Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 273/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)
SSN Jarosław Matras
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie W. P.
skazanej z art. 148 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 grudnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 grudnia 2012 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w S.
z dnia 22 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Okręgowego w S. i sprawę przekazuje temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 22 czerwca 2012 r., oskarżona W.
P. uznana została za winną tego, że w dniu 20 sierpnia 2004 r. w M., działając w
zamiarze bezpośrednim pozbawienia życia P. P. – syna urodzonego przez nią w
dniu 9 lipca 2004 r., umieściła w torbie foliowej typu reklamówka, owinęła ją wokół
jego ciała i zamknęła szczelnie, co spowodowało zgon dziecka przez uduszenie, a
następnie jego zwłoki w reklamówce porzuciła w nieustalonym miejscu, to jest
czynu z art. 148 § 1 k.k. i za to skazana na podstawie powołanego przepisu na karę
10 lat pozbawienia wolności.
Od powyższego wyroku apelację złożył obrońca oskarżonej, który zaskarżył
wyrok w całości, zarzucając orzeczeniu:
„1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, tj.
- art. 5 § 2 k.p.k. poprzez rozstrzygnięcie oczywistych niedających się usunąć
wątpliwości na niekorzyść oskarżonej;
- art. 7 k.p.k. w zw. z art. 192 a § 1 i 2 k.p.k. poprzez przypisanie wartości
dowodowej opinii sądowej opartej na badaniu wariograficznym, pomimo tego, iż
badanie zostało przeprowadzone w czasie, gdy oskarżona była pod wpływem
leków mających wpływ na czynności organizmu;
2. błąd w ustaleniach faktycznych, mogący mieć wpływ na treść wyroku, a
polegający na przyjęciu, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w tym
odwołane wyjaśnienia oskarżonej, można uznać za zamknięty łańcuch poszlak,
prowadzący do wniosku, że oskarżona zabiła P. P.”
Wskazując na powyższe zarzuty na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. obrońca W.
P. wniósł o:
1. zmianę zaskarżonego wyroku na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. poprzez
uniewinnienie oskarżonej W. P. od zarzucanego jej czynu;
2. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie niniejszej sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Od przedstawionego wyroku Sądu odwoławczego kasację wywiódł obrońca
skazanej W. P.
3
Autor kasacji zaskarżył wyrok w całości, zarzucając orzeczeniu rażące
naruszenie prawa mogące mieć wpływ na treść wyroku, a to obrazę przepisów
prawa procesowego:
„ - art. 7 k.p.k. w zw. z art. 192a § 1 i 2 k.p.k. poprzez zaakceptowanie w toku
kontroli instancji rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji opartego na opinii sądowej
wydanej na podstawie badań wariograficznych skazanej pomimo tego, Sąd
Apelacyjny wyraźnie stwierdził, że dopuszczenie tego dowodu „nie było uprawnione”
(str. 15 uzasadnienia wyroku) przy równoczesnym zaskakującym podkreśleniem,
że: „powyższe uchybienie nie mogło mieć nawet potencjalnego wpływu na treść
zaskarżonego „wyroku”. To stwierdzenie, że „nie mogło” nie mieści się w
kontrolnych uprawnieniach Sądu Apelacyjnego, zwłaszcza jeżeli się uwzględni
motywy Sądu Okręgowego (str. 8 uzasadnienia wyroku), gdzie jest podkreślone, że
stan faktyczny ustalony został m.in. na podstawie opinii biegłego I. S. Podział
dowodów, dokonany przez Sąd Apelacyjny na „pomocnicze” i „decydujące” (str. 16
uzasadnienia wyroku) nie jest przewidziany w przepisach k.p.k., ale gdyby nawet
dokonać takiego uproszczonego podziału to i tak dowód z opinii sądowej opartej na
badaniu wariograficznym skazanej jest jednym z dowodów, na którym oparł swoje
ustalenia Sąd Okręgowy;
- art. 6 k.p.k. w zw. z art. 175 § 1 k.p.k. poprzez przypisanie części wyjaśnień
skazanej (co do okoliczności popełnienia zarzucanego jej czynu) waloru
wiarygodności pomimo tego, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego
wynika, że skazana przyjęła jako „linię obrony” w toku całego postępowania zmianę
poszczególnych wersji wydarzeń;
- art. 5 § 2 k.p.k. w zw. z art. 7 w zw. z art. 410 k.p.k. przez zaakceptowanie w toku
kontroli instancji rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji opartego na odwołanych
oraz nie potwierdzonych w zebranym materiale dowodowym wyjaśnieniom
skazanej, wskazujących na popełnienie zarzucanego jej czynu z pominięciem
innych wyjaśnień skazanej wskazujących na inny przebieg zdarzeń a tym samym
rozstrzygnięcie oczywistych niedających się usunąć wątpliwości w zakresie
prawdziwości tych wyjaśnień na niekorzyść skazanej.”
Podnosząc powyższe zarzutu obrońca wniósł o:
4
uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 grudnia 2012 r.
oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Okręgowego z dnia 22 czerwca 2012
r., i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Trafny jest pierwszy zarzut kasacji, co skutkuje koniecznością uchylenia
zaskarżonego wyroku i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Okręgowego w S.
oraz przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Z uwagi na
zasadność tego zarzutu bezcelowe w tym układzie okazało się odnoszenie do
pozostałych zarzutów kasacji (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.). Pomimo braku
wskazania w zarzucie kasacji na treść art. 433 § 2 k.p.k., uzasadnienie kasacji
dowodzi w sposób oczywisty, że postawą kasacji jest uchybienie sądu II instancji
polegające na uznaniu, iż wykorzystanie dowodu z opinii biegłego z zakresu badań
wariograficznych nie mogło mieć wpływu na treść zaskarżonego wyroku sądu I
instancji. W istocie więc przywołanie tych samych – co w apelacji – przepisów
procesowych jako rażąco naruszonych (art. 7 k.p.k. w zw. z art. 192a § 1 i 2 k.p.k.,
posłużyło do wykazania źródła błędu sądu II instancji. Wykazana powyżej
ułomność w konstrukcji kasacji nie może jednak prowadzić do pominięcia tej
argumentacji, która stanowi istotę uchybienia sądu II instancji.
Nie ulega wątpliwości, że Sąd Apelacyjny obowiązany był rozważyć
wszystkie zarzuty i wnioski apelacji wniesionej na korzyść oskarżonej, a jeśli by
uznał, iż określony zarzut jest trafny, to winien był ocenić, czy uchybienie to mogło
mieć wpływ na treść wyroku. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd
Apelacyjny stwierdził - po wykazaniu, iż badania wariograficzne nie mogą być
dowodem przeciwko osobie, która uzyskała status podejrzanego - że:
„…dopuszczenie i przeprowadzenie w sprawie niniejszej dowodów z zakresu badań
wariograficznych nie było uprawnione…” by dalej podnieść, iż „… powyższe
uchybienie nie mogło mieć nawet potencjalnego wpływu na treść wyroku” (s. 15
uzasadnienia). Skoro sąd ten stwierdził, że doszło w niniejszej sprawie w
postępowaniu przed sądem I instancji do naruszenia przepisów prawa
procesowego w zakresie posłużenia się opinią biegłego z zakresu badań
5
wariograficznych, to obecnie należy skontrolować zarzut kasacji, w kontekście
prawidłowości ustalenia, iż uchybienie to nie mogło mieć wpływu na treść wyroku.
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż rażące naruszenie prawa
procesowego nie mogło mieć istotnego wpływu na treść wyroku w sytuacji
zasadnego przyjęcia, że gdyby go nie było, zapadłoby takie samo orzeczenie jak to,
które zapadło przy wystąpieniu danego uchybienia.
Zdaniem Sądu Najwyższego pogląd sądu odwoławczego wyrażony w
uzasadnieniu wyroku jest w realiach sprawy błędny. W niniejszej sprawie
zasadniczym dowodem winy W. P. były, odwołane później, wyjaśnienia, w których
przyznała się ona do zbrodni zabójstwa. Z kolei treść ekspertyz wariograficznych
miała wręcz zasadnicze znaczenie dla oceny wiarygodności jej poszczególnych
wyjaśnień; w szczególności dowód ten zadecydował o uznaniu za wiarygodne tych
wyjaśnień, w których przyznała, iż dziecko swoje pozbawiła życia. Fakt ten wynika
wprost z uzasadnienia wyroku sądu I instancji.
Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny sprawy między
innymi na podstawie dowodu z „opinii biegłego I. S. wydanej po ekspertyzie
wariograficznej po testach przeprowadzonych z udziałem oskarżonej W. P.
pisemnej (k. 472 – 478), uzupełnionej ustnie na rozprawie (k. 1136 – 1137 v)” (s. 8
uzasadnienia). Co istotne w toku oceny wiarygodności poszczególnych wyjaśnień
oskarżonej Sąd Okręgowy stwierdził: „W tym zakresie za przyjęciem jako
prawdziwej tej właśnie wersji wydarzeń przemawiają także wyniki
przeprowadzonych dwukrotnie przez biegłego I. S. ekspertyz wariograficznych.
Naturalnie dowody te miały charakter wyłącznie dowodów pomocniczych. Jednak
faktu, że podczas dwukrotnego badania oskarżonej na przestrzeni trzech lat
( pierwsze badanie odbyło się w dniu 29 listopada 2006 r., zaś drugie 11 listopada
2009 r.) stwierdzono u oskarżonej W. P. ślady emocjonalne związane z
bezpośrednim udziałem w pozbawieniu życia P. P., nie można w niniejszej sprawie
bagatelizować. Zdaniem biegłego wyniki obu badań z dużą dozą
prawdopodobieństwa wskazywały, że oskarżona mogła uczestniczyć w
pozbawieniu życia syna. Sąd nie znalazł żadnych podstaw do zakwestionowania
opinii I. S. Biegły w kilku opiniach uzupełniających w tym także na rozprawie w dniu
26 stycznia 2012 r. szczegółowo opisał przyjęte przez siebie metody badawcze,
6
powołując się na literaturę w tym zakresie, odpowiedział także wyczerpująco na
wszelkie pytania stron. W tym stanie rzeczy powyższe dowody należało uznać za
pełnowartościowe, choć naturalnie miały charakter dowodów pomocnych przede
wszystkim przy właściwej i pełnej ocenie wiarygodności wyjaśnień złożonych przez
oskarżoną” (s. 27 – 28 uzasadnienia – podkr. SN). Trudno zatem nie dostrzec, że
to właśnie dowód z opinii biegłego posłużył do weryfikacji wyjaśnień oskarżonej i to
w tym kierunku, aby obdarzyć wiarą te wyjaśnienia, w których przyznała się do
zabójstwa dziecka. W tej sytuacji nie sposób zgodzić się z sądem II instancji, że
uchybienie to nie mogło mieć wpływu na treść wyroku. Nie wiadomo bowiem, jakie
wyjaśnienia byłyby obdarzone wiarą, gdyby w polu rozważań nie było opinii
biegłego S.
Niczego nie zmienia w tym zakresie określenie Sądu I instancji, że „dowody te
miały charakter dowodów pomocniczych” (s. 27 uzasadnienia). Oczywiście ma
rację obrońca oskarżonej, kiedy wywodzi, że Kodeks postępowania karnego nie
dzieli dowodów na pomocnicze i decydujące.
Powyższe rozważania dowodzą, że uchybienie Sądu Apelacyjnego będące
przyczyną uchylenia prawomocnego wyroku było ściśle związane ze stwierdzonym
przez sąd II instancji uchybieniem przepisowi art. 192a § 2 k.p.k. w. zw. z art. 7
k.p.k. przez Sąd Okręgowy. W tym układzie stwierdzona wada tkwi zatem w
postępowaniu przed sądem I instancji, co oznacza, iż niezbędne było także
uchylenie wyroku sądu I instancji oraz przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Podnieść na zakończenie należy, że sąd II instancji w sposób dość
stanowczy odniósł się do kwestii niedopuszczalności badań wariograficznych w
postępowaniu sądowym wobec oskarżonego. Stanowisko to znajduje potwierdzenie
w niektórych wypowiedziach doktryny, które dotyczą także art. 199 a k.p.k. (por.
Lech K. Paprzycki w: J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn. Kodeks
postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2013, t. I, s. 682 do 683).
Zauważono tam, że zdanie pierwsze art. 199a k.p.k. jest w istocie zbędne,
albowiem unormowanie to może dotyczyć tylko sytuacji określonej w art. 192a § 2
k.p.k., gdzie również jest mowa o konieczności uzyskania zgody na badanie
wariograficzne (zatem, skoro k.p.k. nie pozwala na stosowanie takich środków w
7
związku z przesłuchaniem – obecnie zabrania tego art. 171 § 5 pkt 2 k.p.k. – to
przepis ten nie daje podstaw do twierdzenia, że można z dowodu tego korzystać w
fazie in personam). Jednak wskazać trzeba, że wypowiadane są także stanowiska,
iż przepis art. 199a k.p.k. uzupełnia regulację zawarta w art. 192 §2 k.p.k. i jest
wyłomem od zakazu korzystania z wariografu w procesie karnym (T. Grzegorczyk,
KPK. Komentarz, wyd. III, s. 535-537), także w fazie „in personam”. Zatem kwestię
dopuszczalności takich badań, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, trzeba na
nowo rozważyć.
Odrębnym zagadnieniem jest jednak problem oceny wyników badania
wariograficznego, skoro sam wynik badania o jakim owa w art. 199a, dowodzi
jednak tylko i wyłącznie tego, jakie były reakcje oskarżonego na określone
zadawane mu pytania. Nie można go uznawać za dowód jego sprawstwa czy winy
(por. T. Grzegorczyk. Kodeks postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2008,
s. 460 – 461; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego,
Komentarz, Warszawa 2011, t. I, s. 1131 do 1134; W. Grzeszczyk. Kodeks
postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2012, s. 232). W wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 1 lutego 2008 r., V KK 231/07, wyrażono pogląd „gdy zaś
chodzi o badanie poligraficzne to dowód ten przez kodeks traktowany jest jako
specyficzny i wyjątkowy (art. 192a § 2 k.p.k. w. zw. z art. 199a k.p.k.) służący
określonym celom wskazanym w tym kodeksie. Nie służy ocenie wiarygodności
wyjaśnień z uwagi na to, że chodzi tu jedynie o rejestrację nieświadomych reakcji
organizmu – dowód taki w bezsporny sposób nie dowodzi, a podlega on przy tym
ocenie jak każdy inny dowód i to w kontekście także pozostałych dowodów” (R-
OSNKW 2008, poz. 289).
Dlatego, w toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy rozważy
powyższe wskazania i jeśli będzie zamierzał wykorzystać dowodowo ekspertyzy
wariograficzne, winien uprzednio wykazać poprzez głęboka analizę prawną, że jest
to dopuszczalne w świetle art. 192a § 2 k.p.k. i art. 199a k.p.k.
Ze względu na przyczynę uchylenia wyroku, Sąd I instancji ponownie
rozpoznając sprawę, stosownie do treści art. 442 § 2 k.p.k. może poprzestać na
ujawnieniu dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku.
Biorąc powyższe rozważania pod uwagę Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.
8