Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 276/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Syndyka Masy upadłości Ubojni Zwierząt
Rzeźnych "W." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko M. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 października 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o stwierdzenie bezskuteczności
w stosunku do masy upadłości czynności prawnej w postaci umowy sprzedaży
przez upadłą spółkę na rzecz pozwanej 30/100 udziałów we własności
zabudowanej nieruchomości, a także o zasądzenie od pozwanej kwoty 50.000 zł,
za którą pozwana nabyła te udziały w nieruchomości sprzedanej następnie
osobie trzeciej.
Apelację powoda uwzględnił w części Sąd drugiej instancji w ten sposób,
że uwzględnił powództwo o zapłatę kwoty 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami
(pkt I 1), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt I 2) i zniósł wzajemnie
koszty zastępstwa procesowego (pkt I 3) oraz nie obciążył pozwanej
nieuiszczonymi kosztami sądowymi (pkt I 4). Ponadto Sąd odwoławczy oddalił
apelację powoda w pozostałym zakresie (pkt II), zasądził od pozwanej na rzecz
powoda koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (pkt III) i nie
obciążył pozwanej kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym (pkt IV).
W uzasadnieniu wyroku Sąd odwoławczy stwierdził, że jest okolicznością
bezsporną, iż umowa z dnia 28 sierpnia 2009 r. zawarta pomiędzy upadłą spółką
a pozwaną w przedmiocie sprzedaży 30/100 udziałów jest bezskuteczna z mocy
samego prawa w stosunku do masy upadłości, ponieważ wniosek o ogłoszenie
upadłości został złożony w dniu 23 grudnia 2009 r., a więc przed upływem sześciu
miesięcy w stosunku do daty dokonanej sprzedaży.
W ocenie Sądu odwoławczego wystąpiła również druga z kumulatywnych
przesłanek zastosowania art. 134 p.u.n., a mianowicie ubytek w majątku upadłego w
postaci wyjścia z tego majątku udziału we współwłasności nieruchomości
w wysokości 30/100. Sąd ten uznał, że skoro pozwana sprzedała nieruchomość
osobie trzeciej, przeto zwrotne przekazanie udziałów do masy upadłości jest
niemożliwe i zachodzi konieczność zwrotu ich równowartości w pieniądzu. Sąd
drugiej instancji, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, podkreślił, że
wytoczenie powództwa o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne na
3
podstawie art. 128 p.u.n. jest co do zasady niedopuszczalne, jeżeli w konkretnej
sytuacji można wytoczyć powództwo o świadczenie.
Wyrok Sądu drugiej instancji pozwana zaskarżyła w całości, opierając skargę
kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła niewłaściwe
zastosowanie art. 128 ust. 1 i 2 p.u.n. wskutek uznania bezskuteczności czynności,
mimo że nie spowodowała ona uszczuplenia majątku spółki. Zarzut naruszenia art.
134 ust. 1 p.u.n. uzasadniony został bezpodstawnym jego zastosowaniem na skutek
wadliwego przyjęcia, że doszło do uszczuplenia majątku spółki.
Z kolei zarzut naruszenia art. 134 ust. 2 p.u.n. uzasadniła skarżąca
bezzasadnym przyjęciem, że przysługuje jej uprawnienie do zgłoszenia do masy
upadłości wierzytelności w kwocie 50.000 zł, co miało wpływ na wynik sprawy.
Wreszcie pozwana zarzuciła niezastosowanie art. 5 k.c. wskutek uznania,
że dochodzenie roszczenia przez powoda nie narusza tego przepisu.
Zarzuty mieszczące się w ramach drugiej podstawy kasacyjnej obejmują
naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez błędną i niepełną ocenę dowodów prowadzącą do
wadliwego ustalenia wystąpienia ubytku w majątku upadłej spółki, a ponadto
naruszenie art. 386 k.p.c. przez jego błędne zastosowanie i art. 385 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, pomimo istnienia podstaw do oddalenia apelacji powoda w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się być pozbawioną uzasadnionych podstaw.
Z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Z tego powodu nie może odnieść
zamierzonego przez skarżącą skutku zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. uzasadniony
wadliwą oceną dowodów prowadzącą – w ocenie skarżącej – do błędnych ustaleń
faktycznych. Uzasadnienie tego zarzutu, rozwinięte na s. 8 skargi kasacyjnej,
wskazuje z kolei na pominięcie jednego z elementów materiału dowodowego, ale ten
argument mógłby ewentualnie uzasadniać zarzut naruszenia art. 382 k.p.c., którego
pozwana nie objęła jednak zakresem zarzutów określonych w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej.
4
Chybione okazały się również, zarzuty naruszenia art. 385 k.p.c. i art. 386
k.p.c., ponieważ Sąd odwoławczy zastosował drugi z nich wobec uznania braku
podstaw do zastosowania pierwszego z wymienionych artykułów jako prawnej
podstawy oddalenia w całości apelacji powoda. Zarzuty skarżącej nie uzasadniają
więc naruszenia tych przepisów przez Sąd odwoławczy, a są wyrazem
niezaaprobowania przez skarżącą niekorzystnych dla niej części zaskarżonego
orzeczenia.
W tym stanie rzeczy, wobec bezzasadności zarzutów naruszenia przepisów
procesowych, oceny zaskarżonego orzeczenia należało dokonać z uwzględnieniem
stanu faktycznego sprawy, przyjętego za podstawę rozstrzygnięcia przez Sąd drugiej
instancji.
Bezzasadnym okazał się zarzut naruszenia art. 128 ust. 1 i 2 p.u.n.
uzasadniony jego niewłaściwym zastosowaniem w wyniku uznania czynności
pozwanej z upadłą spółką za bezskuteczną, pomimo że nie powodowała ona
uszczuplenia majątku spółki. Zarzut ten oparty jest na wadliwym założeniu skarżącej,
że przesłanką uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec masy upadłości
na podstawie art. 128 ust. 1 p.u.n. jest spowodowanie, w wyniku jej dokonania,
uszczuplenia majątku spółki. Tymczasem przesłanka taka nie wynika z tego przepisu.
O tym, jakie czynności prawne są z mocy prawa bezskuteczne przesądza treść art.
128 p.u.n. Zgodnie z nim, są to czynności odpłatne, zdziałane przez upadłego
w terminie sześciu miesięcy przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
i z określonym w tym przepisie kręgiem podmiotów. Wbrew zarzutom skarżącej,
inne przesłanki, a mianowicie to czy i jaki wpływ czynność prawna spowodowała
w majątku upad
łego nie ma znaczenia dla oceny, czy została ona z mocy ustawy
objęta sankcją bezskuteczności. Nawet zatem w hipotetycznej sytuacji, w której
w sensie ekonomicznym nic z majątku upadłego nie ubyło w następstwie dokonania
czynności prawnej, czynność taka będzie bezskuteczna ex lege, jeżeli spełnione są
przesłanki określone w art. 128 ust. 1 p.u.n. (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 16
kwietnia 2010 r., IV CSK 424/09, niepubl.),
a wyrok stwierdzający tę bezskuteczność ma charakter deklaratywny
5
(wyroki SN: z dnia 12 stycznia 2012 r., III CSK 273/11, niepubl. i z dnia 8 stycznia
2010 r., IV CSK 298/09, OSNC -ZD 2010/3/88).
Chybiony okazał się również zarzut bezpodstawnego zastosowania art. 134
ust. 1 p.u.n. Skarżąca uzasadnia wadliwość aktu subsumcji twierdzeniem opartym
na próbie zakwestionowania przyjętego przez Sąd odwoławczy za podstawę
rozstrzygnięcia ustalenia faktycznego, co już przesądza o bezzasadności tak
uzasadnionego zarzutu naruszenia prawa materialnego.
Sąd odwoławczy trafnie uznał, że kumulatywnymi przesłankami
zastosowania art. 134 p.u.n. są: 1) wystąpienie sankcji bezskuteczności czynności
prawnej z mocy prawa i 2) wystąpienie ubytku w majątku upadłego na skutek
dokonania takiej czynności. Ponieważ w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
zostało jednoznacznie ustalone wystąpienie obu kumulatywnie ujętych przez
ustawodawcę przesłanek, przeto zastosowanie art. 134 ust. 1 p.u.n. było
prawidłowe w ustalonym i przyjętym za podstawę orzekania stanie faktycznym,
a bezskuteczna próba jego modyfikacji przez skarżącą nie mogła uzasadniać
zarzutu wadliwej subsumcji normy prawa materialnego.
Niezasadnym okazał się również zarzut naruszenia art. 134 ust. 2 p.u.n.,
ponieważ przepis ten określa obowiązek wobec osoby trzeciej do dokonania
zwrotu jej świadczenia wzajemnego, albo jej uprawnienie do dochodzenia
wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, a więc nie obejmuje on pozwanej
podmiotowym zakresem zastosowania, ponieważ pozwana była stroną czynności
prawnej dokonanej z upadłą spółką, a nie osobą trzecią, a zatem o jej obowiązku
przesądza wyłącznie art. 134 ust. 1 p.u.n. Nieprecyzyjne stanowisko Sądu
odwoławczego w tej ostatniej kwestii odnośnie do możliwości przysługującej
pozwanej w postępowaniu upadłościowym na podstawie art. 134 ust. 2 p.u.n.
(błędnie napisano „art. 134 § 2”) nie ma jednak żadnego wpływu na trafność
zaskarżonego rozstrzygnięcia, wydanego na podstawie prawidłowo zastosowanego
art. 134 ust. 1 p.u.n.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanej na
podstawie art. 39814
k.p.c.
6