Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 217/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku A. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 grudnia 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz
wnioskodawcy kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2012 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego –
2
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 kwietnia 2012 r., w sprawie z
wniosku A. K., o prawo do emerytury.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji jak i zapadłe
orzeczenie, którym zmieniono decyzję organu rentowego z dnia 21 października
2011 r. i przyznano wnioskodawcy prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 1
września 2011 r.
W sprawie ustalono, że wnioskodawca (ur. dnia 23 lipca 1951 r.) w dniu 26
września 2011 r. złożył ponowny wniosek o emeryturę, wskazując że nie jest
członkiem otwartego funduszu emerytalnego i nie pozostaje w stosunku pracy.
W toku postępowania przed organem rentowym udowodnił, na dzień 1 stycznia
1999 r., 28 lat, 8 miesięcy i 4 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 12
lat, 10 miesięcy i 15 dni pracy w szczególnych warunkach. Zaskarżoną w sprawie
decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu pracy w szczególnym warunkach. Wnioskodawca w okresie od dnia 25
września 1969 r. do dnia 31 sierpnia 1985 r. był zatrudniony w Stoczni […] w
pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych - na stanowisku ślusarza
oraz montera ślusarskiego wyposażenia okrętowego. W okresie zatrudnienia, od
dnia 25 października 1971 r. do dnia 15 października 1974 r. odbywał zasadniczą
służbę wojskową. Po zakończeniu odbywania zasadniczej służby wojskowej podjął
w dniu 16 listopada 1974 r. pracę na stanowisku montera ślusarskiego
wyposażenia okrętowego. W okresie od dnia 17 września 1985 r. do dnia 31
października 1991 r. zatrudniony był w „B.” Spółce Akcyjnej na stanowisku ślusarz -
spawacz, a od dnia 16 marca 1991 r. jako spawacz.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 5
kwietnia 2012 r., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do
emerytury w niższym wieku od dnia 1 września 2011 r., stwierdzając ponadto, że
pozwany organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sąd pierwszej instancji uznał w
sprawie za niesporne, że wnioskodawca w dniu 23 lipca 2011 r. osiągnął 60 rok
życia, na dzień złożenia wniosku, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy
w wymiarze powyżej 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego
oraz nie pozostawał w stosunku pracy. Niekwestionowanym był również fakt, że w
3
okresie zatrudnienia w Stoczni, tj. od dnia 25 września 1969 r. do dnia 24
października 1971 r. oraz od dnia 16 listopada 1974 r. do dnia 31 sierpnia 1985 r.
pracował w szczególnych warunkach. Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie,
czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach może zostać uznany okres
pełnienia zasadniczej służby wojskowej, do odbywania której wnioskodawca został
powołany ze Stoczni, gdzie był zatrudniony na stanowiskach pracy zaliczonych do
stanowisk pracy w warunkach szczególnych i po odbyciu służby wojskowej powrócił
do pracy w tym zakładzie także na stanowisko pracy w warunkach szczególnych. W
ocenie Sądu Okręgowego, stanowisko organu rentowego odmawiające
wnioskodawcy zaliczenia okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do
szczególnego stażu pracy, nie zasługuje na uwzględnienie. W uzasadnieniu wyroku
Sąd przywołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06,
(niepublikowany) w którym wskazano, że okres zasadniczej służby wojskowej
odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia
prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych -
jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeżeli pracownik w
ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. W wyroku tym Sąd
Najwyższy wskazał, że zasadniczo przerwę w wykonywaniu zatrudnienia w ramach
stosunku pracy wywołaną odbywaniem zasadniczej służby wojskowej uznaje się za
zawieszenie realizacji nadal trwającego stosunku pracy z tego względu, że w
okresie odbywania tej służby nie są wykonywane zobowiązania stron stosunku
pracy, ponieważ pracownik doznaje przeszkód w świadczeniu pracy z powodu
odbywania zasadniczej służby wojskowej, co prowadzi do zawieszenia świadczeń
pracodawcy, które na ogół są ekwiwalentami za pracę wykonaną (por. art. 80
zdanie pierwsze k.p.). Równocześnie jednak obowiązkiem obywatela polskiego jest
obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust.
1 i 2 Konstytucji RP). W konsekwencji, jak wskazał dalej Sąd Najwyższy, na gruncie
prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku
Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1
pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach), bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek
4
dalszych warunków, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej
służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym
kreującym tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Ponadto,
pracownikowi, który zgłosił się do pracy w terminie określonym w art. 124 ust. 1
ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (jednolity
tekst: Dz. U. z 1963 r. Nr 20, poz. 108) zalicza się okres odbytej służby wojskowej
do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat
pracy, między innymi, w szczególnych warunkach, od których zależy nabycie tych
uprawnień. Okres odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojskowej przez
pracownika zatrudnionego poprzednio w szczególnych warunkach pracy, który po
zakończeniu tej służby zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia, traktuje się tak
samo jak wykonywanie takiej pracy, a skoro okres ten podlega zaliczeniu do okresu
zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w
szczególnych warunkach, to uwzględnia się go także do stażu pracy wymaganego
do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 124 i 12 ustawy
z dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym w związku z art.
32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). W ocenie Sądu Okręgowego,
przedstawiony wyżej pogląd Sądu Najwyższego znajduje zastosowanie również do
sytuacji wnioskodawcy. Wprawdzie wnioskodawca służbę wojskową odbywał w
okresie obowiązywania ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony PRL, obecnie - o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczpospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.)
- jednak i w tej ustawie w art. 108 (według brzmienia obowiązującego w okresie
służby odbywanej przez wnioskodawcę) zawarto podobne jak poprzednio
sformułowanie o zaliczaniu - w sytuacji podjęcia pracy w ciągu 30 dni u uprzednio
zatrudniającego pracodawcy - okresu odbytej służby wojskowej do okresu
zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem.
Apelację pozwanego organu rentowego od tego wyroku, oddalił wyrokiem z
dnia 11 grudnia 2012 r., Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji jak i zapadłe orzeczenie. Na wstępie rozważań Sąd Apelacyjny
wskazał, że kwestia zaliczania okresu zasadniczej służby wojskowej do stażu
zatrudnienia w szczególnych warunkach, stanowiącego przesłankę przyznania
5
prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym była przedmiotem wielu
orzeczeń Sądu Najwyższego. Sąd przywołał dwa wyroki Sądu Najwyższego z dnia
25 lutego 2010 r. - II UK 215/09, (OSNP 2011, nr 15-16, poz. 219) oraz II UK
219/09 (niepublikowany). W orzeczeniach tych została przeprowadzona dogłębna
analiza przepisów prawnych regulujących możliwość zaliczania zasadniczej służby
wojskowej jako okresu pracy w szczególnych warunkach, a Sąd drugiej instancji w
pełni podzielił zawartą w nich wykładnię przepisów.
Skoro więc wnioskodawca udowodnił 15 lat pracy w szczególnych
warunkach, a co za tym idzie spełnił wszystkie konieczne do przyznania
wcześniejszej emerytury warunki określone w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku o emeryturach i rentach z FUS oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr
8, poz. 43 ze zm.), to zasadne było przyznanie prawa do dochodzonego
świadczenia.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną w całości
pełnomocnik organu rentowego, zarzucając naruszenie prawa materialnego –
art. 184 ust. 1 pkt 1, w związku z art. 32 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez
przyjęcie, że wnioskodawca „ma prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach
szczególnych mimo przepracowania faktycznie w takich warunkach - stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy - jedynie okresu 12 lat 10 miesięcy i 15 dni; na
skutek bezpodstawnego zaliczenia wnioskodawcy do okresów pracy w warunkach
szczególnych okresu pełnienia zasadniczej służby wojskowej”, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku jak i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego, wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o
odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania, w tym
kosztach zastępstwa procesowego.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach
podstaw, co oznacza ograniczenie się do rozpoznania zarzutów naruszenia
konkretnych przepisów prawa materialnego lub procesowego. Sąd Najwyższy nie
rozważa wszystkich problemów prawnych, jakie ujawniły się na tle sprawy, w której
wniesiona została skarga kasacyjna, ani nie poddaje ocenie prawidłowości
zaskarżonego rozstrzygnięcia poza granicami wyznaczonymi przez podstawy
skargi. Skarżący oparł skargę kasacyjną wyłącznie na podstawie naruszenia prawa
materialnego, zarzucając w ramach tej podstawy obrazę przez Sąd drugiej instancji
art. 184 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 32 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach „(…) na skutek bezpodstawnego zaliczenia wnioskodawcy
do okresów pracy w warunkach szczególnych okresu pełnienia służby wojskowej, tj.
okresu od 25 października 1971 r do 15 października 1974 r.” Oznacza to
związanie Sądu Najwyższego stanem faktycznym sprawy (art. 39813
§ 2 k.p.c.),
wykluczając badanie prawidłowości zarówno ustaleń faktycznych, jak i oceny
dowodów, przyjętych przez sąd drugiej instancji za podstawę rozstrzygnięcia (por.
np. postanowienia z dnia 23 października 2006 r., I UK 194/06, LEX nr 950611 i z
dnia 6 sierpnia 2012 r., II CSK 108/12, LEX nr 1228780 oraz wyrok z dnia 10 maja
2012 r., II PK 220/11, LEX nr 1211159 i powołane w nim wcześniejsze
orzecznictwo), przy czym przepis ten wyklucza również powoływanie się w
postępowaniu kasacyjnym na nowe fakty i dowody (tym samym twierdzenia
zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że wnioskodawca nie dochował
warunku zgłoszenia się do pracy w terminie 30 dni od zakończenia odbywania
zasadniczej służby wojskowej, co spowodowało wygaśnięcie stosunku pracy, nie
mają znaczenia prawnego).
Z ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że „praca
ubezpieczonego – zarówno przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej i po
zwolnieniu z niej, była pracą w warunkach szczególnych”, nadto zaś „bezspornym
miedzy stronami było, iż ubezpieczony podjął pracę po zakończeniu czynnej służby
wojskowej w terminie 30 dni od zwolnienia z niej”.
7
Przy takich ustaleniach faktycznych, podniesiony w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia prawa materialnego, nie jest uzasadniony.
W uchwale składu powiększonego Sądu Najwyższego z dnia 16
października 2013 r., II UZP 6/13 (dotąd niepublikowana), stwierdzono, że „Czas
zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do
dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się – na warunkach wynikających z tego przepisu –
do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku
emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (…)”. W uzasadnieniu
tego stanowiska, wyrażono m.in. pogląd, że podstawy zaliczenia okresu służby
wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych (szczególnym charakterze),
należy poszukiwać nie tylko w przepisach normujących prawo do świadczeń, a więc
obecnie w ustawie o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzeniu Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, ale w tym zakresie
znajdą zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową, w
okolicznościach sprawy ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony RP, obowiązująca w czasie odbywania zasadniczej służby
wojskowej przez wnioskodawcę oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym
zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie
szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin.
W ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy, gdy się zważy, że
wnioskodawca odbywał służbę wojskową w okresie od dnia 25 października 1971
do 15 października 1974 r.) podstawowe znaczenie ma pierwotne brzmienie ustawy,
obowiązujące od jej wejścia w życie do 1 stycznia 1975 r. Zgodnie z obowiązującym
wówczas art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony, okres odbytej
zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w
zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po
odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli
zatrudnieni przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy.
8
Szczegółowe zasady zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do okresu
zatrudnienia zostały uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22
listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin, które w
§ 5 ust. 1, wskazało, że pracownikowi, który podjął zatrudnienie po odbyciu służby,
zaliczało się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie
uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy
oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na
określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.
Z przepisów tych wynikała zasada, że pracownikowi, który we wskazanym
terminie po zakończeniu służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego
był zatrudniony w chwili powołania do tej służby, okres służby podlegał wliczeniu do
okresu zatrudnienia w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od
wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.
Ustanawiały więc one tzw. fikcję prawną, z której wynika, że pracownik zatrudniony
w szczególnych warunkach, który po zakończeniu czynnej służby wojskowej
powraca do tego zatrudnienia w przepisanym terminie, zachowuje status
pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w okresie pełnienia tej
służby.
Tym się kierując, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji.
O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c., uwzględniając taryfowe
wynagrodzenie pełnomocnika wnioskodawcy w postępowaniu kasacyjnym - § 11
ust. 2 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…) – Dz. U.
Nr 163, poz. 1349 ze zm.