Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 274/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.
z udziałem P. R. S.A. w W.
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 26 listopada 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 9 czerwca 2010 r. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w W. z dnia 23 września 2009 r. w ten
sposób, że przyznał K. C. prawo do zasiłku chorobowego za okresy od 1 do 27
lutego, od 14 kwietnia do 15 maja oraz od 1 do 30 czerwca 2009 r.
Wyrokiem z dnia 25 października 2010 r. Sąd Okręgowy w W. uchylił
powyższy wyrok, zniósł postępowanie od dnia 19 lutego 2010 r. i sprawę przekazał
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania celem wezwania w
charakterze zainteresowanego pracodawcy i płatnika składek – P. R. S.A. w W.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 12 czerwca 2012 r. Sąd
Rejonowy oddalił odwołanie wnioskodawcy. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia.
Z tytułu zatrudnienia u płatnika wnioskodawca korzystał ze zwolnień
lekarskich w okresach od 12 do 23 stycznia, od 24 stycznia do 6 lutego, od 7 do 27
lutego, od 6 do 10 kwietnia, od 14 kwietnia do 1 maja, od 2 do 15 maja, od 16 do 31
maja, od 1 do 14 czerwca oraz od 15 do 30 czerwca 2009 r. W okresie od 12 do 31
stycznia 2009 r. otrzymywał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy na
podstawie art. 92 k.p., natomiast w okresach od 1 do 27 lutego, od 6 do 10 kwietnia
oraz od 14 kwietnia do 30 czerwca 2009 r. pobierał zasiłek chorobowy.
Wnioskodawca był członkiem Rady Nadzorczej T. S.A. w W. i brał udział w
posiedzeniach Rady, za co otrzymywał wynagrodzenie w wysokości jednego
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.
Wynagrodzenie to przysługiwało bez względu na częstotliwość formalnie zwołanych
posiedzeń, nie przysługiwało natomiast za ten miesiąc, w którym członek Rady
Nadzorczej nie był obecny na żadnym z formalnie zwołanych posiedzeń z powodów
nieusprawiedliwionych. W okresie zwolnień lekarskich od 24 stycznia do 6 lutego,
od 7 do 27 lutego, od 14 kwietnia do 1 maja, od 2 do 15 maja, od 1 do 14 czerwca
oraz od 15 do 30 czerwca 2009 r. wnioskodawca uczestniczył w posiedzeniach
Rady Nadzorczej T. S.A. w dniach 28 stycznia, 17 lutego, 14 kwietnia, 8 maja oraz
8 i 16 czerwca 2009 r., za co otrzymywał wynagrodzenie. Zaskarżoną decyzją
organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do zasiłku chorobowego za okresy
zwolnień lekarskich od 1 do 6 lutego, od dnia 7 do 27 lutego, od 14 kwietnia do 1
3
maja, od 2 do 15 maja, od 1 do 14 czerwca oraz od 15 do 30 czerwca 2009 r. i
zobowiązał go do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okresy od
1 do 27 lutego, od 14 kwietnia do 15 maja oraz od 1 do 30 czerwca 2009 r. w
łącznej kwocie 41.021,16 zł wraz z odsetkami w wysokości 2.098,63 zł,
pozostawiając pracodawcy decyzję w sprawie pozbawienia pracownika prawa do
wynagrodzenia za czas choroby za okres zwolnienia lekarskiego od 24 do 31
stycznia 2009 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że udział
wnioskodawcy w posiedzeniach Rady Nadzorczej T. S.A. przynosił mu konkretny
rzeczywisty zarobek, który należało uznać za wykonywanie „pracy zarobkowej” w
rozumieniu art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U.
z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm., dalej: „ustawa zasiłkowa”).
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji.
Powołując się na art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej oraz poglądy wyrażone
przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 8 lutego 2008 r., II UK 10/07, z dnia 5
kwietnia 2005 r., I UK 370/04, z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05 oraz z dnia
20 stycznia 2005 r., II UK 154/04, Sąd odwoławczy stwierdził, że ubezpieczony traci
prawo do zasiłku chorobowego w przypadku wystąpienia jednej z dwóch
przesłanek określonych w tym przepisie, a więc w razie wykonywania pracy
zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystywania
zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Zaskarżona
decyzja została podjęta w oparciu o tę pierwszą przesłankę, która posiada
charakter samodzielny. Za pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy
zasiłkowej należy uznać wszelką zarobkową działalność ludzką, nawet gdyby miała
ona polegać na czynnościach nieobciążających organizmu ubezpieczonego w
istotny sposób. Takie definiowanie pracy zarobkowej wypływa z konieczności
ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym
przeważa - ze względu na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych -
formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych. Przepis art. 17 ustawy nie
4
wymaga, aby praca była podjęta w „celu zarobkowym”, a jedynie aby miała
„zarobkowy charakter”, czyli aby wykonywanie określonych czynności przynosiło
rzeczywisty dochód - zarobek. Nie ma przy tym znaczenia, że określone czynności
mogą być wykonywane odpłatnie lub nieodpłatnie. Decydującym o zakwalifikowaniu
do „pracy zarobkowej” jest otrzymywanie wynagrodzenia (zarobku), a nie np. diety,
czyli świadczenia o charakterze publicznoprawnym, rekompensującego
ewentualnie utracone korzyści.
W ocenie Sądu odwoławczego, zachowanie wnioskodawcy polegające na
braniu udziału w posiedzeniach Rady Nadzorczej T. S.A., za co otrzymywał
wynagrodzenie, stanowi wykonywanie „pracy zarobkowej”. Nie ma znaczenia dla
przyjęcia takiego charakteru pracy fakt, że wynagrodzenie wypłacane było także w
wypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa na posiedzeniach Rady.
Okolicznością istotną jest to, że wnioskodawca stawiał się na nie i z tego tytułu
osiągnął rzeczywisty zarobek. Powoływanie się na „incydentalny” i „wymuszony”
charakter tej działalności, jak i na „misję społeczną środków masowego przekazu”
nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia rozpatrywanego przepisu. Treść
uregulowań zapewniających prawo do zasiłku chorobowego wynika z dążenia
ustawodawcy do zapewnienia niezdolnemu do pracy ubezpieczonemu środków
egzystencji, który to cel odpada w przypadku gdy ubezpieczony ma zapewnione
świadczenia z innego źródła.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie prawa
materialnego, przez błędną wykładnię art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej wyrażającą
się w uznaniu, że zachowanie pracownika polegające na incydentalnym
uczestnictwie w posiedzeniach organu nadzorczego spółki prawa handlowego
(Rady Nadzorczej T. S.A.), którego to organu był członkiem, a z tytułu którego to
członkostwa otrzymywał świadczenia pieniężne, stanowi wykonywanie pracy
zarobkowej w rozumieniu tego przepisu.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i uznanie, że wnioskodawca ma prawo
do zasiłku chorobowego za sporne okresy oraz nie ma obowiązku zwrotu
5
pobranego zasiłku, ewentualnie o uchylenie zaskarżanego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, aczkolwiek nie wszystkie
zaprezentowane w niej wywody mogą być uznane za trafne.
W myśl art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, ubezpieczony wykonujący w okresie
orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie
od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku
chorobowego za cały okres tego zwolnienia. W sprawie, w której wniesiona została
rozpoznawana skarga kasacyjna, chodzi o pierwszą z sytuacji opisanych w
powołanym przepisie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że praca zarobkowa w
rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej to „praca” w potocznym tego słowa
znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych
stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym. Wykonywanie czynności
członka rady nadzorczej spółki prawa handlowego na podstawie łączącego go z tą
spółką stosunku organizacyjnego stanowi pracę zarobkową, jeśli członkowi temu
zostanie przyznane z tego tytułu wynagrodzenie (por. wyrok z dnia 20 stycznia
2005 r., I UK 154/04, OSNP 2005 nr 19, poz. 307). Podkreśla się również, że skoro
w świetle brzmienia art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej istotne jest to, aby określone
czynności były w rzeczywistości wykonywane i aby ich wykonanie przyniosło
ubezpieczonemu rzeczywisty dochód (zarobek), to niewątpliwie chodzi o „zarobek”
jako świadczenie wzajemne za wykonanie określonej pracy (por. wyrok z dnia 4
listopada 2009 r., I UK 140/09, Monitor Prawa Pracy 2010 nr 6, s. 318-319).
Skarżący pełnił funkcję członka rady nadzorczej T. będącej jednoosobową
spółką akcyjną Skarbu Państwa (art. 26 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r.
o radiofonii i telewizji, jednolity tekst: Dz.U. z 2011 Nr 43, poz. 226 ze zm.), do
której stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych z zastrzeżeniem art. 27-30
tej ustawy, z wyjątkami nieznajdującymi zastosowania do rozważanej sytuacji (art.
26 ust. 4). Z tego tytułu podlegał przepisom ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o
6
wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (jednolity tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 254 ze zm.) i przyznano mu wynagrodzenie miesięczne w
wysokości określonej w art. 8 pkt 8 w związku z art. 1 pkt 4 i art. 2 pkt 7 tej ustawy.
Niewątpliwie więc wynagrodzenie to przysługiwało za wykonywanie czynności
nadzorczych (sprawowanie stałego nadzoru) nad działalnością spółki we
wszystkich dziedzinach jej działalności (art. 382 § 1 w związku z art. 392 § 1 zdanie
pierwsze k.s.h.). Nie można podzielić poglądu skarżącego, jakoby przysługujące
mu wynagrodzenie miało stanowić „świadczenie pieniężne z tytułu uczestnictwa w
radzie nadzorczej”, niezależne od „uczestnictwa w posiedzeniach tego organu”. Co
do zasady bowiem rada nadzorcza wykonuje swoje obowiązki kolegialnie (art. 390
§ 1 k.s.h.), a związek wynagrodzenia z udziałem w posiedzeniach rady nadzorczej
wynikał już tylko z tego, że nie przysługiwało ono za ten miesiąc, w którym skarżący
nie uczestniczył w żadnym z formalnie zwołanych posiedzeń rady z przyczyn
nieusprawiedliwionych.
Skarga kasacyjna okazała się jednak zasadna z innych względów. Ze stanu
faktycznego sprawy wynika, że przysługujące skarżącemu - jako członkowi rady
nadzorczej - wynagrodzenie miesięczne było niezależne ani od ilości formalnie
zwołanych w danym miesiącu posiedzeń rady, ani od uczestnictwa w tych
posiedzeniach, jeżeli nieobecność przynajmniej na jednym z nich spowodowana
była usprawiedliwioną przyczyną. Sąd drugiej instancji uznał tę okoliczność za
nieistotną, skoro skarżący brał udział w posiedzeniach rady nadzorczej, a więc
wykonywał czynności jej członka, zaś powoływanie się przez skarżącego na
„incydentalny” i „wymuszony” charakter uczestnictwa w tych posiedzeniach oraz na
„misję społeczną środków masowego przekazu” uznał za niemające żadnego
znaczenia z punktu widzenia art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Stanowisko to nie jest
trafne, gdyż w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że sporadyczna,
incydentalna lub wymuszona okolicznościami sprawy aktywność zawodowa (np.
udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej) może
usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok z dnia 25
kwietnia 2013 r., I UK 506/12, LEX nr 1391152 i przywołane w nim orzecznictwo).
W tym zakresie skarżący powołuje się na okoliczność, że - jako jedyny
przedstawiciel Skarbu Państwa w radzie nadzorczej T. S.A. (art. 28 ust. 1 in fine
7
ustawy o radiofonii i telewizji) - „nadzorował wypełnianie przez ten podmiot swojej
misji zleconej przez ustawodawcę”, a celem uczestniczenia w posiedzeniach rady
nadzorczej było „zadośćuczynienie wezwaniu skierowanemu do skarżącego przez
Ministra Skarbu do udzielenia mu wyjaśnień odnośnie [do] posiedzeń rady”, co - w
ocenie skarżącego - stanowiło „wezwanie do podjęcia określonych działań w celu
ochrony interesu publicznego” przez „wzięcie udziału w posiedzeniach rady” i
powinno być rozumiane „jako okoliczności wymuszające określoną działalność”.
Nieprzypisanie przez Sąd odwoławczy żadnego znaczenia wskazywanym
przez skarżącego przyczynom, dla jakich wziął udział w posiedzeniach rady
nadzorczej i niedokonanie ich oceny nie może być uznane za prawidłowe, gdy się
uwzględni, że po pierwsze - przyjmuje się, iż publiczna telewizja realizuje funkcję
publiczną w zakresie określonym w art. 21 i nast. ustawy o radiofonii i telewizji oraz
że spółki określone w art. 21 ust. 1-3 tej ustawy mają publiczny charakter i w
związku z tym ich podstawowy cel nie jest gospodarczy (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 1995 r., W 6/95, OTK 1995 nr 3, poz.
23), po drugie - do szczególnych obowiązków rady nadzorczej T. S.A., obok zadań
określonych w art. 382 i art. 383 k.s.h. w związku z art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii
i telewizji, należy wnioskowanie o powołanie oraz odwołanie członków zarządu (art.
27 ust. 3 i 6 ustawy o radiofonii i telewizji) i przeprowadzenie konkursu na
kandydatów na członków zarządu (art. 27 ust. 4 tej ustawy), z wykonaniem których
niewątpliwie wiążą się interesy Skarbu Państwa reprezentowanego w radzie przez
członków powołanych do jej składu przez organy państwa oraz po trzecie -
usprawiedliwiony (np. niezdolnością do pracy) brak uczestnictwa w posiedzeniach
rady nie pozbawiałaby skarżącego ani prawa do wynagrodzenia z tytułu pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej, ani prawa do zasiłku chorobowego w znacznie
wyższej wysokości. Gdyby bowiem skarżący uchylił się od wykonania
ewentualnego wezwania go przez Ministra Skarbu Państwa „do podjęcia
określonych działań w celu ochrony interesu publicznego” i pobrał wynagrodzenie
przysługujące mu z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej mimo
niestawiennictwa na żadnym z formalnie zwołanych posiedzeń rady, to nie można
byłoby mówić o wzajemności wykonanej „pracy” i osiągniętego „zarobku”, a w
8
konsekwencji o wykonywaniu przez niego pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17
ust. 1 ustawy zasiłkowej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o
odpowiednio stosowany art. 108 § 2 k.p.c.