Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 279/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w E.
z udziałem zainteresowanego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w E. i M. R.
o składki na ubezpieczenie zdrowotne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 czerwca 2012 r.
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od A. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w E. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w E. wyrokiem z
dnia 25 stycznia 2012 r. oddalił odwołanie A. R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w E. z dnia 8 czerwca 2011 r., stwierdzającej, że podstawa
wymiaru składek za M. R. (dalej: „zainteresowana”) z tytułu wykonywania umowy
zlecenia na rzecz płatnika składek – A. R. za okres od maja do czerwca, za
wrzesień oraz za okres od listopada do grudnia 2010 r. wynosi 0,00 zł. Podstawę
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawczyni prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
świadczenia usług lekarskich i pielęgniarskich. W dniu 1 marca 2006 r. zawarła z
Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym w E. umowę nr 120/2006 o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne. W ramach tej umowy wnioskodawczyni
przyjęła do wykonania zadania polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z
zakresu całodobowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem w komórkach
organizacyjnych Szpitala, pełnionych w ramach dyżurów uzupełniających obsadę
(zastępstwa). W dniu 2 kwietnia 2007 r. wnioskodawczym zawarła ze Szpitalem
umowę nr 129/2007 o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne, w ramach
której przyjęła do wykonania zadania polegające na udzielaniu świadczeń
zdrowotnych z zakresu wykonywania niektórych procedur medycznych przez
lekarzy w oddziałach, pracowniach i poradniach Szpitala, pełnionych w ramach
dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa), zlecanych przez dyrektora do
spraw lecznictwa. Następnie w dniu 2 stycznia 2009 r. wnioskodawczyni zawarła ze
Szpitalem umowę nr 129/2009 na udzielanie świadczeń zdrowotnych z zakresu
całodobowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem, wykonywania niektórych
procedur medycznych przez lekarzy w oddziałach, pracowniach, poradniach i
ambulatoriach POZ oraz kierowców i innego personelu medycznego, pełnionych w
ramach dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa), zlecanych w formie
pisemnej przez dyrektora naczelnego, dyrektora do spraw lecznictwa lub dyrektora
do spraw pielęgniarstwa. Przedmiotem umowy były, między innymi, świadczenia
udzielane przez pielęgniarki i położne, wynikające z zakresu czynności, oparte na
ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 5 lipca 1996 r. oraz
rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997 r. w
sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych,
3
leczniczych, rehabilitacyjnych wykonywaniach przez pielęgniarkę i położną
samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego oraz zakresu i rodzaju tych świadczeń
wykonywanych przez pielęgniarkę i położną samodzielnie. Merytoryczny
bezpośredni nadzór nad wykonywaniem zleconych wnioskodawczyni czynności
pełnił ordynator/kierownik/koordynator lub inna osoba funkcyjna oddziału/działu, w
którym realizowane były świadczenia.
W celu realizacji zawartej ze Szpitalem umowy wnioskodawczyni zawarła z
zainteresowaną umowę zlecenia i zgłosiła ją do ubezpieczenia zdrowotnego z
tytułu wykonywania tej umowy. W okresie obowiązywania umowy zlecenia
zainteresowana pozostawała w stosunku pracy z Wojewódzkim Szpitalem
Zespolonym w E. W ramach umowy zlecenia zainteresowana wykonywała te same
czynności, które wykonywała w ramach stosunku pracy, tj. świadczyła usługi
lekarskie na oddziale wewnętrznym oraz w ambulatorium internistycznym Szpitala.
W trakcie wykonywania umowy zlecenia miała dostęp do środków i pomieszczeń
znajdujących się na terenie Szpitala. Pracę zainteresowanej nadzorował lekarz
dyżurny lub ordynator oddziału. Pracodawca zainteresowanej dokonał zapłaty
składek jako ich płatnik.
W tak ustalonym stanie faktycznym (niespornym) Sąd Okręgowy - z
powołaniem się na art. 8 ust. 1 i 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm., dalej: „ustawa systemowa”) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22
lutego 2010 r., I UK 259/09 i uchwałę tego Sądu z dnia 2 września 2009 r., II UZP
6/09 - uznał, że ten ostatni przepis rozszerza pojęcie pracownika dla celów
ubezpieczenia społecznego poza sferę stosunku pracy. Zainteresowana,
wykonując pracę w ramach zawartej z wnioskodawczynią umowy zlecenia,
świadczyła usługi medyczne na rzecz swojego pracodawcy, tj. Wojewódzkiego
Szpitala Zespolonego w E. Wykonywała bowiem usługi medyczne, których odbiorcą
był jej pracodawca, a nie zleceniodawca. Nadto usługi lekarskie były wykonywane
na oddziale, który jednocześnie był miejscem pracy zainteresowanej w ramach
łączącego ją ze Szpitalem stosunku pracy. Jest ona zatem pracownikiem w
rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Ponieważ w stosunku do pracownika
płatnikiem składek jest pracodawca (art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej), a art. 8
4
ust. 2a rozszerza pojęcie pracownika na jego dalszą aktywność w ramach umowy
cywilnoprawnej, jeżeli w jej ramach świadczy on pracę na rzecz swojego
pracodawcy, naturalne i zgodne z wykładnią literalną tego przepisu jest uznanie, że
także w zakresie tej sfery aktywności należy go uznać - na potrzeby ubezpieczeń
społecznych - za pracownika tego właśnie pracodawcy. Wyrokiem z dnia 26
czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego
wyroku, stwierdzając, że istotą sporu jest kwestia, kto jest płatnikiem składek na
ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy od przychodu uzyskanego w ramach
umowy zlecenia, w sytuacji gdy w ramach tej umowy wykonuje on pracę na rzecz
osoby trzeciej, z którą pozostaje w stosunku pracy. Podstawę prawną decyzji
organu rentowego stanowił art. 8 ust. 2a ustawy systemowej oraz art. 69 ust. 1
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz.
1027 ze zm., dalej: „ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej”).
Sąd Apelacyjny wywiódł, że stosownie do art. 32 ustawy systemowej do
składek na ubezpieczenie zdrowotne, w zakresie ich poboru, stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Na
określenie „pobór” składają się określone czynności o charakterze technicznym, ale
odesłanie do przepisów o poborze składek dotyczy przede wszystkim określenia
podmiotu zobowiązanego do ich zapłacenia. „Odpowiednie” stosowanie przepisów
dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne oznacza odesłanie do wszystkich
przepisów dotyczących tych składek (tak Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 15 października 2009 r., II UZP 3/09; uchwale z dnia 4 czerwca
2008 r., II UZP 3/08; wyroku z dnia 4 października 2011 r., I UK 113/11; uchwale z
dnia 28 września 1994 r., II UZP 25/94 oraz uchwale z dnia 23 października
1987 r., III UZP 38/87). Stosownie do art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej,
płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne pracowników jest pracodawca (art.
6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej), a zleceniobiorców/osób świadczących usługi -
zleceniodawca (art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy). Za pracownika uważa się osobę
pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust. 1), a także osobę wykonującą pracę na
podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie
usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
5
zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym
pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na
rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a). Ten ostatni
przepis wprowadza wyjątek od reguły z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej, że umowa
zlecenia jest zwolniona z obowiązku ubezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy
występuje u tej samej osoby obok umowy o pracę. Chodzi o wyeliminowanie
sytuacji, w których w ramach umowy cywilnoprawnej ubezpieczony wykonywałby te
same obowiązki, które świadczył w ramach umowy o pracę, wskutek czego
pracodawca nie musiałby zatrudniać pracownika w większym wymiarze czasu
pracy lub w godzinach nadliczbowych i odprowadzać składek na ubezpieczenia
społeczne od wyższego wynagrodzenia. Stosownie do art. 18 ust. 1a ustawy
systemowej, w stosunku do ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust 2a, w
podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, uwzględnia się
również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o
świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy
dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Płatnikiem składek na ubezpieczenia
społeczne z tytułu umowy zlecenia lub świadczenia usług jest zatem pracodawca,
którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach tej umowy zawartej z
osobą trzecią (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09
oraz w wyroku z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 259/09). W uzasadnieniu powołanej
uchwały z dnia 2 września 2009 r. Sąd Najwyższy stwierdził, iż przesłanką
decydującą o uznaniu za pracownika osoby świadczącej w ramach umowy zlecenia
pracę na rzecz swojego pracodawcy jest to, że w ramach takiej umowy wykonuje
faktycznie pracę dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty jej pracy). Zawarty
w art. 8 ust 2a ustawy systemowej zwrot „działać na rzecz” został użyty w innym
znaczeniu niż w języku prawa, w którym działanie „na czyją rzecz” może się
odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku prawnego).
Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz innego podmiotu
jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na rzecz
pracodawcy (art. 22 k.p.). Również wykonujący zlecenie „działa na rzecz
zleceniodawcy” (art. 734 i nast. k.c.). W kontekście art. 8 ust 2a ustawy systemowej
zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję
6
uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj. 1) umowy o pracę,
2) umowy zlecenia między pracownikiem a osobą trzecią i 3) umowy o
podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą. Pracodawca w wyniku
umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy
wykonanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia
umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą trzecią oraz zawartej umowy
cywilnoprawnej między pracodawcą i zleceniodawcą. Zdaniem Sądu drugiej
instancji, nie ma więc żadnych podstaw, aby zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy
ograniczać tylko do sytuacji, gdy pracodawca zatrudnia swojego pracownika
równolegle na podstawie umowy cywilnoprawnej. Koncepcja skarżącej, iż przez
użyty w art. 8 ust. 2a zwrot „wykonywanie w ramach takiej umowy pracy na rzecz
pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy” należy rozumieć umowę
zawartą pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, na mocy której ten ostatni
wykonuje obowiązki umowne poza miejscem swojej pracy, dla innej osoby, lecz na
rzecz pracodawcy, nie znajduje żadnego oparcia w treści i wykładni celowościowej
powyższego przepisu.
W ocenie Sądu odwoławczego, konsekwencją konstrukcji uznania za
pracownika jest konieczność opłacania przez pracodawcę składki na ubezpieczenia
społeczne za osobę, z którą została zawarta umowa zlecenia, tak jak za
pracownika. Pracodawcę obciąża także obowiązek poboru i odprowadzenia składki
na ubezpieczenie zdrowotne za taką osobę (art. 32 ustawy systemowej). Skoro
zainteresowana w spornym okresie w ramach umowy o pracę zawartej ze
Szpitalem pracowała jako lekarz i równolegle - w ramach umowy zlecenia z
wnioskodawczynią - świadczyła w tym samym Szpitalu tożsame usługi lekarskie na
oddziałach, na których wykonywała zatrudnienie w ramach stosunku pracy, a
pracodawcę zainteresowanej w tym samym okresie łączyła ze zleceniodawcą
umowa o udzielanie świadczeń zdrowotnych, na mocy której wnioskodawczyni
miała zapewnić Szpitalowi, między innymi, wykonywanie niektórych procedur
medycznych przez lekarzy, to sytuacja ta wyczerpuje dyspozycję art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej. W takiej sytuacji pracodawca jest również płatnikiem składek
na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu umowy zawartej przez zleceniobiorcę z
wnioskodawczynią (art. 66 ust. 1 pkt 1a oraz art. 69 ust. 1 ustawy o świadczeniach
7
opieki zdrowotnej). Podleganie przez zainteresowaną w spornym okresie
obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy zawartej z
wnioskodawczynią jest konsekwencją objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem
społecznym jako osobę uznaną za pracownika (art. 66 ust. 1 pkt 1a w związku z
art. 5 pkt 43 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej i art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej), a nie jako zleceniobiorcę (art. 66 ust. 1 pkt 1e ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej). Stosownie do art. 66 ust. 1 pkt 1 tej ostatniej
ustawy, podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom zdrowotnym jest
konsekwencją spełnienia warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym.
Objęcie ubezpieczeniem to bowiem przynależność do określonej kategorii
podmiotów w razie spełniania ustawowych przesłanek, podleganie natomiast
wynika z objęcia ubezpieczeniem i oznacza przyznanie prawa powiązanego z
nałożeniem obowiązku (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r.,
I UK 227/05). Ponieważ zainteresowana z tytułu spornej umowy przynależy do
kategorii osób uznanych za pracownika, podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu jak
pracownik, a w konsekwencji płatnikiem tych składek jest pracodawca, a nie
zleceniodawca. Przyjęcie odmiennej koncepcji (dwóch płatników składek - odrębnie
na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne), powodowałoby, że
to zdarzenie (tytuł prawny rodzący obowiązek ubezpieczenia) pociągałoby
„podwójne” obciążenie czasowe i ekonomiczne wywołane koniecznością
prowadzenia rozliczenia, dokumentacji rozliczeniowej, poboru - nie tylko dla dwóch
podmiotów (pracodawca, zleceniodawca), ale również dla Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Zgodnie z art. 81 ust. 6 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej,
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez
ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze
środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń
społecznych. Obliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne wymaga zatem
uprzedniego wyliczenia kwoty składek na ubezpieczenia społeczne. Wykonywanie
tych samych operacji rozliczeniowych przez dwa podmioty (Szpital i
wnioskodawczynię), a ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wymagałoby
racjonalnego uzasadnienia, którego trudno się doszukać. Mimo że ustawa
8
systemowa rozróżniająca cztery ryzyka ubezpieczeniowe: emerytalne, rentowe,
chorobowe oraz wypadkowe nie objęła ubezpieczenia zdrowotnego, to należy
przyjąć, że ubezpieczenie to jest też rodzajem ubezpieczenia społecznego, zaś
jego odrębność wynika przede wszystkim z faktu odmiennego przedmiotu ochrony
oraz odrębności organizacyjnej, ubezpieczenie zdrowotne jest bowiem realizowane
przez Narodowy Fundusz Zdrowia (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24
stycznia 2007 r., III UZP 4/06). Przemawia to za odstąpieniem od sztucznego
tworzenia „mnogości” płatników składek w sytuacji, gdy tytułem do ubezpieczeń jest
jeden (ten sam) stosunek prawny. Pracownik, zleceniobiorca oraz świadczący
usługi w całości finansują składki na swoje ubezpieczenie zdrowotne. W ich
interesie i ich obowiązkiem jest umożliwienie płatnikowi wywiązywanie się z
terminowego rozliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Stosownie do art. 193 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, kto nie zgłasza
wymaganych przepisami ustawy danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające
wpływ na wymiar składek na ubezpieczenie zdrowotne albo udziela w tych
sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia podlega karze
grzywny. W świetle tego przepisu, w sytuacji trójkąta umów to obowiązkiem
ubezpieczonego jest udzielenie płatnikowi wszelkich niezbędnych danych
pozwalających mu terminowo wywiązać się z obowiązków płatniczych wobec
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nietrafne jest zatem stanowisko
wnioskodawczyni, że ubezpieczony (tu: zainteresowana) nie ma obowiązku
ujawnienia świadczeniodawcy (tu: Szpitalowi) kwoty przychodu z umowy
cywilnoprawnej zawartej z wnioskodawczynią.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła: I. naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, w szczególności zdanie ostatnie
tego przepisu, „czy ma on zastosowanie do umów zawartych przez
wnioskodawczynię o świadczenie usług medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi
Zespolonemu w E. oraz zawartych z osobami fizycznymi o świadczenie usług
medycznych na jej rzecz, przez przyjęcie przez Sąd, że świadczenie usług na rzecz
wnioskodawczyni przez wymienione osoby fizyczne stwarza obowiązek
odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne przez pracodawcę tych osób
na zasadach ogólnych (pracodawca nie posiada umów cywilnoprawnych
9
podpisanych ze swoimi pracownikami)”; II. naruszenie przepisów postępowania
wskutek oddalenia wniosku wnioskodawczyni o zwrócenie się z pytaniem prawnym
do Trybunału Konstytucyjnego, czy przepis art. 8a ust. 2a ustawy systemowej
dotyczący zdania ostatniego tego przepisu jest zgodny z Konstytucją RP, bowiem
rozstrzygnięcie tego zagadnienia miałoby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej
przed sądem.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego jej rozpatrzenia Sądowi drugiej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc związany granicami
skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może
uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego
aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także zastąpić
skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu przepisów,
które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd
Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
naruszenie zarzucono (por. np. wyroki z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr
585720 oraz z dnia 19 maja 2011 r., I PK 264/10, LEX nr 896462). Już tylko z tego
względu nie może być uznany za skuteczny powołany w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania zarzut niezwrócenia się przez Sąd drugiej
instancji z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Skarżąca nie
wskazuje bowiem żadnego przepisu prawa procesowego, który - w jej ocenie -
został naruszony przez Sąd odwoławczy. Należy więc tylko zauważyć, że
wystąpienie na podstawie art. 193 Konstytucji RP oraz art. 3 ustawy z dnia 1
10
sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) z
pytaniem prawnym należy do uprawnień sądu orzekającego, ustawodawca nie
przewidział zaś możliwości kontroli sposobu korzystania z tego uprawnienia przez
badanie zasadności wystąpienia z pytaniem prawnym. Strona może natomiast
zarzucić naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przepisu sprzecznego
z Konstytucją, jednakże takiego zarzutu skarżąca nie formułuje.
Skoro ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie
zostały przez skarżącą zakwestionowane, przeto Sąd Najwyższy jest nimi związany
z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. Oznacza to, że wiąże go ustalenie, iż zainteresowana -
w ramach umowy cywilnoprawnej z wnioskodawczynią - wykonywała pracę na
rzecz podmiotu, z którym wiązał ją stosunek pracy.
W ramach obrazy prawa materialnego skarżąca wskazuje na art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej, nie kwestionując oceny Sądu drugiej instancji, że przepis ten -
poprzez art. 32 tej ustawy - znajduje również zastosowanie do poboru składek na
ubezpieczenie zdrowotne. Skarżąca zmierza jedynie do wykazania, że art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej odnosi się wyłącznie do pracowników mających zawarte
umowy agencyjne, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług ze swoim
pracodawcą, podnosząc, iż wynika to z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej, „w którym
ustawodawca rozstrzyga zawieranie umów cywilno-prawnych w każdych innych
przypadkach - w tym zawartych pomiędzy pracownikiem a osobą trzecią”, zaś Sądy
obu instancji nie oceniły „korelacji przepisu ustawy art. 8 ust. 2a z przepisem art. 9
ust. 1 i 2 tej ustawy” oraz wskazując, że Sądy te nie zakwestionowały ważności
umów zawartych przez wnioskodawczynię ze Szpitalem i zainteresowaną. Wywody
te nie mogą być uznane za trafne.
Podnoszone przez skarżącą kwestie były już wielokrotnie przedmiotem
rozważań Sądu Najwyższego, który zgodnie przyjmuje, że w świetle art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę
w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy
(por. uchwałę z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46
oraz wyrok z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117), a teza
ta jest aktualna także w stosunku do pracowników wykonujących taką pracę na
11
podstawie umowy zlecenia (por. wyroki z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09,
LEX nr 577824; z dnia 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, LEX nr 585727 oraz z dnia 18
października 2011, III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266). W judykatach
tych Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie
pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy.
Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji. Pierwszą jest wykonywanie pracy na
podstawie jednej z wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która
umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Drugą
jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która
wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką
decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej
jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym
pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy
cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Celem takiej regulacji było, po pierwsze -
ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem
zatrudnienia własnych pracowników dla realizacji tych samych zadań, które
wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć
ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tychże umów oraz po drugie -
ochrona pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie
zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, polegającej na
przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom
(podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów
cywilnoprawnych w ogóle nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych
(umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy
(umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje
się przepisy o zleceniu). Podkreśla się również, że na tle art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej pojęcie pracownika w zakresie ubezpieczenia społecznego nie
pokrywa się ściśle z takim pojęciem, jakim posługuje się prawo pracy, a
odczytywanie tego przepisu w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy systemowej prowadzi do oczywistego wniosku, że rzeczywisty stosunek
12
prawny regulowany wymienionymi w nim umowami cywilnymi, który niepodważalnie
istnieje na gruncie prawa cywilnego, nie wywołuje skutków w zakresie prawa
ubezpieczeń społecznych.
W świetle tej wykładni pogląd skarżącej, jakoby z art. 9 ust. 1 i 2 ustawy
systemowej miało wynikać, że przepisy te odnoszą się do każdego przypadku
zawarcia przez pracownika umowy cywilnoprawnej z osobą trzecią, musi być
uznany za błędny. Przepis art. 9 ust. 2 w ogóle nie reguluje kwestii zbiegu tytułu
ubezpieczenia pracowniczego (art. 6 ust. 1 pkt 1) z tytułem ubezpieczenia osoby
wykonującej pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o
świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4). Z kolei z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej
wynika, że po pierwsze - osoba wykonująca pracę na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym tylko wtedy, gdy któraś z tych umów jest jedynym
tytułem do objęcia danej osoby wspomnianymi ubezpieczeniami, zaś w zbiegu z
pracowniczym tytułem ubezpieczenia umowa taka jest z ubezpieczeń tych
zwolniona oraz po drugie - zasada ta nie dotyczy pracowników, o których mowa w
art. 8 ust. 2a tej ustawy, gdyż w takim przypadku są oni obejmowani
ubezpieczeniami zarówno ze stosunku pracy, jak i z umów w przepisie tym
wymienionych, jeżeli umowę taką zawarli z pracodawcą, z którym pozostają w
stosunku pracy, lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz
pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. Sąd Najwyższy przyjmuje
(szeroko w tym zakresie w powołanych wyżej wyrokach z dnia 18 października
2011 r., III UK 22/11 oraz z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12), że umowy
cywilnoprawne wymienione w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej (także w jej art. 9
ust. 1) nie stanowią samodzielnych tytułów obowiązkowego podlegania
ubezpieczeniom społecznym pracownika. W takiej sytuacji nie dochodzi również do
zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 9 tej ustawy. Norma
art. 8 ust. 2a - poprzez wykreowanie szerokiego pojęcia „pracownika” - stworzyła
szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.
Tytułem tym jest łączący pracodawcę z pracownikiem stosunek pracy oraz
dodatkowo umowa cywilnoprawna zawarta przez pracownika z pracodawcą lub
zawarta z osobą trzecią, ale wykonywana na rzecz pracodawcy. Określone
13
hipotezą normy art. 8 ust. 2a dwie sytuacje faktyczne, w jakich może się znaleźć
osoba, do której przepis ten jest adresowany (pracownik wykonujący pracę na
podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą oraz
umów cywilnoprawnych zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest
świadczona na rzecz pracodawcy) mają równorzędny charakter z punktu widzenia
skutków opisanych dyspozycją omawianej normy prawnej. Konsekwencje prawne
na gruncie ustawy systemowej, wynikające z realizacji takich umów, muszą być
takie same, co oznacza, iż dla celów ubezpieczeń społecznych zarówno
wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z
pracodawcą, jak i zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca wykonywana
jest na rzecz pracodawcy, jest traktowane tak jak świadczenie pracy w ramach
klasycznego stosunku pracy łączącego jedynie pracownika z pracodawcą.
Skarżąca nie przedstawia żadnej argumentacji, która uzasadniałaby zmianę
zaprezentowanych poglądów, podzielanych przez obecny skład Sądu
Najwyższego.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o odpowiednio
stosowany art. 108 § 1 k.p.c.