Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 81/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa G. C., B. B. oraz A. P.
i J. P. jako następców prawnych zmarłej H. P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […] o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 października 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powodowie jako spadkobiercy właścicieli nieruchomości rolnej dochodzili od
Skarbu Państwa – Wojewody […] odszkodowania za szkodę wyrządzoną w wyniku
przejęcia tej nieruchomości przez Skarb Państwa na podstawie wadliwej decyzji
administracyjnej.
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody /…/ na
rzecz powoda G. C. kwotę 3.168.500 zł, na rzecz pozostałych dwóch powodów tj. B.
B. i H. P. po 1.056.166 zł z odpowiednimi odsetkami i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie. Rozstrzygnięcie to oparto na następujących ustaleniach
faktycznych.
Właścicielem nieruchomości rolnej o pow. 18,1160 ha (ujawnionej w wykazie
hipotecznym […] gm. kat. S.) byli Z. i J. M. (poprzednicy prawni obecnych
powodów). Orzeczeniem z dnia 12 lutego 1960 r. Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej (PPRN) na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 lutego 1958 r. o
sprzedaży państwowych gruntów rolnych (…) postanowiło przejąć tę nieruchomość
na rzecz Skarbu Państwa. W decyzji tej stwierdzono, że była ona we władaniu
Skarbu Państwa w chwili wejścia w życie wspomnianej ustawy. Odwołanie od tej
decyzji nie zostało uwzględnione i orzeczeniem z dnia 27 kwietnia 1960 r.
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (PWRN) zatwierdziło zaskarżone
orzeczenie z dnia 12 lutego 1960 r. Jako właściciela nieruchomości wpisano Skarb
Państwa (dnia 20 maja 1960 r.). Decyzją z dnia 9 stycznia 2008 r. Samorządowe
Kolegium Odwoławcze (SKO) stwierdziło niezgodność z prawem orzeczenia PRRN
z dnia 12 lutego 1960 r., a także i to, że orzeczenie WRN z dnia 27 kwietnia 1960 r.
wydane zostało z rażącym naruszeniem prawa (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.).
Postanowieniem z dnia 26 października 2009 r. SKO wyjaśniło treść decyzji z dnia
9 stycznia 2008 r. w ten sposób, że decyzja ta stwierdzała nieważność obu decyzji
pierwotnych, tj. z dnia 12 lutego 1960 r. i z dnia 27 kwietnia 1960 r.
Sąd Okręgowy ustalił krąg osób legitymowanych czynnie w obecnym
procesie. Są to spadkobiercy pierwotnych właścicieli przejętego gospodarstwa
rolnego. Według stanu z 1947 r., nieruchomość rolna składała się z 27 parcel.
Aktualna wartość rynkowa prawa własności gruntów objętych dawnym Lwh […]
3
wynosi 6.124.000 zł, natomiast wartość rynkowa zabudowań – według stanu na
dzień 27 kwietnia 1960 r. – wynosi 213.000 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego, istniały podstawy do przypisania
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanemu Skarbowi Państwa na podstawie
art. 160 k.p.a., skoro powodowie ponieśli szkodę wydaniem właściwej decyzji
administracyjnej w 1960 r. Szkoda ta polegała na utracie własności nieruchomości,
istniał związek przyczynowy między wydaniem wadliwej decyzji a takim
uszczerbkiem majątkowym. Skarb Państwa odpowiada jedynie w zakresie szkody
rzeczywistej, ale już nie za utracone korzyści. Aktualna wartość rynkowa utraconej
nieruchomości gruntowej (wraz z zabudowaniem) wynosiła 6.337.000 zł i kwota
ta zasądzona została stosownie do udziału trzech powodów (spadkobierców)
w spadku po pierwotnych właścicielach nieruchomości.
Apelacja pozwanego została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz przyjętą przez ten Sąd podstawę
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa (art. 160 § 1 – 3 i § 6 k.p.a.).
Wadliwa decyzja administracyjna zapadła przed dniem 1 września 2004 r.,
a decyzja nadzorcza po tej dacie. Powodowie wykazali wszystkie przesłanki
odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej. Powodom przysługuje
odszkodowanie jedynie w granicach rzeczywistej szkody, ale już nie w granicach
utraconej korzyści. Analizując treść art. 363 k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał,
że powodom przysługuje „odszkodowanie w wysokości wartości nieruchomości
według przeznaczenia nieruchomości w aktualnym planie zagospodarowania oraz
zabudowań według stanu na dzień przejęcia oraz cen w chwili obecnej” (s. 18
uzasadnienia zaskarżonego wyroku). Wartość taką ustalono w jednej opinii
biegłego, a powierzchnię przejętej nieruchomości określono w opinii innego
biegłego.
W skardze kasacyjnej strony pozwanej zaskarżono wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej apelację tego pozwanego co do kwoty
5.103.332,00 (tj. w pkt 1 i 3 wyroku) i podnoszono zarzuty naruszenia art. 363 § 1
i § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 1 i § 2 k.p.a.; art. 351 § 2 w zw. z art. 160 § 1 i § 2
k.p.a.; art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a.; art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 4 pkt
4
17 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U.
z 2010, nr 102, poz. 651) w zw. § 52 ust. 1 i 2 rozporządzenia RM z dnia
21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu
szacunkowego (Dz. U. nr 207, poz. 2103 ze zm.). Skarżący wnosił o uchylenie
zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sądy meriti przyjęły oczywiście prawidłową podstawę prawną
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa – Wojewody […] (art. 160 §
1 – 4 i § 6 k.p.a.). Trafnie też stwierdzono, że chodzi tu o odpowiedzialność jedynie
w granicach rzeczywistej szkody (damnun emergens; art. 160 § 1 k.p.a.) i Sąd
Okręgowy powołał się w tej mierze na interpretację prawną dokonaną w uchwale
pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca 2011 r. (III CZP 112/10, OSNC 2011,
z. 7 – 8, poz. 75).
Zasadniczym problemem w rozpoznawanej sprawie pozostaje sposób
interpretacji art. 363 k.c. w związku za zgłoszonym przez powodów roszczeniem
odszkodowawczym w postaci in valuta. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić
w tej właśnie postaci, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen
z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają
przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili (art. 363 § 2 k.c.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego (także na tle podobnych spraw
odszkodowawczych) trafnie stwierdza się od dawna, że dla ustalenia wysokości
odszkodowania należnego poszkodowanemu przyjmuje się stan majątku
poszkodowanego (składników jego majątku) w chwili wyrządzenia szkody,
natomiast miarodajne pozostają ceny w chwili ustalania odszkodowania (orzekania
o odszkodowaniu; zob. np. ostatnio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca
2013 r., V CSK 388/12, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2013 r.,
I CSK 414/12, nie publ.). W odniesieniu do decyzji administracyjnych
wyrządzających szkodę (tzw. decyzji wadliwych powodujących m.in. utratę prawa
własności lub innego prawa) chodzi o stan nieruchomości istniejący w chwili
wydania wadliwej decyzji, stanowiącej źródło powstania szkody. Stan taki obejmuje
5
nie tylko parametry fizyczne lub geodezyjne danej nieruchomości (np. jej
powierzchnię, infrastrukturę), lecz także samo jej funkcjonalne przeznaczenie
społeczno-gospodarcze.
Nie sposób znaleźć odstępstwo od wspomnianej reguły ustalania rozmiaru
odszkodowania w samej treści art. 363 § 2 k.c. Przepis ten odnosi się bowiem do
możliwości przyjęcia innej ceny uszczerbku niż w chwili ustalenia odszkodowania
(wyrokowania), natomiast nie modyfikuje w żadnym zakresie tej reguły
ustalenia uszczerbku majątkowego, która wiąże rozmiar tego uszczerbku
ze stanem składnika majątku poszkodowanego (przejętej nieruchomości
o określonym przeznaczeniu) w chwili wyrządzenia szkody. Innymi słowy,
nie sposób w treści przepisu art. 363 § 2 k.c. poszukiwać odpowiednich
„szczególnych okoliczności” mających usprawiedliwić modyfikację wspomnianej
reguły. Odstępstwa takiego nie uzasadniałaby także ogólna argumentacja Sądu
Apelacyjnego nawet wówczas, gdyby nie była powiązana z treścią art. 363 § 2 k.c.
(następcy prawni byliby właścicielami gruntu o obecnym ich przeznaczeniu, gdyby
nie odebrano gruntu pierwotnym właścicielom; wzrost obecnej wartości gruntu
nastąpił „bez jakichkolwiek działań i nakładów ze strony skarżącego”; pozbawiono
powodów „możliwości dochodzenia utraconych korzyści”).
Skoro naruszono, jak trafne wywodzi się w skardze, przepis art. 363 § 2 k.c.,
to istniały wystarczające podstawy do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c.).
es