Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 5/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z powództwa L. Polska Sp. z o.o. z siedzibą w J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 7 września 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
pierwszej instancji ( pkt 1 ) oraz w części orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego ( pkt 3 ) i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa L. Polska sp. z o.o. w J.
przeciwko Skarbowi Państwa – Prezydentowi Miasta W., wyrokiem z dnia 26
kwietnia 2012 r. ustalił, że opłata roczna za użytkowanie wieczyste nieruchomości
położonej przy ul. B. w W., objętej księgą wieczystą nr […] wynosi: od dnia
1 stycznia 2008 r. – 56 281,90 zł, od dnia 1 stycznia 2009 r. – 76 998,10 zł, a od
dnia 1 stycznia 2010 r. – 197 000 zł, oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł
o kosztach procesu.
Ustalił, że powodowa spółka, która jest użytkownikiem wieczystym
nieruchomości o obszarze 0,6982 ha bliżej opisanej w sentencji, stanowiącej
własność Skarbu Państwa, płaciła opłatę roczną w kwocie 56 281,90 zł. Pismem
z dnia 14 grudnia 2007 r. Prezydent Miasta W. wypowiedział wysokość
dotychczasowej opłaty i złożył powódce ofertę przyjęcia od dnia 1 stycznia 2008 r.
nowej wysokości w kwocie 217 505,37 zł. Za podstawę jej określenia przyjął operat
szacunkowy, z którego wynikało, że wartość nieruchomości wynosi 7 250 179 zł.
Powódka złożyła do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosek o
ustalenie, że dokonana aktualizacja jest nieuzasadniona m.in. z powodu
nieuwzględnienia poniesionych nakładów, skutkujących obniżeniem opłaty.
Orzeczeniem z dnia 26 stycznia 2010 r. Kolegium oddaliło wniosek, po czym
powódka złożyła sprzeciw i akta sprawy zostały przedstawione Sądowi.
Wartość nieruchomości pozostającej w użytkowaniu wieczystym powódki –
według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. – wynosi 6 588 000 zł, a wartość
nakładów na budowę urządzeń infrastruktury technicznej poniesionych przez
powódkę po dniu dokonania ostatniej aktualizacji – 262 000 zł.
Sąd Okręgowy przyjął, że zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2011 r.
o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 287, poz. 1110), w niniejszej sprawie mają zastosowanie znowelizowane
przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn.
tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm. – dalej: „u.g.n.”). Zgodnie z jej art.
77, zaktualizowana opłata roczna wynosi 197 640 zł, z tym że suma
zaktualizowanych opłat rocznych przypadających za dwa kolejne lata podlega
3
zmniejszeniu o wartość nakładów (tj. 197 640 zł x 2 – 262 000 zł = 133 280 zł).
Z otrzymanej różnicy w kwocie 133 280 zł Sąd Okręgowy ustalił opłatę roczną za
rok 2008 w dotychczasowej wysokości, za rok 2009 na poziomie pozostałej
nadwyżki, czyli 76 998,10 zł (tj. 133 280 zł – {133 280 zł: 2 = 65 281,90 zł} =
76 998,10 zł) i przyjął, że dopiero w trzecim roku po aktualizacji, tj. w 2010 r. opłata
osiągnie wysokość wynikającą z aktualizacji, czyli – 197 640 zł.
Na skutek apelacji obu stron, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 września
2012 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i ustalił, że zaktualizowana opłata roczna
wynosi: od dnia 1 stycznia 2008 r. – 112 563,80 zł, od dnia 1 stycznia 2009 r. –
240 178,10 zł, od dnia 1 stycznia 2010 r. – 240 178,10 zł, a od dnia 1 stycznia
2011 r. – 197 640 zł i na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą
zaktualizowaną zaliczył wartość poniesionych przez stronę powodową nakładów w
kwocie 262 000 zł, oddalił obie apelacje w pozostałej części i zniósł wzajemnie
koszty postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
i uznał je za własne. Stwierdził natomiast, że wysokość opłaty rocznej została
ustalona z naruszeniem art. 77 ust. 2a u.g.n., ponieważ na skutek pomniejszenia
opłat rocznych za lata 2008 – 2009 o wartość nakładów powódka została
pozbawiona możliwości skorzystania z dobrodziejstwa art. 77 ust. 2a u.g.n., które
miało na celu złagodzenie ciężaru wynikającego z aktualizacji opłaty rocznej
poprzez swoistego rodzaju rozłożenie użytkownikowi wieczystemu na raty zwyżki
tej opłaty w sytuacji, gdy zaktualizowana opłata przewyższa dwukrotnie opłatę
dotychczasową. Prawidłowo ustalona opłata roczna – według powołanego przepisu
– powinna wynosić w 2008 r. – 112 563,80 zł ( tj. 56 281,90 zł x 2). Nadwyżka
ponad dwukrotność dotychczasowej opłaty (tj. 197 640 zł – 112 563,80 zł =
85 076,20 zł) dzieli się na dwie części (tj. 85 076,20 : 2 = 42 538,10 zł), które
powiększają opłatę roczna w dwóch następnych latach ( 197 640 zł + 42 538,10 zł
= 240 178,10 zł). W konsekwencji, w latach 2009 i 2010 opłata roczna wynosi po
240 178,10 zł, a poczynając od dnia 1 stycznia 2011 r. – 197 640 zł.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w części ustalającej
wysokość opłaty rocznej skargą kasacyjną, opartą na podstawie określonej w art.
4
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., i wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania ewentualnie orzeczenie co do istoty sprawy przez ustalenie,
że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania przedmiotowej nieruchomości
poczynając od dnia 1 stycznia 2008 r. jest uzasadniona do kwoty 197 640 zł.
Skarżąca wskazała na naruszenie art. 77 ust. 2a u.g.n. przez nieprawidłowe
sformułowanie sentencji i ustalenie opłaty w sposób sprzeczny z treścią art. 77 ust.
1 u.g.n.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 i 2a u.g.n. skarżąca twierdziła,
że Sąd Apelacyjny nieprawidłowo sformułował sentencję wyroku w części
obejmującej rozstrzygnięcie o dochodzonym przez nią żądaniu. Jej zdaniem,
formuła sentencji powinna sprowadzać się jedynie do ustalenia, że „…aktualizacja
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej
przy ul. B., składającej się z działki nr 9/6, AM – 11, obręb S., dla której Sąd
Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW nr […] począwszy od dnia 1 stycznia
2008 r. jest uzasadniona do kwoty 197 640 zł rocznie…”.
Zarzut ten nie może być uznany za trafny i to nie tylko dlatego,
że zaproponowana formuła sentencji nie obejmuje rozstrzygnięcia o zgłoszonym
wniosku o zaliczenie na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą
zaktualizowaną wartości poniesionych przez skarżącą nakładów na budowę
urządzeń infrastruktury technicznej. Uszło też uwagi skarżącej, że w toku
postępowania apelacyjnego kwestia zaktualizowania opłaty rocznej poczynając od
dnia 1 stycznia 2008 r. do kwoty 197 640 zł pozostawała poza sporem, natomiast
spór którego dotyczy kwestionowane rozstrzygnięcie sprowadzał się do ustalenia
wysokości opłaty należnej w trzech pierwszych latach po dokonaniu wypowiedzenia,
rodzaju i wartości poniesionych nakładów oraz sposobu ich zaliczenia na poczet
zaktualizowanej opłaty.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że sprawa
przekazana sądowi na podstawie art. 80 ust. 2 u.g.n. jest sprawą o ukształtowanie
prawa, a orzeczenie sądu ustalające wysokość opłaty rocznej, należnej po
dokonaniu wypowiedzenia, ma charakter konstytutywny. Oznacza to, że wskutek
5
wydania orzeczenia sądu dochodzi do ukształtowania sytuacji podmiotów stosunku
prawnego, nawiązanego przez zawarcie umowy użytkowania wieczystego. Sąd
powinien zatem w orzeczeniu kształtującym obowiązek użytkownika wieczystego
z tytułu opłaty rocznej określić wysokość jego świadczeń w poszczególnych
okresach z uwzględnieniem regulacji zawartej w art. 77 ust. 2a u.g.n. (zob. uchwałę
z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 37/05, OSNC 2006, nr 5, poz. 82, wyroki z dnia
18 września 2003 r., I CK 66/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 177 i z dnia 21 lutego
2013 r., IV CSK 430/12, nie publ. oraz postanowienia z dnia 30 marca 2011 r.,
III CZP 3/11, OSNC 2011, nr 12, poz. 138 i z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZ 29/13,
nie publ.).
Zgodnie z art. 77 ust. 4 u.g.n., przy aktualizacji opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą
zaktualizowaną zalicza się wartość nakładów poniesionych przez użytkownika
wieczystego na budowę urządzeń infrastruktury technicznej po dniu dokonania
ostatniej aktualizacji. Jak już wyjaśniał Sąd Najwyższy, zaliczenie wartości
nakładów może być realizowane wyłącznie przy aktualizacji opłaty rocznej, jest ono
przy tym czynnością wtórną w stosunku do sporu o wysokość zaktualizowanej
opłaty rocznej. Zaliczenie może nastąpić jedynie na poczet wzrostu opłaty, czyli
różnicy między nową opłatą a dotychczasową, w związku z czym dopiero
określenie wysokości należnej opłaty decyduje o istnieniu i wielkości świadczenia,
na poczet którego następuje zarachowanie ( zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2013 r., II CSK 223/12, nie publ., z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK
430/12, nie publ. i z dnia 12 kwietnia 2013 r., IV CSK 613/12, Biul. SN 2013, nr 7,
s. 14).
Prawidłowo więc Sąd Apelacyjny uznał, że w wyroku powinien ustalić
wysokość opłaty rocznej należnej po aktualizacji i oddzielnie orzec o zaliczeniu
określonej kwoty z tytułu nakładów poniesionych na infrastrukturę techniczną.
Rację ma natomiast skarżąca zarzucając, że ustalenie wysokości opłaty
należnej w latach 2008 – 2010 nastąpiło z naruszeniem art. 77 ust. 2a u.g.n.
Przepis ten stanowi, że w przypadku gdy zaktualizowana wysokość opłaty rocznej
przewyższa co najmniej dwukrotnie wysokość dotychczasowej opłaty rocznej,
6
użytkownik wieczysty wnosi opłatę roczną w wysokości odpowiadającej
dwukrotności dotychczasowej opłaty rocznej. Pozostałą kwotę ponad dwukrotność
dotychczasowej opłaty ( nadwyżka) rozkłada się na dwie równe części, które
powiększają opłatę roczną w następnych dwóch latach. Opłata roczna w trzecim
roku od aktualizacji jest równa kwocie wynikającej z tej aktualizacji. Nie budzi
wątpliwości, że w niniejszej sprawie zaktualizowana opłata w kwocie 197 640 zł
przewyższa „…co najmniej dwukrotnie wysokość dotychczasowej opłaty rocznej…”,
która wynosiła 56 281,90 zł. W tej sytuacji w pierwszym roku od aktualizacji
skarżąca powinna wnieść opłatę w wysokości odpowiadającej dwukrotności
dotychczasowej opłaty. Dalsze regulacje zawarte w art. 77 ust. 2a u.g.n. nie są już
tak jednoznaczne, przez co wywołują wątpliwości i kontrowersje zarówno
w praktyce, jak i w doktrynie.
Wyjaśniając znaczenie regulacji zawartej w art. 77 ust. 2a u.g.n. Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 28 lutego 2013 r., III CZP 110/12 (OSNC 2013, nr 10,
poz. 114) wskazał, że w przypadku gdy zaktualizowana wysokość opłaty rocznej
przewyższa co najmniej dwukrotnie wysokość dotychczasowej opłaty, użytkownik
wieczysty w drugim roku od aktualizacji wnosi opłatę w wysokości stanowiącej
sumę dwukrotności dotychczasowej opłaty i połowy nadwyżki ponad dwukrotność
tej opłaty, a w trzecim roku od aktualizacji wnosi opłatę w wysokości stanowiącej
sumę opłaty ustalonej w drugim roku i połowy nadwyżki ponad dwukrotność
dotychczasowej opłaty. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił, że przy
zastosowaniu wskazanej metody w trzecim roku od aktualizacji opłata osiąga
wysokość wynikającą z aktualizacji, co oznacza, że zdanie trzecie art. 77 ust. 2a
u.g.n. jest w istocie pozbawione znaczenia normatywnego, potwierdza bowiem to
tylko to, co wynika ze zdania drugiego. Przyjętą metodę wyliczenia wysokości
opłaty rocznej Sąd Najwyższy zilustrował przykładem, wyjaśniając w ten sposób
sens niejednoznacznie rozumianej regulacji.
Skład orzekający Sądu Najwyższego podziela stanowisko wyrażone
w powołanej uchwale oraz argumentację przytoczoną w jej uzasadnieniu.
Zachodzą zatem podstawy, by stwierdzić, że Sąd Apelacyjny dokonał błędnej
wykładni art. 77 ust. 2a u.g.n.
7
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108
§ 2 w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w części zmieniającej
wyrok Sądu pierwszej instancji (pkt 1) oraz w części orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego (pkt 3) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
es