynika z uzasadnienia wyroku, uszczerbek ten
został wykazany i stanowił szkodę powoda.
Nieprawidłowe jest natomiast niedokonanie przez Sąd własnych ustaleń
w zakresie wysokości poniesionej szkody. Stawiając ten zarzut skarżący ma rację,
ponieważ nie jest poparte wystarczającymi dowodami w sprawie cywilnej
stwierdzenie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że ustalenie wysokości szkody
w prawomocnym wyroku z dnia 13 lipca 2007 r. wynika bezpośrednio z ustalenia
przedmiotu przestępstwa i stanowi jeden z elementów stanu faktycznego, przez co
ma wiązać sąd na podstawie art. 11 k.p.c., jako zawarte w wyroku karnym ustalenie
faktu co do kwoty utraconej przez powoda w wyniku przestępczego działania
pozwanych.
Szkoda nie stanowi znamienia czynu przestępnego, za popełnienie którego
pozwani zostali skazani wyrokiem karnym. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 7 marca 1967 r., I CR 464/66 (niepubl.) ustalenia wydanego
w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do wysokości
szkody, wiążą sąd cywilny tylko wtedy, gdy sprawca został skazany za zagarnięcie
konkretnej sumy pieniężnej. Wynika z tego, że jeżeli dokładne ustalenie szkody dla
skazania sprawcy nie było konieczne i nie wynika to z ustaleń sądu, to wysokości
podane w uzasadnieniu wyroku karnego nie pozbawiają pozwanego uprawnienia
do domagania się ścisłego ustalenia wysokości poniesionej szkody przez powoda
(por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1975 r., II PR 309/74, OSNC
1975, nr 12, poz. 178, z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 10/99, OSNP 2000, nr 12,
poz. 465 i z dnia 10 października 2003 r., II CK 116/02, niepubl.).
W niniejszej sprawie powinnością Sądu jest zatem dokonanie potrzebnych
ustaleń co do wysokości szkody poniesionej przez powoda, w celu wykazania
wystąpienia przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej wymaganej przez art.
415 k.c., nie tylko przez dowiedzenie, że szkoda w ogóle wystąpiła, ale jaka jest jej
konkretna wysokość. Tylko wtedy może być ta wysokość objęta wyrokiem
zasądzającym.
5
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzec jak
w sentencji, na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
es
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko T. U. i J. U.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 lipca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
wraz z przekazaniem rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 4 lipca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych
T. U. i J. U. od wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 31 stycznia 2012 r. o zapłatę
na rzecz powoda A. W. solidarnie kwoty 76 436,36 złotych z odsetkami i kosztami
postępowania, z tytułu wpłacenia pozwanym przez powoda zaliczki na poczet
umowy o wybudowanie domu jednorodzinnego i niewywiązania się zarówno z tego
zobowiązania, jak i popełnienia przestępstwa doprowadzenia powoda do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem w przytoczonej kwocie, za co pozwani
zostali prawomocnie skazani w postępowaniu karnym.
W niniejszej sprawie zostało ustalone, że powód zawarł z Przedsiębiorstwem
Budowlanym „U.” T. U. umowę sfinansowania budowy domu jednorodzinnego.
Podobnych umów zostało zawartych kilkanaście i pokrzywdzone zostały osoby,
które podobnie jak powód wpłaciły pozwanym określone kwoty, łącznie blisko
300000 złotych, przy czym pozwani nie mieli ani zamiaru, ani możliwości
wybudowania domów jednorodzinnych i zostali skazani za przestępstwo z art. 286
§ 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. na kary pozbawienia wolności oraz grzywnę.
Opierając się na dyspozycji art. 11 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał za wiążące ustalenia
Sądu w sprawie karnej i co do faktu popełnienia przestępstwa i co do wysokości
szkody poniesionej przez powoda. Kierując się art. 4421
§ 2 k.c., mającym według
Sądu Okręgowego zastosowanie w sprawie, za niezasadny uznał zarzut
pozwanych o przedawnieniu roszczenia powoda i zasądził dochodzoną kwotę
pieniędzy. Stanowisko to podzielił Sąd drugiej instancji, oddalając apelację
i dodatkowo wyjaśniając w uzasadnieniu znaczenie art. 115 § 5 k.k. w powiązaniu
z art. 294 § 1 i art. 286 § 1 k.k., uznając za prawidłową w sprawie wykładnię art. 11
k.p.c. w odniesieniu do ustalonego stanu faktycznego.
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili wyrokowi w części dotyczącej
oddalenia ich apelacji naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 11 k.p.c.
polegające na błędnym jego zastosowaniu w kwestii niepoczynienia własnych
ustaleń przez Sąd, a oparcie się na ustaleniach wyroku Sądu w sprawie karnej,
także odnośnie do wyrządzenia powodowi szkody i jej wysokości. Skarżący wnieśli
3
o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 11 k.p.c. sąd w postępowaniu cywilnym jest związany co do
popełnienia przestępstwa ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym
prawomocnego wyroku skazującego. Skazany nie może więc w sprawie cywilnej
podważać ani skazania za przestępstwo, ani okoliczności ustalonych
w postępowaniu karnym odnośnie do popełnienia konkretnego przestępstwa,
którego znamiona wynikają z ustawy karnej. W niniejszej sprawie jest zatem
wiążące dla sądu popełnienie przez poznawanych przestępstwa polegającego na
tym, że w celu osiągnięcia korzyści materialnej doprowadzili oni, między innymi
powoda, do niekorzystnego dla niego rozporządzenia własnym mieniem. Sąd karny
wskazał wprawdzie ogólną kwotę korzyści osiągniętych przez skazanych, w tym
kwotę wyłudzoną od powoda, ale bezsporne jest, że dla popełnienia przestępstwa
i wymierzenia za nie kary nie było konieczne dowiedzenie skazanym, a pozwanym
w niniejszej sprawie, jaką szkodę dokładnie poniósł pokrzywdzony, będący
powodem.
W sprawie karnej zostało ustalone, że powód wpłacając na rzecz pozwanych
zaliczkę na poczet wybudowania domu rozporządził niekorzystnie swoim mieniem,
ponieważ pozwanym dowiedziono brak zamiaru wywiązania się z zobowiązania
i spowodowanie strat u powoda, które on określił na kwotę dochodzoną pozwem.
Jednakże, mimo występowania w sprawie karnej o naprawienie szkody
wyrządzonej przez powoda, to jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku,
odpowiedni wniosek pozostał w postępowaniu karnym bez rozpoznania.
W tej sytuacji nie ma racji skarżący, że szkoda w ogóle mogła nie wystąpić,
gdyż ustalenia w tej kwestii przez Sąd rozpoznający roszczenie cywilne w toku
instancji, są prawidłowe. Wprawdzie, co do istoty, słuszne jest powoływane
w skardze zdanie doktryny prawa karnego co do braku tożsamości między
doprowadzeniem do niekorzystnego rozporządzenia mieniem a szkodą, ale to
niekorzystne rozporządzenie stanowi o uszczerbku poszkodowanego na chwilę
4
dokonywania rozporządzenia. Jak wynika z uzasadnienia wyroku, uszczerbek ten
został wykazany i stanowił szkodę powoda.
Nieprawidłowe jest natomiast niedokonanie przez Sąd własnych ustaleń
w zakresie wysokości poniesionej szkody. Stawiając ten zarzut skarżący ma rację,
ponieważ nie jest poparte wystarczającymi dowodami w sprawie cywilnej
stwierdzenie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że ustalenie wysokości szkody
w prawomocnym wyroku z dnia 13 lipca 2007 r. wynika bezpośrednio z ustalenia
przedmiotu przestępstwa i stanowi jeden z elementów stanu faktycznego, przez co
ma wiązać sąd na podstawie art. 11 k.p.c., jako zawarte w wyroku karnym ustalenie
faktu co do kwoty utraconej przez powoda w wyniku przestępczego działania
pozwanych.
Szkoda nie stanowi znamienia czynu przestępnego, za popełnienie którego
pozwani zostali skazani wyrokiem karnym. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 7 marca 1967 r., I CR 464/66 (niepubl.) ustalenia wydanego
w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do wysokości
szkody, wiążą sąd cywilny tylko wtedy, gdy sprawca został skazany za zagarnięcie
konkretnej sumy pieniężnej. Wynika z tego, że jeżeli dokładne ustalenie szkody dla
skazania sprawcy nie było konieczne i nie wynika to z ustaleń sądu, to wysokości
podane w uzasadnieniu wyroku karnego nie pozbawiają pozwanego uprawnienia
do domagania się ścisłego ustalenia wysokości poniesionej szkody przez powoda
(por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1975 r., II PR 309/74, OSNC
1975, nr 12, poz. 178, z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 10/99, OSNP 2000, nr 12,
poz. 465 i z dnia 10 października 2003 r., II CK 116/02, niepubl.).
W niniejszej sprawie powinnością Sądu jest zatem dokonanie potrzebnych
ustaleń co do wysokości szkody poniesionej przez powoda, w celu wykazania
wystąpienia przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej wymaganej przez art.
415 k.c., nie tylko przez dowiedzenie, że szkoda w ogóle wystąpiła, ale jaka jest jej
konkretna wysokość. Tylko wtedy może być ta wysokość objęta wyrokiem
zasądzającym.
5
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzec jak
w sentencji, na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
es