Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 138/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa E. F.
przeciwko Zespołowi Szkół Ponadgimnazjalnych […]
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Z.
z dnia 31 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powódka E. F. domagała się przywrócenia do pracy w pozwanym Zespole
Szkół Ponadgimnazjalnych w związku z wypowiedzeniem jej stosunku pracy ze
względu na zmiany organizacyjne w placówce.
Wyrokiem z dnia 4 października 2012 r., Sąd Rejonowy w N. oddalił
powództwo po dokonaniu następujących ustaleń faktycznych.
Powódka pozostawała pracownikiem pozwanego od 1 sierpnia 1984 r.,
posiadając ostatnio stopień awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Po
1 września 2007 r. powódka korzystała ze zmniejszenia pensum dydaktycznego ze
względu na pełnienie funkcji kierownika internatu i kierownika szkolenia
praktycznego. W związku ze zmniejszaniem się liczby uczniów, deklarujących chęć
zamieszkiwania w internacie Dyrektor pozwanego podjął decyzję o jego likwidacji.
W roku szkolnym 2012/2013 zaniechano także prowadzenia w szkole zajęć
praktycznych, przechodząc na system praktyk prowadzonych u pracodawców. W
związku z brakiem możliwości zatrudniania powódki w pełnym wymiarze czasu
pracy wypowiedziano powódce stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r., jednolity tekst: Dz. U. z
2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.). Wypowiedzenie doręczono w dniu 24 maja 2012 r.
Tak ukształtowaną przyczynę wypowiedzenia Sąd Rejonowy w N. uznał za
rzeczywistą i dostatecznie uzasadniającą rozwiązanie stosunku pracy. Sąd
potwierdził, że nie było możliwości zatrudnienia powódki bez pozbawiania pensum
innych nauczycieli. O wadliwości rozwiązania stosunku pracy z powódką nie
świadczy także - zdaniem Sądu - fakt, że w momencie jego wręczenia powódka
pozostawała na zwolnieniu lekarskim. Odwołując się do tezy uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. I PZP 4/06, Sąd Rejonowy wskazał, że
powódka nie podlegała w tym okresie ochronie przed rozwiązaniem stosunku
pracy.
Rozpatrujący sprawę na skutek apelacji powódki Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 31 grudnia 2012 r., zmienił zaskarżony wyrok i przywrócił powódkę do pracy.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w świetle stanu faktycznego sprawy powódka w
dniu 24 kwietnia 2012 r. złożyła wniosek i orzeczenie lekarskie o potrzebie
udzielenia jej urlopu dla poratowania zdrowia na okres od 7 maja 2012 r. do 6 maja
2013 r. Od tego orzeczenia odwołał się Dyrektor szkoły. W trakcie procedury
3
odwoławczej powódka pozostawała na zwolnieniu lekarskim. Wojewódzki Ośrodek
Medycyny Pracy potwierdził konieczność udzielenia powódce urlopu dla
poratowania zdrowia w okresie od 2 czerwca 2012 r. do 1 czerwca 2013 r. W
okresie trwania zwolnienia lekarskiego powódka otrzymała wypowiedzenie.
Sąd Okręgowy uznał, że stosunek pracy nauczyciela w okresie korzystania z
urlopu dla poratowania zdrowia, przewidzianego w art. 73 Karty Nauczyciela,
podlega ochronie. Wypowiedzenie po rozpoczęciu tego urlopu jest sprzeczne z
jego celem i uzasadnia uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne. Urlopu tego
udziela się w sposób obligatoryjny po złożeniu przez nauczyciela stosownego
wniosku. Sąd Okręgowy podniósł także, że dokonane względem powódki
wypowiedzenie – w okresie zwolnienia lekarskiego oraz po otrzymaniu informacji o
uzyskaniu przez powódkę prawa do urlopu dla poratowania zdrowia – może być
także zinterpretowane jako nadużycie prawa.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik pozwanej
Szkoły. Zarzucił w skardze naruszenie:
a/ art. 73 KN przez przyjęcie, że nauczyciel dysponujący roszczeniem o udzielenie
urlopu dla poratowania zdrowia objęty jest bezwzględną ochroną trwałości stosunku
pracy i nie można złożyć mu wypowiedzenia przy zaistnieniu przesłanek z art. 20
ust. 1 pkt 2 KN,
b/ art. 8 k.p. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że wypowiedzenie przez szkołę
stosunku pracy w okresie oczekiwania na udzielenie urlopu dla poratowania
zdrowia stanowi nadużycie prawa,
c/ art. 20 ust. 1 pkt 2 KN przez jego niezastosowanie – uznanie, że wypowiedzenie
nie było dopuszczalne ze względu na roszczenie powódki o udzielenie jej urlopu dla
poratowania zdrowia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się zasadna, co uzasadniało uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
4
Problem ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy nauczyciela
mianowanego obecny był od wielu lat w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W
okresie tym ukształtowały się w istocie dwie przeciwstawne linie orzecznictwa.
Z jednej grupy orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że złożenie przez
nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia w określonym
terminie nie jest przeszkodą do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art.
20 Karty Nauczyciela, przed terminem wskazanym jako początek urlopu (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1995 r., I PRN 83/95), ponieważ udzielenie
urlopu dla poratowania zdrowia może być przedmiotem roszczenia nauczyciela
jedynie w okresie trwania stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca
2006 r., I PK 47/06, Prawo Pracy 2006, nr 12, s. 36). Ta linia orzecznictwa była
następnie kontynuowana w ogólniejszych tezach wyroku Sądu Najwyższego z dnia
25 stycznia 2001 r., I PKN 215/00 (OSNP 2002, nr 20, poz. 482), że do
przeniesienia mianowanego nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust.
1 Karty Nauczyciela nie ma zastosowania art. 41 k.p. oraz 21 uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., I PZP 4/06 (OSNP 2007, nr 7- 8, poz. 89), z
której wynika, że w przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z
mianowanym nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela nie stosuje się art. 41 Kodeksu pracy.
Do tego nurtu orzeczniczego nawiązuje także stanowisko, że zakaz
wypowiadania lub rozwiązania stosunku pracy z art. 39 k.p. nie ma zastosowania
do nauczycieli mianowanych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 sierpnia
2012 r., II PK 3/12). W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy przypomina,
że nie wolno tracić z pola widzenia złożoności problemów, z którymi zmierzają się
coraz częściej szkoły z powodu konieczności rozwiązywania stosunków pracy ze
względu na niż demograficzny wśród uczniów, który wymusza redukcje stanu
nauczycielskiego zatrudnienia. Dokonywanie takich redukcji w drodze
wypowiedzenia jest możliwe tylko raz do roku ze skutkiem rozwiązującym
nauczycielskie stosunki pracy z końcem roku szkolnego (art. 20 ust. 3 Karty
Nauczyciela). Nałożenie na te konstrukcje ochrony przed rozwiązaniem stosunku
pracy w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy powoduje jeszcze większe
ograniczenia pracodawcy, dla których uzasadnienie okazuje się wątpliwe.
5
Wreszcie w tezie wyroku z dnia 27 lutego 2013 r., I PK 199/12, Sąd
Najwyższy uznał, że w razie zmian organizacyjnych uniemożliwiających dalsze
zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy dyrektor szkoły może
rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy za wypowiedzeniem lub za zgodą
nauczyciela przenieść go w stan nieczynny, nawiązując od argumentacji, że w razie
wystąpienia okoliczności wymuszających dokonywanie zwolnień nauczycieli na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 1 lub 2 Karty Nauczyciela, nie obowiązują zakazy, o
których mowa w art. 41 k.p. w związku z art. 73 ust. 1 i art. 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela.
W wyraźnej opozycji do zasygnalizowanej linii jurysdykcyjnej pozostają
poglądy zawarte w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia: 19 września 1996 r., I PRN
70/96 (OSNAPiUS 1997, nr 7, poz. 113; 21 października 2003 r., I PK 519/02
(OSNAPiUS 2004, nr 19, poz. 337) i 19 kwietnia 2012 r., II PK 204/11 (LEX nr
1226836), w których „równobrzmiąco” przyjęto, że nauczycielowi spełniającemu
wymagania określone w art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela przysługuje pełna ochrona
trwałości stosunku pracy w okresie urlopu dla poratowania zdrowia, z wyjątkiem
sytuacji gdy dochodzi do całkowitej likwidacji szkoły. W tej koncepcji prawo do
urlopu dla poratowania zdrowia jest bezwzględnym, „roszczeniowym” i co do
zasady niedoznającym ograniczeń prawem podmiotowym nauczyciela (z wyjątkiem
możliwości udzielenia takiego urlopu na okres nie dłuższy niż do końca miesiąca
poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne -
art. 73 ust. 2 Karty Nauczyciela), z czego wynikać ma zakaz rozwiązywania
nauczycielskich stosunków pracy nawet z przyczyn wymienionych w art. 20 Karty
Nauczyciela albo przenoszenia nauczycieli w stan nieczynny po złożeniu wniosku o
udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia lub w okresie korzystania z tego urlopu,
z konsekwencjami prowadzącymi do orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia
lub przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 9 września 2010 r., II PK 54/10), choćby szkoły nie miały obiektywnych
możliwości zapewnienia nauczycielowi zatrudnienia w pełnym wymiarze lub co
najmniej nie niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć.
Przedstawione wątpliwości prawne zostały rozstrzygnięte w uchwale 7
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2013 r., sygn. I PZP 1/13, w której
6
przyjęto jako tezę stwierdzenie, że złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie
urlopu dla poratowania zdrowia lub korzystanie z takiego urlopu (art. 73 Karta
Nauczyciela) nie stanowi przeszkody do rozwiązania z nim stosunku pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 tej ustawy.
W uchwale tej w pierwszej kolejności Sąd przypomniał, że na mocy art. 91c
Karty Nauczyciela oraz art. 5 k.p. przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie
jedynie w zakresie nieuregulowanym w Karcie. Po analizie art. 20 ust. 1 pkt 2 tej
ustawy doszedł do wniosku, że regulacja ma charakter wyczerpujący i nie ma
miejsca na posiłkowanie się unormowaniami o ochronie szczególnej w okresie
usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Zwrócono bowiem uwagę na podobieństwo regulacji art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela do regulacji zwolnień grupowych (ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracownika). Ustawa ta zarówno w trybie grupowym jak i
indywidualnym dopuszcza rozwiązanie z pracownikiem w okresie usprawiedliwionej
nieobecności w pracy. W dalszej kolejności, odwołując się do uzasadnienia
uchwały I PZP 4/06 Sąd Najwyższy podkreślił, że stosowanie art. 41 k.p.
prowadziłoby w istocie do ustanowienia dodatkowego kryterium dla rozwiązania
stosunku pracy z nauczycielem, jakim jest jego obecność w pracy w okresie
dokonywania zwolnień. Kryterium takiego zaaprobować oczywiście nie można.
Wreszcie podniesione zostały względy funkcjonalne. Cel socjalny urlopu dla
poratowania zdrowia nie może dominować całkowicie nad celem organizacyjnym,
jakim jest odzyskanie przez urlopowanego nauczyciela zdolności do dalszej pracy
w szkole. Prawo podmiotowe pracownika do przeprowadzenia zaleconego leczenia
nie może być chronione w takim stopniu, aby wymuszać na szkole dalsze (po
ustaniu urlopu) zatrudnianie nauczyciela mimo braku takiej potrzeby, związane z
ponoszeniem z tego tytułu nieuzasadnionych żadnymi względami niemałych
kosztów.
W kontekście powyższych rozważań przyjęte w uzasadnieniu zaskarżonego
orzeczenia założenie, że powódka w okresie urlopu dla poratowania zdrowia
podlega ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy, nie może się ostać. Skoro
dopuszczalne okazuje się rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem w okresie
7
korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia, to tym bardziej nie sposób – jak to
przyjęto w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego – traktować wypowiedzenia
dokonanego względem powódki jako nadużycia prawa.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.