Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 183/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora
Dróg Krajowych i Autostrad
przeciwko Gminie K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 31 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 grudnia 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanej na rzecz Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg
Krajowych i Autostrad domagał się zasądzenia od Gminy K. kwoty 279.311,78 zł
tytułem zwrotu kosztów jakie poniósł finansując w okresie od stycznia do grudnia
2009 r. oświetlenie na węźle M. usytuowanym w ciągu drogi krajowej (ekspresowej)
nr […], na terenie Gminy K.
Wyrokiem z dnia 22 marca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo
wyrażając pogląd, że obowiązek ponoszenia kosztów oświetlenia drogi krajowej
obciąża jej zarządcę, którym w tym wypadku jest powód. Gminę obciążają tylko
zadania zmierzające do zaspokojenia potrzeb o charakterze lokalnym, potrzeb
wspólnoty, a oświetlenia drogi ekspresowej do takich nie należy. Apelacja powoda
od wyroku Sądu Okręgowego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 13 lipca 2011 r. Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd Okręgowy uznał, że na
pozwanej Gminie ciąży ustawowy, wynikający z art. 18 ustawy Prawo energetyczne,
obowiązek finansowania oświetlenia węzła M. Wskazał, że w stanie prawnym
obowiązującym od dnia 1 stycznia 2004 r. tj. od daty wejścia w życie ustawy z dnia
13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. nr
203, poz. 1966), którą zmieniono art. 18 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3, a uchylono art. 18
ust. 3a i 4 ustawy Prawo energetyczne, został zmieniony zakres zadań własnych
gminy. Zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy Prawo energetyczne, do zadań
własnych gminy należy między innymi planowanie oświetlenia miejsc publicznych i
dróg znajdujących się na terenie gminy oraz finansowanie oświetlenia ulic, placów i
dróg publicznych znajdujących się na jej terenie. Nie jest natomiast zadaniem
własnym gminy planowanie i finansowanie oświetlenia autostrad i dróg
ekspresowych w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych (art. 18 ust. 3).
Ponieważ przejazd drogą ekspresową nr […] z węzłem M. nie był odpłatny, zatem
droga ta nie mieściła się w pojęciu drogi ekspresowej w rozumieniu przepisów o
autostradach płatnych. Ponadto, w okresie objętym pozwem, droga ta nie spełniała
kryteriów drogi ekspresowej. Tym samym pozwana nie była zwolniona z
ustawowego obowiązku finansowania oświetlenia węzła M. W ocenie Sądu
3
Apelacyjnego podstawą odpowiedzialności pozwanej są przepisy art. 752 i n. k.c.
Zarządca drogi, nie będąc ani upoważniony, ani zobowiązany do działania na rzecz
pozwanej, zawierając we własnym imieniu umowy o dostawę energii elektrycznej
do węzła M., spełniając ustawowy obowiązek Gminy działał w jej interesie, a zatem
zastosowanie mają przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Jednakże, w świetle art. 754 k.c., powód nie może żądać zwrotu wydatków
poniesionych na oświetlenie węzła w 2009 r., skoro wydatki te zostały dokonane
wbrew woli pozwanej. Pozwana bowiem w piśmie z dnia 4 grudnia 2008 r.
skierowanym do powoda zakwestionowała możliwość przejęcia sieci i finansowania
oświetlenia. Sąd stwierdził również, że gdyby instytucja prowadzenia cudzych
spraw bez zlecenia nie miała zastosowania, z uwagi na brak zamiaru przysporzenia
korzyści cywilnej pozwanej, to także przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie
prowadzą do uwzględnienia powództwa, powódka zaprzeczała bowiem, by art. 411
k.c. miał w sprawie zastosowanie, a nadto zgodnie z treścią tego przepisu, nie
można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający je wiedział, że nie jest
zobowiązany.
Na skutek skargi kasacyjnej powoda od tego wyroku, Sąd Najwyższy
wyrokiem z dnia 19 lipca 2012 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Wyraził pogląd, że roszczenie
powoda o zwrot wydatków, w ramach ustalonego stanu faktycznego prawidłowo
zostało zakwalifikowane jako prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Zasadnie
jednak skarżący zarzucał naruszenie art. 754 k.c. Powołany przepis uzależnia
utratę przez prowadzącego cudzą sprawę bez zlecenia prawa do żądania zwrotu
wydatków od tego czy wola osoby, której się przeciwstawił prowadząc jej sprawy,
sprzeciwiała się ustawie lub zasadom współżycia społecznego. Biorąc pod uwagę,
że ocena powyższego nie została dokonana, zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu,
a sprawa przekazaniu Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę na skutek apelacji powoda ponownie,
wyrokiem z dnia 19 grudnia 2012 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób,
że zasądził od pozwanej Gminy na rzecz powoda kwotę 279.311,78 zł
z ustawowymi odsetkami od 1 lutego 2010 r. i orzekł o kosztach procesu i kosztach
4
postępowania w obu instancjach. Ocenił że ustalony stan faktyczny wskazuje,
iż powód ponosił wydatki wbrew znanej mu woli pozwanej. Wola pozwanej
sprzeciwiała się jednak ustawie, skoro na gminie ciąży ustawowy obowiązek
ponoszenia kosztów oświetlenia drogi. W ocenie Sądu sprzeciwianie się przez
pozwaną Gminę działaniom powoda również ocenić należało jako sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego, skoro inwestycja, o którą chodziło, była
przydatna także dla mieszkańców gminy, a ponadto Gmina nie powinna być
zaskoczona obowiązkiem zapłaty; poza tym w toku procesu pozwana nie
zaofiarowała dowodów, z którym wynikałoby, że dochodzona kwota została
zawyżona, w szczególności, że koszty oświetlenia rzeczywiście w całości wiązały
się z oświetleniem węzła M.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., pozwana, w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego zarzuciła naruszenie art. 754 k.c. w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1-3
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r.,
poz. 1059, dalej jako „pr. energ.”) oraz art. 754 w związku z art. 5 k.c. W ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżąca zarzuciła naruszenie art.
386 § 6 w związku z art. 39812
k.p.c., a także art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c.
We wnioskach kasacyjnych skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 61 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek
samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966), mocą którego dokonano
zmiany art. 18 pr. energ., przez zmianę ust.1 i 3 oraz uchylenie ust.3a, był
przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Wyrokiem z dnia 31 maja 2005 r.
K 27/04 (Dz. U z 2005 r. Nr 102, poz.861) Trybunał orzekł, że przepis ten,
dotyczący rozszerzenia obowiązku finansowania oświetlenia dróg publicznych
przez gminy, jest zgodny z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wskazał, że zmieniając przepisy ustawy o dochodach jednostek samorządu
terytorialnego zmieniono obowiązującą dotychczas regułę finansowania dróg przez
5
właściciela na regułę położenia drogi. Wskazał, że nie ma uzasadnionych podstaw
do przyjęcia, że wraz ze zmianą zakresu zadań nie doszło do zwiększenia udziału
jednostek samorządu terytorialnego w dochodach publicznych. Zmienione przepisy
ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego umożliwiły bowiem
gminom uzupełnienie dochodów, gminy uzyskały prawo do części równoważącej
subwencji. Stworzony w ustawie mechanizm ma zapewnić wyrównanie
ewentualnych różnic w dochodach gmin w związku z wprowadzeniem zmian
w systemie finansowania zadań, jak też uelastycznić możliwość podziału środków.
Trybunał zauważył, że podstawę do stwierdzenia niezgodności ustawy z art. 167
ust. 1 Konstytucji mogą stanowić tylko oczywiste dysproporcje między zakresem
zadań a poziomem dochodów, występujące przy podziale środków między
administracją rządową a poszczególne szczeble samorządu terytorialnego, na co
nie wskazuje analiza zaskarżonego przepisu.
Z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym
(tekst jedn.: Dz. U z 2013 r., poz. 594 ze zm.) wynika, że zaspokojenie zbiorowych
potrzeb wspólnoty, w tym sprawy zaopatrzenia w energię elektryczną, należą do
zdań własnych gminy, przy czym ust. 2 art. 7 stanowi, że ustawy określają, które
zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy. Art. 18 ust. 1 pr. energ.
stanowi, że do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię
eklektyczną należy finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych
znajdujących się na terenie gminy. Formuła w jakiej ustawodawca wypowiedział się
o obowiązku finansowania oświetlenia wskazuje, że mamy do czynienia
z zadaniem obowiązkowym gminy, od wykonania którego gmina nie może odstąpić.
Nie ma dostatecznych racji, aby podzielić stanowisko skarżącej, iż jej obowiązek
finansowania oświetlenia dotyczy wyłącznie tych miejsc publicznych, a zatem i dróg
publicznych na jej terenie, których oświetlenie zaplanowała. Wniosek taki, zdaniem
skarżącej, wynika z faktu, że pkt 3 art. 18 pr. energ. nie jest samodzielny, ale
stanowi mniejszy element całości redakcyjnej. Takiej wykładni powołanego
przepisu nie można podzielić, bo jakkolwiek ust. 3 art. 18 istotnie stanowi tylko
fragment większej regulacji, ale regulacja ta określa w każdym punkcie oddzielne
obowiązki gminy w ramach ogólnie określanego obowiązku zaopatrzenia w energię
elektryczną. W ramach obowiązku oświetlenia dróg publicznych, na skarżącej ciąży
6
obowiązek oświetlenia dróg krajowych, w ich części usytuowanej na jej terenie,
przy czym nie powinno budzić wątpliwości, że nie będąc inwestorem takiej drogi,
gmina nie mogła sposobu oświetlenia takiej drogi zaplanować. Dodać należy,
że obowiązujące przepisy nie przewidują dowolności w zakresie sposobu
oświetlania dróg publicznych; przeciwnie, precyzują warunki techniczne, które
w tym zakresie muszą być spełnione dla zapewnienia bezpieczeństwa
użytkownikom drogi.
Jeżeli zatem na pozwanej z mocy ustawy ciążył obowiązek finansowania
oświetlenia węzła M., to odmowa wykonania nałożonego ustawą obowiązku nie
może równocześnie być poczytana, w myśl art. 754 in fine k.c., za zgodną
z ustawą. Sprzeciw pozwanej, sprzeczny z ustawą oznacza, że przesłanka
uwalniającą ją od obowiązku zwrotu powodowi poniesionych przez niego wydatków,
nie wystąpiła. Ponieważ mamy do czynienia ze sprzeciwem naruszającym przepis
ustawy, takie zachowanie nie może być jednocześnie kwalifikowane jako zgodne
z zasadami współżycia społecznego.
Przedstawiony stan rzeczy powoduje, że nie było podstawy dla uznania
wskazanych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów prawa
materialnego za usprawiedliwione, ponadto powyższe czyni nietrafnym zarzut
naruszenia przez Sąd Apelacyjny w toku ponownego rozpoznania sprawy art. 39812
w związku z art. 386 § 6 k.p.c.
Nietrafny był też zarzut naruszenia art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c.
Jeżeli skarżąca zakwestionowała wysokość dochodzonej kwoty, poddając
w wątpliwość czy istotnie całość wydatkowanej przez powoda kwoty wiążę się
z oświetleniem węzła M., zgodnie z art. 232 k.p.c. powinna była dla wykazania
swoich twierdzeń wskazać dowody. Zakwestionowanie li tylko wysokości tej kwoty
nie było wystarczające dla przyjęcia, że powód nie udowodnił poniesionych
wydatków.
Z przedstawionych przyczyn, skarga kasacyjna podlegała oddaleniu
(art. 39814
k.p.c.).
7
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i 3 k.p.c. w związku z § 6 ust. 7 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013, poz. 461).