Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BP 7/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. P.
przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z siedzibą w
W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 grudnia 2013 r.,
skargi strony pozwanej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 16 listopada 2012 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy w L. zasądził od
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z siedzibą w W. na rzecz B.
P. kwotę 1.126 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem odprawy. Podstawę
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. Powódka w okresie od
2
1 lipca 2007 r. do 31 stycznia 2009 r. była zatrudniona w „M. T.” Spółce z o.o. z
siedzibą w R. jako szwaczka. Łącząca strony umowa o pracę uległa rozwiązaniu na
mocy zawartego w dniu 29 stycznia 2009 r. porozumienia stron, w którym jako
przyczynę jej rozwiązania wskazano „zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn
dotyczących zakładu pracy”. Od dnia 1 lutego 2009 r. powódka podjęła zatrudnienie
jako szwaczka w „K.” Spółce z o.o. na podstawie zawartej w dniu 30 stycznia 2009
r. umowy o pracę. Spółka ta wydzierżawiła maszyny krawieckie użytkowane
dotychczas przez spółkę „M. T”. Postanowieniem z dnia 13 marca 2009 r. sąd
gospodarczy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku
dłużnika „M. T.” Spółki z o.o. ustalając, że jej majątek nie wystarcza na
zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Spółka „M. T.” nie wypłaciła
na rzecz swoich pracowników, w tym powódki, wynagrodzenia za pracę za
miesiące grudzień 2008 r. oraz styczeń 2009 r. oraz odpraw z tytułu rozwiązania
umów o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników. Pozwany Fundusz w dniu
16 czerwca 2009 r. postanowił zaspokoić roszczenia powódki z tytułu
niewypłaconego wynagrodzenia za pracę oraz odmówił wypłaty odprawy
pieniężnej, wskazując, że przesłanka do nabycia prawa do tego świadczenia nie
została spełniona z tej przyczyny, iż nie doszło do rozwiązania umowy o pracę z
powódką, która została przejęta przez kolejnego pracodawcę - Spółkę „K”.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 września 2009 r. Sąd Rejonowy w R. zasądził
od Spółki „M. T.” na rzecz powódki odprawę w kwocie 1.126 zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wyrok z dnia 29
września 2009 r. zasądzający na rzecz powódki odprawę przewidzianą w ustawie z
dnia 23 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania umów o pracę z
przyczyn niedotyczących pracowników, stanowił prejudykat w rozumieniu art. 365 §
1 k.p.c., który wiąże pozwany Fundusz jako organ administracji publicznej. Z dniem
1 stycznia 2012 r. podmiotem biernie legitymowanym w sprawie stał się - w miejsce
Funduszu, posiadającego do końca 2011 r. odrębną osobowość prawną - minister
właściwy do spraw pracy, a zatem podmiot spełniający kryteria do uznania za
„organ państwowy” w rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c. Potwierdza to również treść art.
5 § 2 pkt 3 k.p.a, który pod pojęciem organu administracji publicznej statuuje
„ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, działające w ich
3
lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej (zespolonej i
niezespolonej), organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy i podmioty
wymienione w art. 1 pkt 2”. Skoro zatem w momencie zamknięcia rozprawy po
stronie pozwanej występował podmiot, który z mocy prawa był związany treścią
wyroku zasądzającego na rzecz powódki kwotę 1.126 zł tytułem odprawy należnej
w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika,
to za niedopuszczalne należy uznać dokonywanie ustaleń sprzecznych z treścią
sentencji tego wyroku, jak również orzekanie z pominięciem wskazanego
rozstrzygnięcia.
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił apelację
pozwanego Funduszu od powyższego wyroku, podzielając ustalenia faktyczne i
rozważania prawne Sądu pierwszej instancji i powołując się dodatkowo na
stanowisko zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2002 r.,
IV CKN 1073/00.
Sąd Okręgowy dodatkowo wskazał, że po pierwsze - pozwany Fundusz nie
podważył niewypłacalności byłego pracodawcy powódki, po drugie - art. 231
§ 1
k.p. „nie miał zastosowania w realiach przedmiotowej sprawy” i po trzecie -
okoliczności faktyczne sprawy związane z istnieniem prawomocnego wyroku z dnia
29 września 2009 r. były wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o treść
art. 365 § 1 k.p.c. „w związku z przepisami ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych”.
W skardze pozwany Fundusz wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem
wyroku Sądu drugiej instancji, zarzucając naruszenie przepisów postępowania, tj.
art. 365 § 1 k.p.c. polegające na przyjęciu, że przepis ten znajduje w niniejszej
sprawie zastosowanie i powoduje automatyczne związanie Sądu wyrokiem Sądu
Rejonowego w R. z dnia 29 września 2009 r. (sygn. akt IV P …/09) bez potrzeby
prowadzenia własnego postępowania dowodowego oraz czynienia własnych
ustaleń, pomimo braku tożsamości przedmiotowej oraz podmiotowej obu tych
spraw. Skarżący wskazał, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z art. 365 § 1
k.p.c., nie przysługiwała od niego skarga kasacyjna ze względu na wartość
przedmiotu zaskarżenia (1.126 zł) i brak jest podstaw do jego wzruszenia w drodze
innych środków prawnych. Skarżący uprawdopodobnił wyrządzenie szkody
4
spowodowanej przez wydanie wyroku, którego skarga dotyczy, dowodem wypłaty
zasądzonej wyrokiem należności wraz z odsetkami i kosztami postępowania
(łącznie 1.879 zł).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest nieusprawiedliwiona.
Według ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego, za orzeczenie
niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c. i art. 4171
§ 2 k.c. uznać
można orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i
niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni
lub niewłaściwego zastosowania prawa o charakterze oczywistym i
niewymagającym głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem orzeczenia
rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć zatem
charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty. Tylko w takim przypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności (por. np. wyroki: z dnia 25
maja 2007 r., I CNP 17/07, LEX nr 286765; z dnia 17 października 2012 r., I CNP
13/12, LEX nr 1293664 oraz postanowienie z dnia 5 października 2012 r., IV CNP
8/12, LEX nr 1231326 i powołane w nich orzeczenia).
Z motywów zaskarżonego skargą wyroku wynika, że jego podstawę stanowił
w pierwszym rzędzie stan prawny istniejący w chwili zamknięcia rozprawy przed
Sądem Rejonowym (art. 316 § 1 k.p.c.), zgodnie z którym z dniem 1 stycznia
2012 r. skarżący uzyskał status podmiotu określonego w art. 365 § 1 k.p.c. Ocenę
tę skarżący kwestionuje wywodem, że w cechującym się równością stron
postępowaniu sądowym nie występował w charakterze „organu dysponującego
władztwem” oraz nie posiadał statusu organu państwowego w dacie odmowy
wypłaty świadczenia. Zdaniem skarżącego, w tej sytuacji Sąd drugiej instancji
dopuścił się obrazy art. 365 § 1 k.p.c. wskutek przyjęcia związania prawomocnym
(choć wadliwym) wyrokiem z dnia 29 września 2009 r. pomimo braku tożsamości
stron obu postępowań.
5
Stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok wiąże strony oraz sąd,
który wyrok ten wydał, a nadto również inne sądy oraz inne organy państwowe i
organy administracji publicznej, a w wypadkach wskazanych w ustawie także inne
osoby. W orzecznictwie przyjmuje się, że wynikające z art. 365 § 1 k.p.c. związanie
treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania przez podmioty w
nim wymienione, że w objętej orzeczeniem sytuacji faktycznej stan prawny
przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia. Żaden zatem
sąd i organ nie mogą kwestionować faktu wydania orzeczenia i jego treści, istnieje
bowiem obowiązek poszanowania prawomocnego orzeczenia przez wszystkie sądy
i organy państwowe, co nie pozwala tym organom na bezpośrednią jego zmianę lub
uchylenie przy okazji rozpoznawania innych spraw (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 3 października 2012 r., II CSK 312/12, LEX nr 1250563 i z dnia 17 lutego
2012 r., III PK 53/11, LEX nr 1214594 oraz wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 listopada 2012 r., I OSK 1172/11, LEX nr
1291310, w którym stwierdzono, że podmioty wymienione w art. 365 § 1 k.p.c., w
tym organy publiczne, których rozstrzygnięcia podlegają kontroli sądowej, są
związane faktem i treścią prawomocnego orzeczenia sądu. Ratio legis tego
przepisu polega bowiem na tym, że gwarantuje ona zachowanie spójności i logiki
działania organów państwowych, zapobiegając funkcjonowaniu w obrocie prawnym
rozstrzygnięć nie do pogodzenia w całym systemie sprawowania władzy).
Odnosząc się do zastosowanej przez skarżącego konstrukcji zarzutu
naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. należy stwierdzić, że - wbrew zawartym w skardze
wywodom - zagadnienie wynikającego z tego przepisu zakresu związania
prawomocnym wyrokiem jest kontrowersyjne i niejednolicie rozstrzygane w
judykaturze Sądu Najwyższego. W części orzeczeń (w tym przytoczonych przez
skarżącego) przyjmuje się, że związanie rozstrzygnięciem określonej kwestii w
innej sprawie występuje tylko w granicach podmiotowych prawomocności, czyli w
sprawie, w której występują te same strony lub osoby objęte prawomocnością
rozszerzoną na podstawie przepisu szczególnego. W braku tożsamości
podmiotowej rozstrzygnięcie określonego zagadnienia przy orzekaniu w jednej
sprawie nie wyłącza dopuszczalności jego badania i oceny w innej sprawie. Osoby,
które nie były stronami i których nie obejmuje z mocy przepisu szczególnego
6
rozszerzona prawomocność materialna wcześniejszego wyroku, nie są pozbawione
możliwości realizowania swego prawa we własnej sprawie, także wtedy, gdy łączy
się to z kwestionowaniem oceny wyrażonej w innej sprawie w zakresie przesłanek
orzekania. W rezultacie sąd cywilny w innej sprawie jest uprawniony do
dokonywania własnych ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej w procesie
toczącym się pomiędzy innymi stronami (por. np. wyroki: z dnia 28 czerwca 2007 r.,
IV CSK 110/07, LEX nr 488981; z dnia 22 czerwca 2010 r., IV CSK 359/09, OSNC
2011 nr 2, poz. 16; z dnia 23 sierpnia 2012 r., II CSK 740/11, LEX nr 1231481 oraz
z dnia 7 grudnia 2012 r., II CSK 143/12, LEX nr 1288628). Jednakże wyrażany jest
również pogląd, że związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, że sąd
zobowiązany jest uznać, iż kwestia prawna, która była już przedmiotem
rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie
przez niego rozpatrywanej, kształtuje się tak jak to przyjęto w prawomocnym
wcześniejszym wyroku. W przeciwnym razie wyroki sądowe miałyby walor jedynie
opiniujący, a nie stanowczy i imperatywny. Oznacza to, między innymi, że jeżeli sąd
prawomocnym wyrokiem orzekł o określonym prawie lub zobowiązaniu, to
wszystkie sądy obowiązane są uznać, że w dacie zamknięcia rozprawy
poprzedzającej wydanie tamtego orzeczenia takie prawo lub zobowiązanie istniało.
W innej sprawie możliwe jest zatem wyłącznie badanie, czy ustalone
prawomocnym wyrokiem prawo ustało lub zobowiązanie wygasło (por. np. wyroki: z
dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, LEX nr 74492; z dnia 7 stycznia 2004 r.,
III CK 192/02, LEX nr 599542 oraz z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 181/12, LEX
nr 1294476 i powołane w nim orzeczenia).
Skarżący, powołując się na „występujące w sprawie zagadnienie prawne”,
zdaje się skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
utożsamiać ze skargą kasacyjną. Tymczasem ta pierwsza nie zastępuje
wynikającej z zarzutu naruszenia prawa skargi kasacyjnej, ale wymaga oceny, że
kwestionowany wyrok jest niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c., a
więc nie tylko naruszający prawo, ale również sprzeczny z zasadniczymi i
niepodlegającymi różnej wykładni przepisami i z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć albo wydany w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej
7
analizy prawniczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2006 r., I BP
1/06, OSNP 2007, nr 15-16, poz. 216). W tym kontekście należy mieć na uwadze,
że wytykane w ramach podstaw skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku wady postępowania poprzedzającego wydanie skarżonego
orzeczenia, choćby istniejące, nie zawsze powodują niezgodność orzeczenia z
prawem (por. art. 4244
k.p.c.), a jeśli nawet tak się dzieje, to przepisy wskazane
jako naruszone w ramach podstaw nie muszą być - i często nie są - tożsame z
przepisami (przepisem), z którymi orzeczenie jest niezgodne (por. postanowienie z
dnia 27 stycznia 2006 r., III CNP 23/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 140). Skoro istotą
przedmiotowej skargi jest stwierdzenie niezgodności zaskarżonego nią orzeczenia
z prawem, a więc konkretnym jego przepisem lub przepisami (por. postanowienie z
dnia II BU 2/10, LEX 653670), a samo uchybienie procesowe wytknięte w ramach
podstawy obrazy przepisów postępowania nie musi przecież powodować skutku w
postaci niezgodności orzeczenia z prawem, to w przypadku, gdy podstawą skargi
jest naruszenie przepisów postępowania i skarżący kwestionuje zasadność
merytorycznego rozstrzygnięcia sądu - powinien wskazać przepis prawa
materialnego, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne (por. postanowienie
z dnia 7 sierpnia 2013 r., II CNP 17/13, LEX nr 135424). Wyrok jest bowiem
niezgodny z prawem nie dlatego, że zapadł z naruszeniem przepisów
postępowania, ale z tego względu, iż narusza określony przepis (przepisy) prawa
materialnego (por. postanowienia: z dnia 26 sierpnia 2008 r., III BP 3/08, OSNP
2010, nr 1-2, poz. 13 oraz z dnia 13 marca 2012 r., II BP 18/11, LEX nr 1215142).
Takiego przepisu skarżący nie wskazuje, pomimo że podstawę
zaskarżonego rozstrzygnięcia stanowiła również ocena Sądu drugiej instancji, iż
„art. 231
§ 1 k.p. nie miał zastosowania w realiach przedmiotowej sprawy”.
Z powyższych względów zaskarżony wyrok nie może być uznany ani za
sprzeczny z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć, ani za wydany w wyniku
oczywiście błędnej wykładni lub wadliwego zastosowania prawa, widocznych bez
głębszej analizy prawniczej.
Powoduje to oddalenie skargi na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
8