Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 251/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy (sprawozdawca)
SSN Dariusz Świecki
Protokolant Dorota Szczerbiak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej
w sprawie B. S.
oskarżonej z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 21 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść,
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 kwietnia 2013 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 27 grudnia 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym Sądowi
Okręgowemu w K.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w B., wyrokiem z dnia 27 grudnia 2012 r., uznał B. S. za
winną tego, że „w czerwcu 2008 roku w B., w zamiarze, aby Ż. L. doprowadziła do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem PKO BP S.A. Oddział w S. w kwocie
10.000 zł, ułatwiła Ż. L. popełnienie w/w czynu w ten sposób, że potwierdziła
pracownikowi banku w rozmowie telefonicznej nierzetelne oświadczenie złożone
we wniosku o pożyczkę, które miało istotne znaczenie dla jej uzyskania, że Ż. L.
jest zatrudniona i pracuje w firmie B. B. S., co nie polegało na prawdzie”, tj.
popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k.
i art. 11 § 2 k.k., i za to na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. przy
zastosowaniu art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonej karę jednego roku pozbawienia
wolności, wykonanie której warunkowo zawiesił na okres próby trzech lat.
W apelacji od tego wyroku obrońca oskarżonej zarzucił m.in. obrazę prawa
materialnego – art. 286 § 1 k.k., art. 297 § 1 k.k. przez ich zastosowanie, pomimo,
że opis czynu zarzuconego oskarżonej nie zawiera wszystkich znamion tych
przestępstw, nadto obrazę prawa procesowego – art. 4, 7, 410 k.p.k.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2013 r., zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że uniewinnił oskarżoną B. S. od popełnienia zarzucanego jej
czynu.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł Prokurator Okręgowy w K.
Zaskarżając wyrok w całości, na niekorzyść B. S., zarzucił rażące naruszenie
prawa materialnego, a to art. 18 § 3 k.k. mające istotny wpływ na treść orzeczenia,
polegające na uniewinnieniu oskarżonej mimo, iż w opisie czynu przypisanego
oskarżonej przez Sąd I instancji zawarte były wszystkie niezbędne znamiona
występku pomocnictwa do przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. i 286 § 1 k.k. przy
zastosowaniu art. 11 § 2 k.k. Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie
wyroku sądu odwoławczego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w K., a stanowisko to podtrzymał w toku rozprawy kasacyjnej
prokurator Prokuratury Generalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna.
3
Pomocnictwo określone w art. 18 § 3 k.k., podobnie jak podżeganie (art. 18 §
2 k.k.), stanowią formy niesprawcze, uzupełniające katalog zjawiskowych form
popełnienia przestępstwa zdefiniowanych w art. 18 § 1 k.k. Przestępstwo
pomocnictwa opisane zostało w Kodeksie karnym w sposób złożony – część jego
znamion określona została w art. 18 § 3 k.k. (norma podstawowa), pozostałe zaś
wynikają z odpowiedniego przepisu części szczególnej lub przepisu
pozakodeksowego. Znamiona pomocnictwa składają się zatem z elementów
stałych – wyrażonych w art. 18 § 3 k.k. oraz elementów zmiennych, określonych
przez przepis części szczególnej lub przepis pozakodeksowy.
W realiach sprawy rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy dla przypisania
przestępstwa z art. 18 § 3 k.k., w sposób realizujący wymóg określony w art. 413 §
2 pkt 1 k.p.k., konieczne jest opisanie wszystkich znamion przestępstwa z części
szczególnej kodeksu karnego, tak jak w wypadku bezpośredniego wykonawcy, czy
też wystarczy przytoczenie jednostkowej charakterystyki normatywnej danego
przestępstwa z części szczególnej kodeksu karnego. Sąd Okręgowy w K.
zakwestionował prawną ocenę czynu przypisanego oskarżonej w wyroku sądu
pierwszej instancji, stając na stanowisku, iż dla prawidłowego opisu czynu
przypisanego pomocnikowi konieczne jest pełne, wyczerpujące opisanie znamion
czynu zabronionego określonych w części szczególnej kodeksu karnego.
Kasacja zasadnie kwestionuje stanowisko sądu odwoławczego, jest ono
bowiem sprzeczne z wyrażoną w art. 20 k.k. zasadą niezależności kwalifikacji
prawnej oraz indywidualizacji odpowiedzialności karnej współdziałających w
popełnieniu czynu zabronionego.
Istotą pomocnictwa jako niesprawczego współdziałania w popełnieniu czynu
zabronionego jest to, że zachowanie bezpośredniego wykonawcy nie wpływa na
zakres odpowiedzialności pomocnika. Udzielający pomocy musi obejmować
świadomością to, że podejmując określone czynności lub nie wykonując ciążącego
na nim obowiązku niedopuszczanie do popełnienia czynu zabronionego, oraz to, że
czyni to w odniesieniu do konkretnego, scharakteryzowanego w odpowiednim
przepisie części szczególnej lub w przepisie pozakodeksowym czynu zabronionego,
a takie w odniesieniu do indywidualnie oznaczonej osoby bezpośredniego
wykonawcy. W konsekwencji musi on obejmować świadomością zarówno prawną
4
charakterystykę czynu zabronionego, którego popełnienie ma zamiar ułatwić, oraz
mieć świadomość znaczenia swojego zachowania (działania lub zaniechania), w
tym w szczególności tego, że stanowi ono ułatwienie popełnienia czynu
zabronionego przez inną osobę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 15 października 2013 r., III KK 184/13 – OSNKW 2014, z. 2, poz. 15).
Dla prawidłowego przypisania odpowiedzialności za pomocnictwo,
spełniającego procesowe wymogi określone w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., konieczne
jest dokładne określenie czynności wykonawczych podjętych bezpośrednio przez
pomocnika oraz nazwanie, wskazanie, konkretnego przestępstwa z części
szczególnej kodeksu karnego, którego popełnienie pomocnik miał zamiar ułatwić.
Oczywistym jest, że przestępne działania pomocnika nie mogą wyczerpywać
wszystkich znamion czynu zabronionego, którego popełnienie pomocnik ułatwia,
gdyż w takim wypadku stałby się współsprawcą, a nie pomocnikiem.
Podzielając zasadność zarzutu kasacji Sąd Najwyższy uznał, że doszło do
rażącego naruszenia prawa materialnego, zaś naruszenie to miało oczywisty
istotny wpływ na treść wyroku Sądu Okręgowego, dlatego też konieczne było
uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd II instancji, mając na uwadze
powyższe rozważania, rozpozna zarzuty apelacji, w tym zarzut obrazy prawa
materialnego, pod kątem tego, że ustawowo wymagany opis czynu (art. 413 § 2 pkt
1 k.p.k.), co do kompletności znamion powinien uwzględniać, iż przy formach
niesprawczych dopuszczalne jest ogólne wskazanie znamion czynu, w związku z
którym udzielona jest pomoc do jego popełnienia.