Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 81/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi E. G.
o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 lutego 2013 r., w sprawie z powództwa E. G. przeciwko K. G. i
Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W."
Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 stycznia 2014 r.,
zażalenia skarżącego E. G.
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 lipca 2013 r.
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę powoda o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem tego Sądu z
dnia 14 lutego 2013 r. Niedopuszczalność tej skargi spowodowana była przyjęciem,
że podane przez skarżącego okoliczności nie dawały podstaw do oceny, że skarga
została oparta na ustawowej podstawie wznowienia.
W odniesieniu do podstawy objętej art. 401 pkt 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny
wskazał, że decyzja o delegowaniu sędziego B. O. do orzekania w Sądzie
Okręgowym w K. była podjęta przez uprawnioną osobę, działającą z upoważnienia
Ministra Sprawiedliwości. Nie było również nieprawidłowości w delegowaniu
sędziego K. M. do orzekania w Sądzie Apelacyjnym, w konkretnie wskazanych
terminach, ponieważ decyzja Prezesa Sądu Apelacyjnego podjęta została z
uwzględnieniem wymagań określonych w art. 77 § 9 p.u.s.p.
Opisane przez skarżącego sytuacje procesowe nie wskazują, że zachodzi
podstawa wznowienia przewidziana w art. 401 pkt 2 k.p.c. Nie tylko nie zostało
wykazane, ale nawet uprawdopodobnione twierdzenie powoda o zażyłości
towarzyskiej sędziego A. N. z pozwaną K. G., jak również o stronniczości, czy
zaburzeniach psychicznych sędziego B. O. Brak podstaw do przyjęcia, że w
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym doszło do naruszenia przepisów
postępowania, które doprowadziło do pozbawienia możliwości obrony. Odebranie
głosu powodowi podczas rozprawy w dniu 14 lutego 2013 r., było związane z
kierowaniem rozprawą przez przewodniczącą sądu - sędziego M. W.
Nieuprawnione jest przekonanie skarżącego, że jego wypowiedź w toku rozprawy
mogła dotyczyć wszelkich kwestii, nawet niezwiązanych z przedmiotem
zaskarżenia.
Z przepisu art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. wynika, że skargę
o wznowienie można oprzeć na dokumencie podrobionym lub przerobionym,
a wymagań takiego dokumentu nie spełnia twierdzenie oparcia rozstrzygnięcia
na dokumencie ”nieistniejącym w postępowaniu egzekucyjnym”. Przyczyny
wznowienia objętej art. 403 § 2 k.p.c. skarżący upatrywał w wykryciu dokumentów
noszących daty 15 stycznia 2004 r. i 19 maja 2005 r., co wskazuje,
3
że nie zachodziła niemożliwość skorzystania z nich w postępowaniu
rozpoznawczym.
Treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r.
nie miała wpływu na toczące się postępowanie, zwłaszcza nie mogła nakładać na
sąd żadnych obowiązków informacyjnych w stosunku do strony postępowania;
nie dotyczy ona przesłanek z art. 4011
k.p.c. Twierdzenie o naruszeniu przepisów
postępowania przez pozwanego komornika, które doprowadziło do nieważności
postępowania egzekucyjnego, nie wypełnia żadnej z podstaw skargi o wznowienie
postępowania, uregulowanych w art. 401 do 403 k.p.c.
Skarżący w zażaleniu zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez
niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności, a zwłaszcza pozbawienia go
możności obrony swoich praw oraz działania poprzez odebranie mu głosu na
rozprawie apelacyjnej, co naruszało art. 401 pkt 2 k.p.c. Ponadto wskazał na
bezzasadne nieuznanie, że w sprawie zachodzi nowa okoliczność, o której powód
nie posiadał wiedzy w toku postępowania rozpoznawczego przed Sądami obu
instancji, w postaci dokumentów obrazujących rozmiar majątku dłużnika, który
został sprzedany oraz przyjęcie, że nie zachodziła przewlekłość postępowania
egzekucyjnego w okresie od 4 grudnia 2001 r. do 27 marca 2003 r.
Z naruszeniem art. 401 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny przyjął, że wskazane orzeczenie
Trybunału Konstytucyjnego nie obliguje Sądu do pouczenia powoda lub
podejmowania działania z urzędu w celu przypozwania przez powoda Skarbu
Państwa. Domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
W pismach uzupełniających zażalenie skarżący podał, że doszło do
przewlekłości postępowania egzekucyjnego, naruszenia szeregu przepisów
postępowania w jego toku, w tym art. 770 k.p.c. w związku z art. 45 ust. 1, art. 39
i art. 59 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji w odniesieniu do kosztów
postępowania egzekucyjnego, ustalonych postanowieniem z dnia 29 maja 2003 r.
Prowadzenie postępowania przez sędziego, który podlegał wyłączeniu na
podstawie art. 49 k.p.c. wypełnia podstawę objętą art. 401 pkt 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga o wznowienie postępowania ma charakter nadzwyczajnego środka
zaskarżenia; nie stanowi środka odwoławczego. Oznacza to, że przepisy
warunkujące dopuszczalność jej wniesienia, nie mogą być interpretowane
w sposób rozszerzający, co prowadziłoby do naruszenia zasady niewzruszalności
prawomocnych wyroków (postanowień co do istoty sprawy w postępowaniu
nieprocesowym). Podstawę wznowienia postępowania mogą stanowić wyłącznie
przyczyny enumeratywnie wymienione w art. 401, 4011
i 403 k.p.c.
Na etapie wstępnego badania dopuszczalności skargi
o wznowienie postępowania ocena sądu ogranicza się do ustalenia, czy skarżący
wskazuje podstawę wznowienia, która odpowiada jednej z podanych w kodeksie
postępowania cywilnego. Do odrzucenia skargi ze względu na nieoparcie jej na
ustawowej podstawie dochodzi, stosownie do art. 410 § 1 k.p.c., w sytuacji, w której
skarga jedynie formalnie odpowiada jednej z tych podstaw, a przytoczone w jej
uzasadnieniu okoliczności nie wskazują na jej istnienie. W tym celu sąd dokonuje
porównania podstawy podanej w skardze z ustawowym wzorcem i ustala, czy
podane przez skarżącego twierdzenia podpadają pod którąkolwiek z podstaw
wskazanych w ustawie. Dominujący jest w orzecznictwie pogląd,
podzielany w rozpoznawanej sprawie, który przyjmuje, że badanie przesłanki
oparcia skargi o wznowienie postępowania na ustawowej podstawie nie ogranicza
się do kontroli, czy wskazane w skardze okoliczności odpowiadają ustawowym
podstawom wznowienia, ale obejmuje również ustalenie, czy podstawa wznowienia
rzeczywiście istnieje (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia
1968 r., I CZ 122/67, OSNC 1968, nr 8-9, poz. 154; z dnia 15 czerwca 2005 r., IV
CZ 50/05, niepubl.; z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05, Biul. Sądu Najwyższego z
2005 r. nr 9 poz. 14; z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz.
48; z dnia 14 maja 2009 r., I CZ 20/09, niepubl.; z dnia 3 lutego 2011 r., II UZ 47/10,
niepubl.; z dnia 14 kwietnia 2011 r., II UZ 10/11, niepubl. z dnia 18 kwietnia 2011 r.,
III UZ 6/11, niepubl.). Nadzwyczajny charakter skargi o wznowienie postępowania
sprawia, że przyczyny wznowienia postępowania muszą mieć wyjątkową naturę
oraz odpowiednio dużą rangę.
Zgodnie z art. 401 pkt 1 k.p.c. do wznowienia postępowania
z powodu nieważności może dojść, jeżeli w sprawie orzekał sędzia wyłączony
5
z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać
się wyłączenia. Przepis ten nawiązuje do art. 48 k.p.c., określającego przypadki,
w których sędzia jest wyłączony z mocy ustawy od orzekania w sprawie; mają one
bezwzględny charakter. Do takiego wyłączenia dochodzi nawet bez żądania
sędziego lub wniosku strony. Przepis art. 49 k.p.c. ujmuje w generalny sposób
charakter względnych przesłanek wyłączenia sędziego na jego żądanie lub wniosek
strony. Obejmuje wszelkie sytuacje, które mogłyby prowadzić do powstania, o ile
nie u samej strony, to u obiektywnego, zewnętrznego obserwatora uzasadnionych
wątpliwości co do bezstronności sędziego. Użycie w art. 401 pkt 1 k.p.c., tak jak
i w art. 379 pkt 4 k.p.c., sformułowania „wyłączony z mocy ustawy” jednoznacznie
wskazuje, że nie chodzi o kwestię związaną z wyłączeniem sędziego od
rozpoznania sprawy na wniosek strony lub żądanie sędziego. Na tej podstawie nie
można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności. Wyrażony został
w judykaturze trafny pogląd, że w zakresie instytucji objętej art. 49 k.p.c. jedynie
rozpoznanie sprawy z naruszeniem art. 50 § 3 k.p.c. przez sędziego, co do którego
zapadło orzeczenie o jego wyłączeniu lub wniosek o wyłączenie oparty na
podstawie art. 49 k.p.c. nie został w ogóle rozpoznany, należy uznać za
rozpoznanie sprawy przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2010 r., II PK 344/09, OSNP 2011, nr 21-22, poz. 271).
Nie jest zaliczane do przesłanek wyłączenia z mocy ustawy (art. 48 k.p.c.)
prowadzenie sprawy przez sędziego, który podlegał wyłączeniu na podstawie art.
49 k.p.c. Niezależnie od tego podkreślenia wymaga, że do wyłączenia sędziego A.
N. doszło na jej żądanie. Nie ma racjonalnych argumentów za stanowiskiem
skarżącego, że zachodzi podstawa objęta art. 401 pkt 1 k.p.c.
Do przyczyn nieważności postępowania należy pozbawienie strony
możności działania, spowodowane naruszeniem przepisów prawa. Ujęcie tej
przyczyny w art. 401 pkt 2 k.p.c. oraz w art. 379 pkt 5 k.p.c. jest bardzo ogólne
i z tego względu, tak sformułowany zarzut skarżącego wymaga każdorazowo
rozważenia w odniesieniu do okoliczności faktycznych konkretnej sprawy.
Stwierdzenie, czy taki stan w sprawie nastąpił wymaga ustalenia, czy w sprawie
nastąpiło naruszenie przepisów postępowania, konkretnie wskazanych,
czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy mimo
6
istnienia tych dwóch przesłanek można mówić o powodującym nieważność
postępowania pozbawieniu strony możliwości działania w celu obrony swoich praw.
Przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 24 listopada 2009 r., V CSK 163/09; z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 21/11;
z dnia 1 czerwca 2012 r., II PK 259/11 i postanowienie z dnia 26 września 2008 r.,
V CZ 55/08, niepublikowane). Nie zachodzi nieważność postępowania, a tylko jego
wadliwość, jeżeli na skutek uchybień sądu zostały naruszone prawa procesowe
strony, niepozbawiające jej możności działania. Z opisu tej podstawy, powołanej
przez skarżącego wynika, że pozbawienie go możności działania polegało
na uniemożliwieniu mu podczas rozprawy dokończenia wypowiedzi, riposty do
zarzutów pozwanej, przez odebranie mu głosu przez przewodniczącego sądu.
Nastąpiło to, gdy poruszył temat braku kwalifikacji pozwanej, braku wyższego
wykształcenia - magistra prawa, co oznaczało, że pełniła funkcję komornika, będąc
bez zawodu. Trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, że skarga nie przedstawia naruszenia
przepisów postępowania, a zatem pierwszej z przesłanek decydujących o istnieniu
tej podstawy, których zresztą skarżący nie powołał. Uprawnienie strony
uczestniczącej osobiście w rozprawie przed sądem drugiej instancji do realizowania
swoich uprawnień procesowych, w tym prawa i zarazem obowiązku przedstawiania
okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wypowiadania się co do
twierdzeń strony przeciwnej, brania udziału w postępowaniu dowodowym, jeśli
będzie prowadzone oraz roztrząsaniu jego wyników, prostowania i uzupełniania
oświadczeń swego pełnomocnika, może być ograniczone w wyjątkowych
sytuacjach. Zasady ekonomii procesu nakazują utrzymanie wypowiedzi stron
w ramach faktów przytoczonych przez stronę, która wniosła apelację, mogących
stanowić podstawę orzekania, ich naświetlenia i wyjaśnienia, a w miarę potrzeby
uzupełnienia materiału procesowego. Zgodnie z art. 377 w związku z art. 210 k.p.c.
i § 123 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r.-
Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 ze zm.)
przewodniczący posiedzenia udziela głosu stronom, określa kolejność zabierania
głosu. W ramach uprawnień przewodniczącego posiedzenia mieści się pozbawianie
strony kontynuowania wypowiedzi, jeśli dotyczy ona okoliczności, które nie są
istotne dla wyjaśnienia spornych kwestii pomiędzy stronami albo jeśli strona
7
nadużywa prawa głosu. Ocena, czy do takiej sytuacji doszło należy do
przewodniczącego posiedzenia, a od wydanej przez niego decyzji strona może
odwołać się do składu sądu. Kwalifikacja decyzji przewodniczącego posiedzenia
jako przyczyny pozbawienia możności działania (art. 401 pkt 2 k.p.c.) była
nieuprawniona. Nie ma racji skarżący, kwestionując prawo przewodniczącego
posiedzenia do oceny adekwatności wypowiedzi strony do okoliczności będących
przedmiotem rozpatrywanego środka odwoławczego.
Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c. można również żądać wznowienia
w razie późniejszego wykrycia okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu. Zwrot „późniejsze wykrycie” oznacza
powzięcie wiadomości w sposób umożliwiający powołanie się na nie po raz
pierwszy, a zatem dotyczy tylko takiej sytuacji, gdy strona nie miała obiektywnej
możliwości powołania się na dowód lub okoliczności w toku wcześniejszego
postępowania. Chodzi bowiem o sytuację, w której okoliczności lub dowody były
w poprzednim postępowaniu nieujawnione i wówczas nieujawnialne, nieznane
stronie i dla niej niedostępne (por. postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia
15 maja 1968 r., I CO 1/68, OSNCP 1969, nr 2, poz. 36; z dnia 19 stycznia 2006 r.,
IV CZ 143/05; z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 6/12, niepublikowane). Warunek
„wykrycia” nie odnosi się do okoliczności i środków dowodowych wynikających
z materiału procesowego, które zostały pominięte przez stronę. Rzeczą
skarżącego było wykazanie, kiedy doszło do wykrycia okoliczności lub dowodów,
jak również, że obiektywnie, przy uwzględnieniu należytej staranności, nie był w
stanie powołać ich w poprzednim postępowaniu. Na spełnienie tych wymagań nie
wskazuje ani skarga o wznowienie postępowania, ani zażalenie.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r., SK 26/03
(OTK-A 2004, nr 1, poz. 3, stwierdzający niezgodność art. 769 k.p.c. z art. 77 ust. 1
Konstytucji RP, nie miał znaczenia dla zakresu kognicji sądu rozpatrującego
zgłoszone powództwo, a następnie apelację. Nie stanowił o wypełnieniu powołanej
przez skarżącego podstawy objętej art. 401 ust. 1 k.p.c., czy też art. 4011
k.p.c.
Treść uzasadnienia tego wyroku nie zawiera żadnych wskazań adresowanych do
sądu powszechnego. Nie stanowił również podstawy do podejmowania przez
8
sąd czynności mających na celu doprowadzenie do przekształceń podmiotowych
po stronie pozwanej. Obowiązek sądu udzielania stronom pouczeń (art. 5
i art. 212 k.p.c.) nie może prowadzić do decydowania o tym, od kogo powód
powinien dochodzić roszczeń odszkodowawczych.
Zarzuty przewlekłości postępowania egzekucyjnego i naruszenia
w jego toku wymienionych przepisów dotyczą merytorycznego rozpoznania sprawy;
nie odnoszą się do żadnej z podstaw skargi o wznowienie postępowania.
Powołanie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jako konsekwencji niewyjaśnienia
wszystkich okoliczności sprawy było pozbawione racjonalnych powodów.
Z powyższych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art.
39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.