Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 99/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSA Magdalena Kostro-Wesołowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko S. Market Spółka z o.o. w W.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 18 października 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W. pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w W. wyrokiem z dnia 18 października 2012 r. po
rozpoznaniu apelacji powoda J. P. od wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie przeciwko S. Market
2
Spółka z o.o. w W. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w pkt I i II w ten sposób,
że zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.200 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 18 października 2012 r. do dnia zapłaty, dalej idącą
apelację oddalił oraz zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.
W sprawie tej ustalono, że powód wystąpił z żądaniem przywrócenia do
pracy u strony pozwanej na poprzednich warunkach oraz zasądzenia na jego rzecz
kwoty 35.000 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Uwzględniający powództwo wyrok Sądu Rejonowego z dnia 22 czerwca 2010 r.
Sąd Okręgowy w W. uchylił wyrokiem z dnia 19 października 2010 r., a sprawę
przekazał do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 15 lutego
2012 r. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę
1.162,50 zł tytułem kosztów procesu. Sąd pierwszej instancji wskazał, że
przedmiotem jego oceny pozostawało oświadczenie woli pozwanej o rozwiązaniu
umowy o pracę bez wypowiedzenia pochodzące z 17 lipca 2009 r., które powód
otrzymał 25 lipca 2009 r. i w związku z którym wystąpił z żądaniem przywrócenia do
pracy. Drugie oświadczenie woli pozwanej w przedmiocie rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia z dnia 18 sierpnia 2009 r. zostało powodowi doręczone 1
września 2009 r., ale w związku z nim powód nie wystąpił na drogę sądową. W
pierwszej kolejności, według Sądu pierwszej instancji, rozstrzygnięcia wymagała
kwestia, czy oświadczenie woli strony pozwanej z dnia 17 lipca 2009 r., doręczone
powodowi 25 lipca 2009 r., wywołało skutek prawny w postaci rozwiązania umowy
o pracę, a to ze względu na treść art. 61 § 1 k.c., stosowanego z mocy art. 300 k.p.,
że odwołanie oświadczenia woli, które uważa się za złożone innej osobie z chwilą,
gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią, jest
skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. W
ocenie Sądu Rejonowego, skoro powód z treścią oświadczenia woli strony
pozwanej z dnia 17 lipca 2009 r. o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia
zapoznał się w dniu 25 lipca 2009 r., to z tym dniem powyższe oświadczenie woli
mogło wywołać odpowiedni skutek prawny. Do tego jednak nie doszło, ponieważ w
dniu 23 lipca 2009 r. strona pozwana odwołała skutecznie swoje oświadczenie woli,
3
wobec czego, w momencie zapoznania się powoda z jego treścią, nie wywołało ono
już żadnych skutków prawnych.
Cofnięcie oświadczenia woli pochodzącego z dnia 17 lipca 2009 r. o
rozwiązaniu umowy o pracę nastąpiło, jak przyjął Sąd Rejonowy, w związku z tym,
że strona pozwana w dniu 21 lipca 2009 r. otrzymała zwolnienie lekarskie powoda
obejmujące okres od 14 do 22 lipca 2009 r. Decyzję w tym przedmiocie (cofnięcia
oświadczenia woli) podjął dyrektor H. W., który zobowiązał M. H. do przekazania
powodowi treści tej decyzji. Telefoniczne próby skontaktowania się z powodem nie
powiodły się. W dniu 23 lipca 2009 r. o godzinie 11:28 powód zadzwonił do strony
pozwanej w celu powiadomienia, iż będzie korzystał ze zwolnienia lekarskiego do
końca miesiąca. W trakcie tej rozmowy M. H. poinformowała powoda o wysłaniu do
niego pisma z dnia 17 lipca 2009 r. o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia i o tym, aby uznał je za niebyłe po jego doręczeniu, co jeszcze do
rozmowy telefonicznej, według twierdzeń powoda, nie miało miejsca. W takim
stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji uznał, że doszło do skutecznego odwołania
przez stronę pozwaną oświadczenia woli z dnia 17 lipca 2009 r., skoro nastąpiło to
na dwa dni przed doręczeniem powodowi tego oświadczenia. Wobec tego powód
cały czas pozostawał pracownikiem strony pozwanej, która nadal tak go traktowała
wypłacając wynagrodzenie za lipiec 2009 r. i uwzględniając w grafiku za sierpień
2009 r. Takich ustaleń Sąd Rejonowy dokonał biorąc za podstawę dowody z
dokumentów oraz zeznania świadków: M. H., H. W., E. Z., które uznał za
wiarygodne. Przymiotu wiarygodności Sąd Rejonowy odmówił w części zeznaniom
świadka E. P. oraz powoda J. P., w szczególności twierdzeniom, że w trakcie
rozmowy telefonicznej w dniu 23 lipca 2009 r. nie doszło do odwołania
oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę.
W związku ze skutecznym odwołaniem zawartego w piśmie z dnia 17 lipca
2009 r. oświadczenia woli o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę, nie wywołało
ono skutku prawnego w postaci rozwiązania stosunku o pracę, a wobec tego
przedmiotowe pismo o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia nie uzasadnia
roszczeń powoda z art. 56 § 1 i 2 k.p. W konsekwencji za zbędne Sąd Rejonowy
uznał przeprowadzanie rozważań na temat prawdziwości podanej w pisemnym
oświadczeniu - bezspornie spełniającym wymogi formalne - przyczyny rozwiązania
4
umowy o pracę, skoro nie wywołało ono żadnych skutków prawnych w zakresie
łączącego strony stosunku pracy.
Powyższe względy zadecydowały o uznaniu roszczeń powoda za
bezzasadne, co znalazło wyraz w oddaleniu powództwa.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powoda Sąd Okręgowy w W.
wyrokiem z dnia 18 października 2012 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w
ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.200 zł z
ustawowymi odsetkami od 18 października 2012 r. do dnia zapłaty, dalej idącą
apelację oddalił i zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu. Sąd Okręgowy
podzielił pogląd Sądu Rejonowego o zasadniczym dla rozstrzygnięcia sprawy
znaczeniu kwestii, czy strona pozwana skutecznie cofnęła swoje oświadczenie woli
z dnia 17 lipca 2009 r. o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę bez
wypowiedzenia. Nie podzielił jednak ustalenia Sądu pierwszej instancji, że doszło
do skutecznego odwołania oświadczenia woli z dnia 17 lipca 2009 r. Stwierdził, że
poczynienie takiego ustalenia nastąpiło w konsekwencji wadliwej oceny materiału
dowodowego, w szczególności zeznań świadka M. H. Według Sądu odwoławczego
w świetle całokształtu zebranego materiału dowodowego zeznania tego świadka w
odniesieniu do tego, że w trakcie rozmowy telefonicznej przeprowadzonej przez nią
z powodem w dniu 23 lipca 2009 r. nastąpiło cofnięcie oświadczenia woli o
rozwiązaniu umowy o pracę, są niewiarygodne. Poza tym, zdaniem Sądu, nawet
gdyby rozmowa telefoniczna w dniu 23 lipca 2009 r. przebiegała w sposób
przedstawiany przez pozwaną, to cofnięcie oświadczenia o rozwiązaniu umowy o
pracę dokonane przez M. H. byłoby prawnie nieskuteczne. Pismo rozwiązujące z
powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z dnia 17 lipca 2009 r. zostało
podpisane przez Dyrektora Marketu. M. H., pracownik Marketu ds. Personalnych i
Administracyjnych, w świetle art. 31
§ 1 k.p. oraz § 3 pkt 1 lit. c Regulaminu pracy
obowiązującego u pozwanej nie była uprawniona do składania oświadczeń w
imieniu pracodawcy w zakresie rozwiązywania stosunków pracy. W ocenie Sądu
odwoławczego, świadek M. H. nie mogła więc złożyć oświadczenia w zakresie
rozwiązania umowy o pracę z powodem i takiego oświadczenia nie złożyła w
imieniu pozwanej, więc tym bardziej nie mogła cofnąć oświadczenia niezłożonego
przez siebie.
5
Sąd Okręgowy wskazał, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że sąd rozpoznający roszczenie o przywrócenie do pracy w przypadku zasadności
powództwa może uwzględnić roszczenie alternatywne (o odszkodowanie) nie tylko
wtedy, gdy stwierdzi niecelowość przywrócenia (art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 56
§ 2 k.p.), ale także wtedy, gdy stwierdzi niezasadność wybranego roszczenia
oznaczającą jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Brak podstaw
do uwzględnienia roszczenia opartego o art. 57 § 2 k.p. Sąd Okręgowy, podzielając
stanowisko pozwanej, wywiódł z tego, że powód na dzień zamknięcia rozprawy
apelacyjnej nie jest pracownikiem, o jakim stanowi art. 39 k.p., bowiem od 8
czerwca 2011 r. pobiera emeryturę.
Mając na względzie wyroki Sądu Najwyższego z 12 maja 2010 r. (I PK
10/10, LEX 602199) i z 12 stycznia 2011 r. (II PK 89/10, LEX 737386), Sąd
Okręgowy podstawowe znaczenie przy rozstrzyganiu o zgłoszonym żądaniu
przypisał ustaleniu, czy powód rzeczywiście ma wolę świadczenia pracy na rzecz
strony pozwanej. Według Sądu Okręgowego, powód wprawdzie podtrzymał
roszczenie o przywrócenie do pracy, jednakże już będąc przesłuchiwany
informacyjnie na rozprawie w dniu 13 kwietnia 2011 r. wskazywał, iż podjęciem
pracy u pozwanej zainteresowany jest tylko do czasu nabycia prawa do emerytury.
Tym samym, z uwagi na pobieranie obecnie emerytury, ewentualne przywrócenie
powoda do pracy byłoby niecelowe w rozumieniu art. 45 § 2 k.p. Ponadto za
niecelowością przywrócenia do pracy przemawia również skonfliktowanie powoda z
pracodawcą, o czym świadczy pismo procesowe powoda z dnia 6 czerwca 2011 r.,
a zwłaszcza forma tej pisemnej wypowiedzi i formułowane w niej pod adresem
przełożonego, który złożył zeznania w charakterze świadka, zarzuty. W sytuacji zaś
„niecelowości przywrócenia do pracy”, gdy przyczyny rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia okazały się nieuzasadnione, na mocy odesłania z art. 56 § 2
k.p. zastosowanie znajduje art. 45 § 2 k.p. Na podstawie tego ostatniego przepisu
możliwe jest nieuwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy, jeśli
uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe. W takim przypadku
sąd orzeka o odszkodowaniu, którego wysokość, określona przez art. 58 k.p., jest
równa wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Jeśli chodzi o powoda,
obowiązywał go miesięczny okres wypowiedzenia.
6
Uznając z powyższych względów apelację powoda za uzasadnioną w części
Sąd Okręgowy wydał reformatoryjne orzeczenie zasądzając od pozwanej na rzecz
powoda odszkodowanie w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia wraz z
ustawowymi odsetkami (art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda
z urzędu, zaskarżając wyrok ten w całości.
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj.:
1) art. 45 § 2 w związku z art. 56 § 2 k.p. poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu możliwości nieprzywrócenia powoda do
pracy i uznaniu, że jego przywrócenie do pracy jest niecelowe ze skutkiem
zasądzenia na jego rzecz odszkodowania w miejsce zgłoszonego roszczenia o
przywrócenie do pracy i wypłatę wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy oraz art. 45 § 3 k.p. poprzez jego niezastosowanie do powoda jako
pracownika, którego stosunek pracy podlegał szczególnej ochronie z mocy art. 39
k.p.,
2) art. 57 § 2 k.p. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu
bezpodstawności roszczenia wywodzonego z tego przepisu z tej przyczyny, że
powód na dzień zamknięcia rozprawy apelacyjnej nie jest pracownikiem, o jakim
mowa w art. 39 k.p., ponieważ pobiera emeryturę,
3) art.39 k.p. poprzez jego błędną wykładnię polegająca na uznaniu, iż
ochrona przewidziana tym przepisem nie dotyczy powoda z uwagi na nabycie przez
niego od 8 czerwca 2011 r. uprawnień emerytalnych i pobieranie emerytury na
dzień zamknięcia rozprawy apelacyjnej.
Opierając skargę na takich podstawach, pełnomocnik powoda wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania ewentualnie o jego uchylenie i
zmianę zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji w całości przez
przywrócenie powoda do pracy na poprzednich warunkach i zasądzenie na jego
rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Pełnomocnik z urzędu powoda wniósł o przyznanie od Skarbu Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych,
7
oświadczając że opłaty za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa
prawnego, nie zostały zapłacone ani w całości, ani w części.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono między innymi, że w dacie
otrzymania pisma pozwanej z dnia 17 lipca 2009 r. o rozwiązaniu umowy o pracę
bez wypowiedzenia z winy pracownika z uwagi na nieusprawiedliwioną
nieobecność w pracy powód znajdował się w ochronnym wieku przedemerytalnym.
Ponieważ rozwiązanie umowy w tym trybie ze względu na usprawiedliwienie
nieobecności nastąpiło z naruszeniem właściwych przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę, powodowi zgodnie z art. 56 § 1 k.p. przysługiwało - według jego
wyboru - roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o
odszkodowanie. Wyborem powoda było żądanie przywrócenia do pracy na
poprzednich warunkach oraz zasądzenia wynagrodzenia za cały okres
pozostawania bez pracy, które to żądanie było konsekwentnie popierane w oparciu
o art. 56 § 1 i art. 57 § 2 k.p. W takim stanie rzeczy zastosowanie art. 45 § 2 w
związku z art. 56 § 2 k.p. było wyłączone na podstawie art. 45 § 3 k.p. w związku z
art. 39 k.p., stosowanego również z mocy odesłania z art. 56 § 2 k.p. Mimo to Sąd
Okręgowy zastosował klauzulę niecelowości przywrócenia powoda do pracy, co
uzasadnił pobieraniem przez niego emerytury oraz skonfliktowaniem z pracodawcą,
przy czym w odniesieniu do tej ostatniej kwestii nie poczyniono żadnych ustaleń,
choć w świetle judykatury konflikt z przełożonym czy też ze współpracownikami,
aby skutkował zasądzeniem roszczenia alternatywnego wbrew woli pracownika,
musi być poważny, długotrwały i głęboki, a przede wszystkim zawiniony przez
pracownika, czy też powstały na tle okoliczności jego dotyczących.
W skardze kasacyjnej podniesiono również, że uwzględnienie roszczenia
alternatywnego - odszkodowawczego - nawet przy braku zgłoszenia takiego
żądania przez pracownika objętego szczególną ochroną trwałości stosunku pracy
byłoby możliwe lecz nie wskutek zastosowania klauzuli niecelowości z art. 45 § 2
k.p., ale w oparciu o art. 4771
k.p.c. i art. 8 k.p., ale w tym kierunku Sąd Okręgowy
nie poczynił żadnych ustaleń. Według skarżącego tak konfliktowość, jak i
pobieranie emerytury mogą stanowić - po ich wykazaniu - przesłanki
przemawiające za nieuwzględnieniem zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do
pracy i zasądzenie odszkodowania na rzecz pracownika podlegającego
8
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, z którym stosunek ten został
rozwiązany bez wypowiedzenia niezgodnie z prawem, nie może to jednak nastąpić,
jak w niniejszej sprawie, na podstawie art. 45 § 2 k.p. z racji wyłączenia stosowania
tego przepisu na mocy art. 45 § 3 k.p.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła:
- w pierwszej kolejności o odrzucenie skargi jako wniesionej z uchybieniem
terminu wskazanego w art. 3985
§ 1 k.p.c., a w razie nieuwzględnienia tego
wniosku wniosła:
- o sprawdzenie podanej w skardze kasacyjnej wartości przedmiotu
zaskarżenia,
- o odmowę przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej do
rozpoznania i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania
kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W razie przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej do rozpoznania,
pozwana wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej jako nieposiadającej
uzasadnionych podstaw i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy i dlatego podlegała
uwzględnieniu.
Na wstępie należy jednak podnieść, że wbrew twierdzeniom pozwanej,
podniesionym w odpowiedzi na skargę kasacyjną, skarga ta nie została wniesiona z
uchybieniem terminu. Formułując bowiem pogląd, że bieg terminu do wniesienia
przedmiotowej skargi nie rozpoczął się od doręczenia pełnomocnikowi powoda,
ustanowionemu z urzędu, wyroku Sądu Okręgowego z uzasadnieniem, zgodnie z
art. 124 § 3 k.p.c., z tego względu, że w aktach sprawy brak jakiejkolwiek wzmianki
o wypowiedzeniu pełnomocnictwa dotychczasowemu pełnomocnikowi powoda
(pełnomocnikowi z wyboru), pozwana pomija, że pełnomocnictwo procesowe w
rozumieniu art. 91 k.p.c. nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia
9
skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym (por. uchwałę Sądu
Najwyższego podjętą w składzie 7 sędziów, wpisaną do księgi zasad prawnych, z
dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008 nr 11, poz. 122). Dla
wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym dla powoda
został ustanowiony pełnomocnik z urzędu w osobie radcy prawnego, któremu w
myśl dyspozycji art. 124 § 3 k.p.c., zaskarżone orzeczenie z uzasadnieniem zostało
doręczone z urzędu. Od daty tego doręczenia rozpoczął się bieg terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej. Odnosząc się zaś do kwestii wartości przedmiotu
zaskarżenia wskazać należy, że jeżeli powód dochodzi jednym pozwem zarówno
przywrócenia do pracy, jak i zasądzenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy, dla celów obliczenia wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawie zlicza się
wartość obu tych roszczeń, zgodnie z art. 21 k.p.c. (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 6 marca 2009 r., I PZ 1/09, Lex nr 746194). Roszczenie o
przywrócenie do pracy jest roszczeniem o prawo majątkowe, którego wartość przy
umowach na czas nieokreślony oblicza się zgodnie z art. 231
k.p.c. jako sumę
wynagrodzenia za pracę za okres jednego roku. Roszczenie o wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy jest roszczeniem pieniężnym, a zatem jego wartość
stanowi podana przez powoda kwota pieniężna (art. 19 § 1 k.p.c.). Ta ostatnia
kwota za czas pozostawania powoda bez pracy obejmujący okres od sierpnia
2009 r. do maja 2011 r., wskazana w piśmie procesowym powoda z dnia 9 lipca
2012 r., jak zauważono w odpowiedzi na skargę kasacyjną, wynosi 48.400 zł.
Uzasadniony jest podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art.
45 § 2 w związku z art. 56 § 2 k.p. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu możliwości nieprzywrócenia powoda do pracy i uznaniu, że
jego przywrócenie do pracy jest niecelowe ze skutkiem zasądzenia na jego rzecz
odszkodowania w miejsce zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do pracy oraz
zarzut naruszenia art. 45 § 3 k.p. poprzez jego niezastosowanie z mocy odesłania z
art. 56 § 2 k.p. do powoda jako pracownika, którego stosunek pracy podlegał
szczególnej ochronie na podstawie art. 39 k.p. Zarzuty te w sposób oczywisty
pozostają w związku z zarzutem naruszenia art. 39 k.p., ustanawiającego ochronę
pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę ze względu na osiągnięcie
chronionego wieku przedemerytalnego. Powyższy przepis jednoznacznie reguluje
10
ochronę pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę. Ochrona stosunku
pracy przewidziana w art. 39 k.p. dotyczy wypowiedzenia definitywnego, także
wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. Ochrona ta nie dotyczy
natomiast przypadków rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron lub bez
wypowiedzenia z przyczyn zawinionych lub niezawinionych przez pracownika (art.
52 i 53 k.p.); nie dotyczy także wygaśnięcia umowy o pracę z mocy prawa.
Oznacza to, że pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez
wypowiedzenia z jego winy (z powodu ciężkiego i zawinionego naruszenia przez
niego obowiązków pracowniczych - na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) również w
okresie ochronnym przewidzianym w art. 39 k.p. W takim przypadku szczególna
ochrona przed wypowiedzeniem przysługująca pracownikowi na podstawie art. 39
k.p. ma znaczenie tylko w kontekście i na płaszczyźnie roszczeń, które przysługują
pracownikowi z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę
umowy bez wypowiedzenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12
sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, OSNP 2011 nr 3-4, poz. 37). Wynika to z treści art. 56
§ 2 k.p. przewidującego odpowiednie zastosowanie przepisów art. 45 § 2 i 3 k.p. do
roszczeń pracownika przysługujących w razie niezgodnego z prawem rozwiązania
przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. Odpowiednie stosowanie
może polegać na zastosowaniu wprost przepisów odesłania, ale może też
oznaczać konieczność wprowadzenia odpowiednich modyfikacji do tych przepisów,
może też polegać na odmowie ich zastosowania ze względu na określone różnice.
Ustalenie, czy przeniesienie normy prawnej odnoszącej się do instytucji prawnej
poza zakres jej bezpośredniego oddziaływania odbywa się z założonym przez
ustawodawcę dostosowaniem do drugiego zakresu działania wyznaczonego przez
uregulowanie innej instytucji, jak i ustalenie sposobu tego dostosowania, odbywa
się przy wykorzystaniu wykładni systemowej i funkcjonalnej. One zaś skłaniają do
przyjęcia, że stosowanie normy odniesienia, chociaż odpowiednie, powinno
nastąpić w sposób najbardziej zbliżony do tego, w jakim funkcjonuje ona zakresie
bezpośrednim (L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie sądów, komentarz, TNOiK
„Dom Organizatora” Toruń 2002, str. 299-301). W ocenie Sądu Najwyższego,
mając na względzie, że przepisy odesłania obejmują odstępstwo od ustanowionej w
art. 45 § 1 k.p. zasady swobodnego wyboru przez pracownika roszczenia w razie
11
ustalenia, iż wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione lub narusza
przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, jak i wyłączenie stosowania tego
odstępstwa w określonych sytuacjach, to skoro odesłanie ma miejsce w ramach
uregulowania roszczeń przysługujących w razie niezgodnego z prawem
rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym - przy zachowaniu w art. 56
§ 1 k.p. zasady wyboru przez pracownika między roszczeniem o przywrócenie do
pracy i wynagrodzeniem za czas pozostawania bez pracy a odszkodowaniem -
normy odesłania właściwie stosuje się wprost w tej płaszczyźnie. Wobec
powyższego, stosownie do art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p. sąd pracy
może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że
uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku
sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Artykułu 45 § 2 k.p. nie stosuje się jednakże
m.in. do pracowników, o których mowa w art. 39 k.p. Wynika to z art. 56 § 2 k.p. w
związku z art. 45 § 3 k.p., według których do pracownika w ochronnym wieku
przedemerytalnym nie ma zastosowania możliwość zasądzenia przez sąd z urzędu
odszkodowania zamiast dochodzonego przez pracownika przywrócenia do pracy, z
wyjątkiem sytuacji określonych w art. 411
k.p. - ogłoszenia upadłości lub likwidacji
pracodawcy. Jednocześnie zgodnie z art. 57 § 2 k.p. pracownikowi, o którym mowa
w art. 39 k.p., w razie przywrócenia go do pracy przysługuje wynagrodzenie za cały
czas pozostawania bez pracy, czyli wysokość wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy według przepisu art. 57 § 2 k.p. jest związana z
rozwiązaniem stosunku pracy z pracownikiem podlegającym ochronie przed
wypowiedzeniem, między innymi, na podstawie właśnie art. 39 k.p.
W sprawie wątpliwości Sądu odwoławczego i stron nie budziło pozostawanie
powoda w ochronnym wieku przedemerytalnym w momencie niezgodnego z
prawem rozwiązania z nim przez pozwaną umowy o pracę bez wypowiedzenia z
jego winy. Rozstrzygając o zasadności żądania przywrócenia do pracy Sąd
Okręgowy przyjął, że z uwagi na wskazanie przez powoda, iż podjęciem pracy u
pozwanej zainteresowany jest tylko do czasu nabycia prawa do emerytury oraz z
uwagi na pobieranie przez niego emerytury w dacie zamknięcia rozprawy
apelacyjnej, jak również „jego skonfliktowanie z pracodawcą” ewentualne
przywrócenie powoda do pracy byłoby niecelowe w rozumieniu art. 45 § 2 k.p.
12
Jednocześnie brak podstaw do uwzględnienia „roszczenia opartego o art. 57 § 2
k.p.” Sąd odwoławczy wywiódł z tego, że na dzień zamknięcia rozprawy apelacyjnej
powód nie jest pracownikiem, o jakim stanowi art. 39 k.p., bowiem od dnia 8
czerwca 2011 r. pobiera on emeryturę. Dla Sądu odwoławczego przesądzające
znaczenie miało więc stwierdzenie, że na datę zamknięcia rozprawy apelacyjnej
powód nie podlegał już szczególnej ochronie pracowników w wieku
przedemerytalnym przed wypowiedzeniem umowy o pracę z tego powodu, że
emeryturę już pobiera. Stanowisko tego Sądu odnośnie do niezasadności
roszczenia o zasądzenie wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy w
przypadku przywrócenia do pracy i zasądzenie w miejsce przywrócenia do pracy
odszkodowania na podstawie art. 45 § 2 k.p. prowadzą do wniosku, że Sąd
odwoławczy nie uznał, aby art. 45 § 3 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p. wyłączył w
okolicznościach sprawy stosowanie art. 45 § 2 k.p., do którego również odsyła art.
56 § 2 k.p. W ocenie Sądu Najwyższego, błędne jest jednak stwierdzenie, że
ustalenie prawa do emerytury i jej pobieranie w toku postępowania o przywrócenie
do pracy na poprzednich warunkach skutkuje uznaniem, że pracownik nie jest już
pracownikiem, o jakim mowa w art. 39 k.p., ze skutkiem możliwości zastosowania
do niego art. 45 § 2 k.p. Zważyć bowiem należy, że sytuacje wskazane w art. 45 §
3 k.p., ze względu na które wyłączona została dopuszczalność odstępstwa od
zasady wyboru roszczenia przez pracownika na rzecz sądowego zasądzenia
roszczenia alternatywnego, to sytuacje, ze względu na które ustanowiona została
szczególna ochrona trwałości stosunku pracy określonych pracowników, a te z
istoty zachodzą w momencie podejmowania przez pracodawcę czynności
prawnych w zakresie stosunku pracy, których skutki wzruszane są następnie w
postępowaniu sądowym. Oczekiwanie, że sytuacje te będą trwać przez czas
trwania tego postępowania nie wynika z przepisów i z natury rzeczy jest
nieracjonalne. Dlatego aprobata poglądu w odpowiedzi pozwanej na skargę
kasacyjną, że powód wobec przyznanego przez niego faktu rozpoczęcia pobierania
emerytury utracił ochronę wynikającą z art. 39 k.p. i tym samym na dzień
zamknięcia rozprawy nie był już pracownikiem szczególnie chronionym, którego
przepis ten dotyczy, nie znajduje uzasadnienia. Ochrona przewidziana tym
przepisem związana jest z określonym momentem czasowym dokonywania przez
13
pracodawcę konkretnej czynności w zakresie stosunku pracy, nie jest więc
elementem stanu rzeczy, który powinien być brany pod uwagę przez sąd według
jego istnienia w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Do jej utraty nie
dochodzi na skutek ustalenia dla pracownika w toku postępowania o przywrócenie
do pracy prawa do świadczenia emerytalnego i jego pobierania, gdyż ocena, czy
pracownik objęty jest przedmiotową ochroną w sporach wynikających z rozwiązania
przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika jest
dokonywana na datę rozwiązania umowy o pracę i ma znaczenie, co wyżej
podniesiono, w aspekcie roszczeń przysługujących pracownikowi z tytułu
niezgodnego z prawem rozwiązania umowy w tym trybie.
Reasumując, uzasadniony jest w związku z powyższym zarzut skargi
kasacyjnej dotyczący naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 56 § 2 k.p. w związku z
art. 45 § 2 zdanie pierwsze in fine k.p., przez ich nieprawidłowe zastosowanie, oraz
art. 45 § 3 k.p., przez jego niezastosowanie do powoda, co polegało na przyjęciu
przez ten Sąd, że można nie przywrócić do pracy pracownika szczególnie
chronionego w razie uznania, że jego przywrócenie jest niecelowe, a co było
konsekwencją naruszenia art 39 k.p. przez uznanie, że powód nie jest objęty
zakresem podmiotowym tego przepisu. Nie oznacza to jednak – co powód zresztą
przyznaje w skardze kasacyjnej - że w stosunku do pracowników objętych ochroną
przed wypowiedzeniem nie jest możliwe uwzględnienie przez sąd pracy roszczenia
alternatywnego. Sąd może orzec o odszkodowaniu zamiast dochodzonego przez
pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy, gdy pracownik podlega
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, jeżeli dochodzenie przez takiego
pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy może zostać zakwalifikowane w
konkretnej sytuacji jako nadużycie prawa (art. 8 k.p.). Podstawę orzeczenia
odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy bez odpowiedniego żądania
pracownika podlegającego szczególnej ochronie stanowi w tym wypadku art. 4771
k.p.c., jeżeli roszczenie o przywrócenie okaże się nieuzasadnione lub nie może być
uwzględnione z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Takie stanowisko jest utrwalone
w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 30 marca
1994 r., I PZP 40/93, OSNAPiUS 1994 nr 12, poz. 230, oraz wyroki Sądu
14
Najwyższego: z 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95, OSNAPiUS 1996 nr 15, poz.
210; z 27 lutego 1996 r., I PKN 23/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 419; z 2
sierpnia 2000 r., I PKN 755/99, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 88; z 11 września
2001 r., I PKN 619/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 376, z 8 stycznia 2007 r., I PK
104/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 8, s. 425).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy nie podjął oceny wskazanych przez
siebie okoliczności w postaci pobierania przez powoda emerytury i enigmatycznego
„skonfliktowania powoda z pracodawcą”, wywiedzionego jedynie w oparciu o formę
i treść jednego z pism procesowych powoda, tj. pisma z dnia 6 czerwca 2011 r., w
kontekście ewentualnego zastosowania art. 8 k.p., co pozwalałoby w konsekwencji
- w razie stwierdzenia przesłanek do zastosowania tego przepisu - na odmowę
udzielenia ochrony powodowi w zakresie żądania przywrócenia do pracy na
poprzednich warunkach. W powyższym kontekście nie została również oceniona
okoliczność, którą Sąd odwoławczy uznał za szczególnie istotną dla rozstrzygnięcia
w przedmiocie zasadności zgłoszonego żądania, a mianowicie wola powoda
świadczenia pracy na rzecz pozwanego pracodawcy, w odniesieniu do której Sąd
Okręgowy jedynie stwierdził, że wprawdzie powód podtrzymał roszczenie o
przywrócenie do pracy, ale jednocześnie deklarował na rozprawie w dniu 13
kwietnia 2011 r. (w czasie przesłuchania informacyjnego), iż „zainteresowany
podjęciem pracy u pozwanej jest tylko do czasu nabycia prawa do emerytury”.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.