Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 120/13
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko J. K. i Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
w W.
o ustalenie nieważności umowy,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 lutego 2014 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z dnia 28 listopada 2013 r.,
"Czy były małżonek żołnierza zawodowego jest osobą
uprawnioną, w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku
o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 24 maja 2004 r.), do
zawarcia umowy nabycia prawa odrębnej własności lokalu po ustaniu
wspólności majątkowej małżeńskiej?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Powódka M. K. wniosła o ustalenie, że nieważna jest umowa z 25 listopada
2011 r., na mocy której Wojskowa Agencja Mieszkaniowa ustanowiła odrębną
własność lokalu mieszkalnego nr 37 w O. przy ul. M. 11 i sprzedała tę
nieruchomość lokalową jej byłemu mężowi J. K.
Powódka zarzucała, że wyodrębniony i sprzedany pozwanemu lokal był
kwaterą przydzieloną jej byłemu mężowi, a prawo do niego weszło do majątku
wspólnego małżonków. Powódka była uprawniona nie tylko do korzystania z lokalu,
ale także do nabycia go na preferencyjnych zasadach, dopóki wspólność tego
prawa nie zostałaby zniesiona w wyniku podziału majątku wspólnego stron. Skoro
lokal został zbyty tylko pozwanemu, z pominięciem słusznych praw powódki,
to umowa sprzedaży była nieważna (art. 58 k.p.c.), a powódka ma interes prawny
w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia nieważności tej umowy.
Pozwani J. K. oraz Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wnieśli o oddalenie
powództwa, zarzucając, że lokal został przyznany pozwanemu na podstawie
decyzji administracyjnej. Prawo powódki do zamieszkania w lokalu miało charakter
pochodny od prawa pozwanego, ale powódka nie była uprawniona do nabycia
nieruchomości lokalowej.
Wyrokiem z 14 maja 2013 r. Sąd Rejonowy w O. uwzględnił powództwo.
Rozstrzygnięcie to zapadło po ustaleniu, że powódka i pozwany byli małżeństwem
w latach 1986-2010. Pozwany był żołnierzem zawodowym. Decyzją z 5 września
1997 r. pozwana przydzieliła pozwanemu lokal mieszkalny nr 37 przy ul. M. 11 w O.
jako osobną kwaterę stałą. Przy ustaleniu powierzchni mieszkalnej kwatery
uwzględniono członków jego rodziny, to jest powódkę oraz dwoje dzieci. W 2003 r.
pozwany nabył prawo do emerytury wojskowej. Małżeństwo powódki i pozwanego
zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem z 23 grudnia 2010 r., w którym sąd
orzekł także o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania. Powódka i pozwany
nie podzielili majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
Oświadczeniem z 25 listopada 2011 r. pozwana wyodrębniła własność lokalu nr 37
przy ul. M. 11 w O. i sprzedała ten lokal pozwanemu, wskazując jako podstawę tej
3
czynności art. 58 ustawy z 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 206, poz. 1367 ze zm.;
dalej: „u.z.S.Z.R.P.” albo „ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP”).
Sąd Rejonowy uznał, że prawo do lokalu przydzielonego żołnierzowi
zawodowemu w czasie trwania wspólności ustawowej jako kwatera stała stanowi
składnik majątku wspólnego tego żołnierza i jego małżonka, a to na podstawie
art. 32 § 1 k.r.o., gdyż ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych nie przewidywała
w tym zakresie rozwiązań odmiennych. Ustawa ta dopuściła możliwość sprzedaży
lokalu, który stracił status kwatery stałej zarówno żołnierzowi, jak i jego małżonkowi,
ale też określiła sposób postępowania zmierzającego do zapewnienia każdemu
z małżonków osobnego lokalu, w razie gdyby ich małżeństwo zostało rozwiązane.
Czynność prawna dokonana przez pozwanych pominęła uprawnienia powódki
zagwarantowane jej ustawą o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, a to zadecydowało
o zasadności jej powództwa.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł pozwany, a przy jej
rozpoznawaniu powstało istotne zagadnienie prawne, które Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z 28 listopada 2013 r. przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu, nadając mu formę pytania: czy były małżonek żołnierza
zawodowego jest osobą uprawnioną, w rozumieniu ustawy z 16 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 24 maja 2004 r.), do zawarcia umowy nabycia
prawa odrębnej własności lokalu po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej?
Sąd Okręgowy wskazał, że wszystkie orzeczenia Sądu Najwyższego, na
które powołał się Sąd Rejonowy i w oparciu o wyrażone w nich poglądy wydał
rozstrzygnięcie w sprawie, zostały wydane na gruncie przepisów ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP sprzed jej nowelizacji dokonanej ustawą
z 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz. U.
Nr 116, poz. 1203; dalej: „ustawa nowelizująca z 2004 r.”). Ustawą tą uchylony
został art. 28 u.z.S.Z.R.P., określający zakres uprawnień byłego małżonka
żołnierza do kwatery przydzielonej żołnierzowi, a zajmowanej przez te osoby
wspólnie przed i po orzeczeniu rozwodu ich małżeństwa. W motywach uchwały
4
z 21 grudnia 2006 r., III CZP 131/06 (OSNC 2007, nr 10, poz. 152), Sąd Najwyższy
przyjął, że z art. 23 ustawy nowelizującej z 2004 r. wynika, iż uchylenie art. 28
u.z.S.Z.R.P. nie wprowadziło zmian w stosunku prawnym łączącym strony
w związku z korzystaniem z lokalu będącego kwaterą i także po jej wejściu w życie
była małżonka żołnierza zawodowego nie może być uważana za zajmującą lokal
bez tytułu prawnego. Art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2004 r. stanowił jednak,
że osoby, którym do dnia jej wejścia w życie (1 lipca 2004 r.) przydzielono osobną
kwaterę stałą, zachowują nabyte do tego dnia uprawnienia na czas jej zajmowania.
Art. 56 u.z.S.Z.R.P. zarówno przed, jak i po nowelizacji z 2004 r., przewidywał
prawo do nabycia kwatery na preferencyjnych zasadach również dla małżonka
żołnierza zawodowego, któremu przydzielono kwaterę, ale przepis ten nie
normował sytuacji, gdy strony, w wyniku orzeczonego rozwodu, nie są już
małżeństwem. Wobec uchylenia art. 28 u.z.S.Z.R.P., który regulował sytuację byłej
małżonki żołnierza zawodowego, jej uprawnienie do nabycia kwatery stałej nie jest
tak oczywiste, a to z uwagi na wątpliwość, czy można ją uznać za osobę
posiadającą tytuł prawny do zamieszkiwania w lokalu po wejściu w życie ustawy
nowelizującej z 2004 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego zagadnienie prawne
stanowiące przedmiot pytania sądu drugiej instancji powinno pozostawać
w związku z rozpoznawaną sprawą tak, aby udzielenie na nie odpowiedzi ułatwiło
sądowi rozpoznającemu apelację podjęcie decyzji co do jej istoty (postanowienie
Sądu Najwyższego z 11 maja 2010 r., II PZP 4/10, Lex nr 602259). Nie może ono
sprowadzać się do pytania o sposób rozstrzygnięcia sprawy (postanowienie Sądu
Najwyższego z 10 maja 2007 r., III UZP 1/07, OSNP 2008, nr 3-4, poz. 49), musi
mieć charakter abstrakcyjny (postanowienie Sądu Najwyższego z 9 kwietnia
2010 r., III CZP 17/10, Lex nr 584036) i budzić rzeczywiście poważne wątpliwości
(postanowienia Sądu Najwyższego z 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, Lex nr 518116,
z 27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9).
Powyższe warunki są spełnione, gdy sąd drugiej instancji przedstawiający
zagadnienie prawne wskaże stan faktyczny, który przyjmuje za podstawę
5
rozstrzygnięcia, w kontekście przepisów prawnych mających zastosowanie
w sprawie. Sąd powinien przy tym przedstawić własną, kompletną ocenę prawną
dochodzonego roszczenia, objaśniając, wykładnia których spośród mających lub
mogących mieć zastosowanie w sprawie przepisów budzi takie jego wątpliwości,
że wymagają one podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy. Uchwala nie może być
podjęta w celu dokonania wykładni przepisów wskazanych przez sąd drugiej
instancji, gdy - z uwagi na charakter dochodzonego roszczenia - powstają
nierozważone przez ten sąd wątpliwości, czy w ogóle mają one lub mogłyby mieć
zastosowanie w rozpoznawanej sprawie.
2. Z poglądów wyrażonych przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniach
orzeczeń przytoczonych przez Sądy obu instancji w niniejszej sprawie wynika,
że dla odpowiedzi na pytanie o przynależność pewnego składnika majątkowego do
masy majątkowej podlegającej podziałowi w sprawie o podział majątku wspólnego
istotne jest rozważanie statusu tego składnika w świetle stanu prawnego
obowiązującego w dacie nabycia prawa do niego przez któregoś z małżonków oraz
w świetle stanu prawnego obowiązującego w dniu uprawomocnienia się wyroku
rozwodowego. W niniejszym postępowaniu Sądy nie orzekają jednak o podziale
majątku wspólnego, lecz o żądaniu ustalenia nieważności umowy, którą powódka
kwestionuje dlatego, że jej zawarcie przez pozwanych miało ją pozbawić
możliwości zrealizowania jej własnych uprawnień do lokalu będącego przedmiotem
kwestionowanej czynności prawnej. Dla wydania rozstrzygnięcia w sprawie
o ustalenie nieważności umowy, na mocy której jeden z rozwiedzionych małżonków
nabył prawo do nieruchomości lokalowej w zasobach Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej niewątpliwie nie wystarczy przeanalizowanie uprawnień
przysługujących małżonkom w czasie trwania małżeństwa do lokalu, na bazie
którego powstała następnie nieruchomość lokalowa będąca przedmiotem
sprzedaży jednemu z nich. Ocena ważności umowy sprzedaży wyodrębnionego
lokalu, tak samo jako ocena ważności każdej innej umowy, musi być dokonana
w świetle stanu prawnego obowiązującego w dacie jej zawarcia. W okolicznościach
niniejszej sprawy był to 25 listopada 2011 r.
Z tego, że niniejsza sprawa nie jest sprawą o podział majątku wspólnego
między rozwiedzionymi małżonkami, ale sprawą o ustalenie nieważności umowy
6
pomijającej uprawnienie powódki do nabycia lokalu sprzedanego przez pozwaną
pozwanemu wynika jeszcze dalsza konsekwencja. Rozważania Sądów obu
instancji w niniejszej sprawie powinny w pierwszej kolejności zmierzać
do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy powódce przysługiwało uprawnienie, na
które powołuje się w pozwie i czy wskutek działań podjętych przez pozwanych
uprawnienie to straciła. Uprawnienie utracone przez powódkę nie musiało być
przy tym tożsame z tym, które wchodziło w skład majątku wspólnego stron.
Zagadnienie prawne sformułowane przez Sąd Okręgowy zmierza do
uzyskania odpowiedzi na pytanie o uprawnienia byłego małżonka żołnierza
zawodowego do zawarcia z nim na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw
(precyzyjniej należałoby powiedzieć - ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP
w brzmieniu nadanym jej ustawą nowelizującą z 2004 r.) umowy prowadzącej do
nabycia przez niego prawa odrębnej własności lokalu przydzielonego niegdyś jego
rozwiedzionemu małżonkowi jako kwatera stała. Trzeba zauważyć, że do umowy,
której ważność w niniejszej sprawie została zakwestionowana doszło 25 listopada
2011 r., a zatem w okresie obowiązywania ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
RP w brzmieniu nadanym jej nie tylko ustawą nowelizującą z 2004 r., ale także –
obowiązującą od 1 lipca 2010 r. – ustawą z 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 28, poz. 143; dalej - „ustawa nowelizująca z 2010 r.”).
W rozważaniach odnoszących się do stanu prawnego, według którego ocenione
powinny być uprawienia obu stron po rozwodzie do zajmowania lokalu
przydzielonego niegdyś pozwanemu jako kwatera stała, Sąd Okręgowy zupełnie
pominął tę okoliczność, że kwestionowana przez powódkę umowa została zawarta
pod rządami ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych nie w brzmieniu nadanym
jej ustawą nowelizującą z 2004 r., lecz ustawą nowelizującą z 2010 r. Daty, z którą
małżeństwo stron zostało prawomocnie rozwiązane Sądy orzekające w niniejszej
sprawie zresztą także nie ustaliły, gdyż powołują się wprawdzie na wydanie wyroku
rozwodowego przez Sąd pierwszej instancji, ale poza zakresem rozważań
pozostawiły to, że 7 kwietnia 2011 r., w sprawie rozwodowej orzekał Sąd drugiej
instancji.
7
Niezależnie od powyższego trzeba wskazać, że zagadnienie prawne
sformułowane przez Sąd Okręgowy miałoby znaczenie dla rozstrzygnięcia
w niniejszej sprawie, gdyby uznać, że umowa, której wykonanie czyni niemożliwym
zrealizowanie roszczenia lub choćby innego prawnie chronionego interesu osoby
trzeciej (powódki) jest dotknięta sankcją nieważności na podstawie art. 58 k.c.,
a nie jakąś inną sankcją przewidzianą w systemie przepisów prawa cywilnego.
Do tej kwestii Sąd Okręgowy nie odniósł się w uzasadnieniu przedstawionego
zagadnienia prawnego. Jeżeli Sąd Okręgowy dopuszcza możliwość przypisania
sankcji nieważności umowie zawartej przez pozwanych, w związku z tym,
że pozbawia ona powódkę możliwości wykonania uprawnień tożsamych lub
konkurencyjnych dla tych, z których skorzystał pozwany, i z tej przyczyny istotna
ma być odpowiedź na pytanie, czy powódce uprawnienia te przysługiwały,
to w żaden sposób nie wynika to z uzasadnienia postanowienia wydanego
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
3. Prawo do uzyskania osobnej kwatery stałej wymieniane jest wśród
podstawowych praw gwarantowanych żołnierzom zawodowym w służbie stałej.
Przysługuje im ono z racji charakteru służby (zawodu), którą podjęli.
To, że przyznanie kwatery wiąże się bezpośrednio ze służbą wojskową i ma na celu
umożliwienie żołnierzowi wypełnianie określonych zadań wojskowych (tak Naczelny
Sąd Administracyjny w uzasadnieniach cytowanych przez Sąd Okręgowy wyroków
z 8 maja 2007 r., I OSK 439/06, Lex nr 342495 i z 1 lutego 2011 r., I OSK 1590/10,
Lex nr 964686) nie oznacza, że ustawodawca przez określony kształt nadany temu
uprawnieniu w przepisach prawa i objęcie nim także innych osób niż żołnierze,
realizuje tylko politykę wobec wojska i wojskowych, a nie także określoną
politykę prorodzinną.
4. Prawo żołnierzy zawodowych do uzyskania kwater przewidziane było
w ustawie z 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych (jedn. tekst: Dz. U.
z 1992 r. Nr 5, poz. 19 ze zm.; dalej: „u.z.S.Z.” albo „ustawa o zakwaterowaniu
Sił Zbrojnych”). W mającej moc zasady prawnej uchwale składu siedmiu sędziów
z 16 listopada 1979 r., III CZP 48/79 (OSNC 1980, nr 6, poz. 107), będącej
odpowiedzią na pytanie o dopuszczalność drogi sądowej w sprawie z powództwa
rozwiedzionego małżonka o eksmisję drugiego małżonka ze wspólnie dotąd
8
zajmowanego lokalu stanowiącego stałą kwaterę wojskową w rozumieniu
przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych oraz o to, czy rozwiedzionemu
małżonkowi przysługuje roszczenie o eksmisję byłego małżonka, któremu
taka kwatera została przydzielona, Sąd Najwyższy stwierdził, że przyznanie
kwatery stałej wiąże się bezpośrednio ze służbą żołnierza zawodowego. W związku
z przydziałem żołnierzowi osobnej kwatery stałej między nim a Skarbem Państwa
(wojskowym organem kwaterunkowym) nie powstaje stosunek najmu lub inny
stosunek cywilnoprawny, samo zaś prawo do zajmowania takiej kwatery ma
charakter stosunku administracyjnoprawnego związanego ze stosunkiem
zawodowej służby wojskowej, mającym taki sam charakter. Dlatego nie rozciąga
się na małżonka żołnierza zawodowego, pozostającego z żołnierzem zawodowym
we wspólnym gospodarstwie domowym, którego tylko uwzględnia się przy ustalaniu
przysługującej powierzchni mieszkalnej osobnej kwatery stałej (art. 9 ust. 2 i 3 pkt 1
u.z.S.Z.). Uwzględnienie w decyzji o przydziale kwatery małżonki i innych członków
rodziny żołnierza nie wiąże się z przyznaniem im prawa do kwatery, lecz
z określeniem jej powierzchni, która jest ustalana w związku z wielkością rodziny,
która zamieszkuje z żołnierzem. Prawo małżonki żołnierza do zamieszkiwania
z nim jest prawem pochodnym w stosunku do prawa do kwatery przysługującego
samemu żołnierzowi, a małżonka nie staje się z mocy prawa osobą
współuprawnioną do osobnej kwatery stałej i kwatera ta nie stanowi majątku
wspólnego małżonków. Ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych nie przyznaje
małżonkowi żołnierza zawodowego żadnego samodzielnego prawa do osobnej
kwatery stałej, tak jak to czyni w stosunku do lokali mieszkalnych podlegających
przepisom prawa lokalowego art. 9 ust. 3 tego prawa.
Status małżonków żołnierzy zawodowych zajmujących wspólnie z nimi po
orzeczeniu rozwodu kwatery przydzielone żołnierzom w czasie trwania małżeństwa
został unormowany dopiero w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych po jej
nowelizacji ustawą z 17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych (Dz. U. Nr 30, poz. 162). W art. 17a u.z.S.Z., dodanym do ustawy tą
nowelizacją, ustawodawca postanowił, że w razie orzeczenia rozwodu żołnierza
zawodowego zajmującego osobną kwaterę stałą, rozwiedzeni małżonkowie
zachowują prawo do zamieszkiwania w dotychczasowej kwaterze do czasu
9
przekwaterowania. Na wniosek rozwiedzionych małżonków wojskowy organ
kwaterunkowy dokonuje zamiany zajmowanej przez nich kwatery na dwa odrębne
lokale mieszkalne, w granicach powierzchni mieszkalnej zbliżonej do dotychczas
zajmowanej, przez przydzielenie: 1) żołnierzowi - osobnej kwatery stałej,
2) rozwiedzionemu małżonkowi - zamiennego lokalu mieszkalnego.
5. Treść uregulowań prawnych dotyczących kwater wojskowych zmieniła się
istotnie wraz z wejściem w życie ustawy z 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
RP. Ustawą ta ustawodawca w zasobie lokali pozostającym w zarządzie Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej rozróżnił kwatery stałe i lokale mieszkalne (art. 24 ust. 1 i 2
u.z.S.Z.R.P.). Kryterium będącym podstawą tego rozróżnienia były cechy podmiotu
zasiedlającego lokal. Kwatery zasiedlone przez „osoby uprawnione” wymienione
w art. 24 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. (żołnierze zawodowi w służbie czynnej pełnionej jako
służba stała i żołnierze zawodowi zwolnieni z czynnej służby wojskowej, pełnionej
jako służba stała, jeżeli nabyli uprawnienia do emerytury wojskowej i wojskowej
renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą
wojskową, a w razie śmierci wyżej wymienionych - wspólnie zamieszkali
w kwaterze z żołnierzem, emerytem lub rencistą, w dniu jego śmierci, członkowie
rodziny uprawnieni do wojskowej renty rodzinnej). Pozostałe kwatery zasiedlone
przez inne osoby uzyskały status „lokali mieszkalnych” w rozumieniu tej ustawy.
Tak jak poprzednio, podstawą nabycia tytułu prawnego do kwatery
wojskowej była decyzja o jej przydziale wydawana „osobie uprawnionej”, a dla
innych osób – umowa najmu lokalu (art. 30 ust. 1 u.z.S.Z.R.P.).
Lokal, w związku ze sprzedażą którego powstało przedstawione zagadnienie
prawne został przydzielony pozwanemu decyzją z 5 września 1997 r., wydaną na
podstawie ustawy z 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, w brzmieniu
pierwotnym tej ustawy opublikowanym w Dz. U. z 1995 r. Nr 86, poz. 433.
Ustawa w tym brzmieniu przewidywała, że stała kwatera jest przeznaczona na
zakwaterowanie stałe żołnierza zawodowego i jego rodziny, a przy ustalaniu jej
powierzchni uwzględniano żołnierza i członków jego rodziny, w tym małżonka
i dzieci (art. 26 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 u.z.S.Z.R.P.).
Żołnierz nie mógł ubiegać się o przydział kwatery stałej m.in. wtedy,
10
gdy wypłacono mu ekwiwalent pieniężny tego prawa albo też udzielono mu pomocy
finansowej na budownictwo mieszkaniowe (art. 40 ust. 1 u.z.S.Z.R.P.).
O możliwości uzyskania ekwiwalentu pieniężnego w zamian przydziału kwatery
decydowały nie tylko okoliczności leżące po stronie żołnierza zawodowego, ale i te,
które dotyczyły jego małżonka, albo obu tych osób wspólnie. Jeżeli bowiem
żołnierzowi zawodowemu lub jej małżonkowi przysługiwało spółdzielcze prawo
do lokalu mieszkalnego albo byli oni właścicielami domu mieszkalnego lub lokalu
mieszkalnego nabytego bez pomocy finansowej, prawo żołnierza do kwatery
realizowało się poprzez wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego (art. 40 ust. 2
u.z.S.Z.R.P.). Środki z ekwiwalentu pieniężnego lub pomocy finansowej na
budownictwo mieszkaniowe, gdyby zostały wypłacone żołnierzowi zawodowemu
pozostającemu w związku małżeńskim, to – zgodnie z ich przeznaczeniem –
posłużyłyby zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych żołnierza, jego małżonka
i innych wspólnie z nimi zamieszkujących członków rodziny, a tytuł prawny
do lokalu, w którym te potrzeby małżonkowie mogliby zaspokoić przysługiwałby im
wspólnie.
6. Obowiązujący w dacie przydzielenia pozwanemu kwatery stałej art. 28 ust.
1 i 2 u.z.S.Z.R.P. regulował uprawnienia małżonka żołnierza zajmującego wspólnie
z nim kwaterę także po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód i stanowił, że w razie
orzeczenia rozwodu małżonkowie zajmujący kwaterę mogą w niej nadal
zamieszkiwać, z wyjątkami dotyczącymi lokali, które nie podlegają sprzedaży
(art. 55 ust. 2 pkt 1-3 u.z.S.Z.R.P.). Jeśli rozwiedzeni małżonkowie zajmowali
kwaterę lub lokal niepodlegające sprzedaży, to przysługiwało im: a) żołnierzowi
zawodowemu, emerytowi i renciście wojskowemu - kwatera, b) jego byłemu
małżonkowi - lokal zamienny w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i
dodatkach mieszkaniowych - zgodnie z uprawnieniami posiadanymi przez nich
w dniu uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód, szczegółowo
uregulowanymi w art. 28 ust. 3 do 6 u.z.S.Z.R.P.
Po wejściu w życie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, mieszkania
przydzielone żołnierzom zawodowym, jako kwatery wojskowe oraz lokale
mieszkalne z zasobu Wojskowej Agencji Mieszkaniowej mogły być sprzedawane
osobom wskazanym w ustawie. Z art. 55 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. wynikało, że sprzedaż
11
kwater lub lokali mieszkalnych znajdujących się w budynkach będących
w zasobach Agencji następuje na zasadach obowiązujących przy sprzedaży lokali
mieszkalnych Skarbu Państwa, ze zmianami wynikającymi z przepisów ustawy.
Nie podlegały sprzedaży kwatery lub lokale mieszkalne określone w art. 55 ust. 2
u.z.S.Z.R.P., a zatem takie, które były rzeczywiście niezbędne do zaspokojenia
potrzeb wojska, związanych z realizacją zadań z zakresu obronności.
Osoby, na rzecz których ustawodawca przewidział prawo do nabycia
zajmowanej kwatery lub lokalu mieszkalnego wymienione zostały w art. 56 ust. 1
u.z.S.Z.R.P. Uprawnienie to przysługiwało (pkt 1) osobom uprawnionym, które
zajmują kwaterę na podstawie decyzji o przydziale, (pkt 3) innym osobom
niż uprawnione, które zajmują lokal mieszkalny na podstawie decyzji o przydziale
lokalu na czas nieoznaczony lub umowy najmu.
Uprawnienie do nabycia kwatery lub lokalu mieszkalnego nie przysługiwało
osobie, która z mocy przepisów prawa była obowiązana zwolnić zajmowaną
kwaterę lub lokal mieszkalny (art. 56 ust. 2 u.z.S.Z.R.P.).
7. Z dniem 1 lipca 2004 r. weszła w życie ustawa nowelizująca z 2004 r.
Ustawą tą do ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP dodany został art. 1a,
w którym zamieszona została m.in. definicja lokalu mieszkalnego, kwatery, lokalu
zamiennego, a art. 21 u.z.S.Z.R.P., określający zakres uprawnień żołnierza
zawodowego do lokalu, uzyskał nowe brzmienie. W art. 23 u.z.S.Z.R.P.,
w brzmieniu nadanym mu ustawą nowelizującą z 2004 r., uregulowane zostały
uprawnienia żołnierza służby stałej w określonych sytuacjach do odprawy
mieszkaniowej albo lokalu zamiennego, z zastrzeżeniem takich uprawnień, w razie
śmierci żołnierza, wspólnie zamieszkałym z nim małżonkowi, zstępnym, wstępnym
i innym osobom.
Osoby, którym do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2004 r.
przydzielono osobną kwaterę stałą, zachowały nabyte do tego dnia uprawnienia na
czas jej zajmowania (art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2004 r.).
W przepisach wprowadzających ustawę nowelizującą z 2004 r.
ustawodawca dokonał podziału lokali pozostających w zasobie Agencji na takie,
które są przeznaczone na zakwaterowanie żołnierzy zawodowych pełniących
12
zawodową służbę wojskową na podstawie kontraktu na pełnienie służby stałej oraz
pozostałe (art. 21 ustawy nowelizującej z 2004 r.).
Ustawą nowelizującą z 2004 r. art. 28 u.z.S.Z.R.P. został uchylony. Zgodnie
z art. 23 ust. 2 ustawy nowelizującej z 2004 r. sprawy rozwiedzionych małżonków
wszczęte na podstawie tego przepisu w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca
2004 r., niezakończone do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2004 r.,
należało załatwić w terminie do 31 grudnia 2006 r., 1) w stosunku do żołnierza
zawodowego pełniącego zawodową służbę wojskową na podstawie kontraktu na
pełnienie służby stałej, emeryta wojskowego i rencisty wojskowego przez wydanie
decyzji o prawie zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym będącym w dyspozycji
Agencji, o powierzchni użytkowej zaspakajającej potrzeby tej osoby, względnie
także dzieci, o ile miały pozostać przy nim; 2) w stosunku do byłego małżonka
żołnierza zawodowego pełniącego zawodową służbę wojskową na podstawie
kontraktu na pełnienie służby stałej, emeryta wojskowego i rencisty wojskowego
przez wypłatę świadczenia pieniężnego w wysokości określnej w ustawie.
Z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej z 2004 r. wynikało, że wolą
ustawodawcy zrealizowaną przez jej uchwalenie było przywrócenie zasady, że
żołnierz zawodowy ma prawo do zamieszkiwania w kwaterze w miejscu i na czas
pełnienia służby. Ustawodawca przyjmował, że deklaruje żołnierzom prawo do
kwater stałych dlatego, że w obecnych realiach ekonomicznych nie podołają oni
ciężarowi zapewnienia sobie we własnym zakresie lokalu mieszkalnego w miejscu
pełnienia służby. W razie niezapewnienia żołnierzom kwater w miejscu pełnienia
służby ustawa przyznawała im świadczenia socjalne (równoważnik mieszkaniowy,
zwrot kosztów dojazdu) oraz prawo do internatu w miejscu pełnienia służby czy do
świadczeń na najem lokalu mieszkalnego.
Uchylenie art. 28 u.z.S.Z.R.P. ustawodawca objaśnił tym, że kwestie
dotyczące lokali mieszkalnych po orzeczonym rozwodzie pozostawia samym
zainteresowanym, z uwagi na ich osobisty charakter.
W art. 55 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu nadanym mu ustawą nowelizującą
z 2004 r. ustawodawca potwierdzał możliwość sprzedaży lokali mieszkalnych,
w stosunku do których Agencja wykonuje w imieniu Skarbu Państwa prawo
13
własności lub inne prawa rzeczowe, na zasadach określonych w tej ustawie. Z art.
55 ust. 2 u.z.S.Z.R.P. wynikało, że nie mogą być zbywane lokale mieszkalne:
1) znajdujące się w budynkach oddanych do użytku po 31 grudnia 2003 r., chyba
że zgodził się na to Minister Obrony Narodowej, 2) stanowiące kwatery,
3) stanowiące kwatery funkcyjne, 4) stanowiące kwatery zastępcze. Z art. 56
u.z.S.Z.R.P. wynikało, że prawo do nabycia lokalu mieszkalnego, innego niż
kwatera, kwatera funkcyjna i kwatera zastępcza, przysługuje osobom posiadającym
tytuł prawny do zamieszkiwania w tym lokalu mieszkalnym. Agencja dokonywała
sprzedaży lokali mieszkalnych na pisemny wniosek osoby uprawnionej, jeżeli
lokal zamieszczony został w rocznym planie sprzedaży (art. 57 ust. 1 u.z.S.Z.R.P.).
Wysokość bonifikat od ceny określał art. 58 ust. 2 u.z.S.Z.R.P.
8. Ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP po raz kolejny została istotnie
zmieniona ustawą nowelizacyjną z 2010 r.
W znowelizowanym art. 21 ust. 2 u.z.S.Z.R.P. ustawodawca wskazał,
że prawo żołnierza zawodowego do zakwaterowania jest realizowane w jednej
z następujących form: 1) przydziału kwatery albo innego lokalu mieszkalnego;
2) przydziału miejsca w internacie albo kwaterze internatowej; 3) wypłaty
świadczenia mieszkaniowego.
Sytuację rozwiedzionych małżonków ustawodawca unormował w dodanym
do ustawy art. 41a ust. 1 u.z.S.Z.R.P. i przyjął, że w przypadku rozwodu żołnierza
zawodowego posiadającego dziecko i zajmującego lokal mieszkalny, dyrektor
oddziału regionalnego Agencji właściwy ze względu na położenie lokalu
mieszkalnego dotychczas wspólnie zajmowanego przez żołnierza zawodowego i
jego małżonka, dokonuje rozkwaterowania byłych małżonków po uprawomocnieniu
się wyroku orzekającego rozwód, w ten sposób, że uchyla decyzję o przydziale
lokalu mieszkalnego i: 1) żołnierzowi zawodowemu przydziela lokal mieszkalny
odpowiadający przysługującym mu normom powierzchni, posiadanym w dniu
uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód; 2) z byłym małżonkiem
żołnierza zawodowego wychowującym dziecko, który nie posiada tytułu prawnego
do zajmowania innego lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego
jednorodzinnego i nie jest uprawniony do lokalu mieszkalnego lub budynku
14
mieszkalnego jednorodzinnego na podstawie odrębnych przepisów, zawiera na
czas oznaczony umowę najmu lokalu mieszkalnego; 3) byłego małżonka żołnierza
zawodowego niewychowującego dziecka wzywa do opróżnienia lokalu
mieszkalnego, bez konieczności zapewnienia lokalu ze strony Agencji, i stosuje
odpowiednio przepisy art. 41 ust. 4-7 u.z.S.Z.R.P.
Z art. 41a ust. 6 u.z.S.Z.R.P. wynika, że w przypadku rozwodu żołnierza
zawodowego nieposiadającego dzieci, dyrektor oddziału regionalnego uchyla
decyzję o przydziale lokalu mieszkalnego żołnierzowi zawodowemu i przydziela
lokal mieszkalny odpowiadający przysługującym mu normom powierzchni
posiadanym w dniu uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód.
Były małżonek jest obowiązany w terminie trzydziestu dni od dnia uprawomocnienia
się wyroku orzekającego rozwód opróżnić lokal mieszkalny, bez konieczności
zapewnienia lokalu ze strony Agencji, z zastrzeżeniem art. 45 ust. 3 pkt 1 oraz 3-
5 u.z.S.Z.R.P.
Ustawą nowelizującą z 2010 r. ustawodawca zmienił też brzmienie art. 56
u.z.S.Z.R.P. i przyjął, że prawo do nabycia lokalu mieszkalnego, innego niż kwatera
i kwatera internatowa, przysługuje osobom zajmującym ten lokal mieszkalny na
podstawie tytułu prawnego ustanowionego w drodze decyzji administracyjnej albo
umowy najmu na czas nieoznaczony.
9. Z przytoczonych wyżej uregulowań wynika, że prawo żołnierza do
uzyskania kwatery stałej realizuje się przez wydanie decyzji przydzielającej mu taką
kwaterę, w celu nie tylko zaspokojenia jego własnych potrzeb, ale i potrzeb
założonej przez niego rodziny. W kolejno obowiązujących ustawach określających
zasady zakwaterowania sił zbrojnych ustawodawca stworzył rozwiązania
pozwalające po rozwiązaniu małżeństwa zawartego przez żołnierza, który uzyskał
przydział kwatery stałej, osiągnąć taki stan, że swoje tyko uprawnienia będzie on
realizował w lokalu o powierzchni należnej mu z uwagi na jego status osobisty.
Trudno zresztą wskazać na takie racje społeczne, które by przemawiały za
zachowaniem przez samego tylko żołnierza uprawnień do lokalu uzyskanego
z zasobów publicznych o powierzchni przekraczającej normy przysługujące mu po
zmianie statusu osobistego w związku z rozwiązaniem przez rozwód jego
15
małżeństwa, w warunkach gdy Państwo obowiązane jest zaangażować
środki publiczne w działania na rzecz zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych także
innych osób, które tych potrzeb samodzielnie nie są w stanie zaspokoić.
Wydanie decyzji o przydziale kwatery stałej kreowało prawo żołnierza do
konkretnego lokalu, ale podmiotem tego prawa do lokalu stawał się również jego
małżonek, a w konsekwencji uprawnienie do korzystania z lokalu przydzielonego
jako kwatera stała dla żołnierza stanowiło składnik majątku wspólnego małżonków.
Za taką oceną przemawia okoliczność, że wypłacane żołnierzowi świadczenia
pieniężne będące równoważnikiem prawa do przydziału kwatery uwzględniały jego
sytuację rodzinną, a ich zużycie zgodnie z przeznaczeniem prowadziło, co do
zasady, do uzyskania przez oboje małżonków tytułu do lokalu umożliwiającego
zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych rodziny, ale i wzgląd na to, że w razie
śmierci żołnierza osoby wspólnie z nim zamieszkujące mogły zajmować kwaterę
w dalszym ciągu, a zatem ustawodawca nie traktował prawa do kwatery jako ściśle
osobistego, w znaczeniu, jakie to pojęcie ma na gruncie art. 33 pkt 6 k.r.o.
Uprawnienia do korzystania z kwatery stałej, które powstały po stronie żołnierza
zawodowego i członków jego rodziny wskutek wydania decyzji o przydzieleniu mu
kwatery w sprawach, w których zastosowanie znajdowały przepisy ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej
ustawą z 2004 r. zostały w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznane za składnik
majątku wspólnego małżonków (por. uzasadnienia uchwały z 21 grudnia 2006 r.,
III CZP 131/06, OSNC 2007, nr 10, poz. 152; postanowień z 26 listopada 2009 r.,
III CZP 96/09, Lex nr 560491, i z 4 kwietnia 2012 r., I CSK 8/12, Lex nr 1157531).
W cytowanej przez Sąd Okręgowy uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 31 sierpnia 1974 r., zasadzie prawnej, III CZP 8/74 (OSNC 1975, nr
4, poz. 51), Sąd Najwyższy rzeczywiście przyjął, że w postępowaniu o podział
majątku wspólnego sąd nie może objąć podziałem wchodzącego w skład tego
majątku prawa najmu, nabytego przez małżonków na podstawie decyzji
administracyjnej o przydziale. Kwestionując możliwość objęcia sądowym
postępowaniem o podział majątku wspólnego żołnierza i jego rozwiedzionego
małżonka uprawnienia do zajmowania kwatery stałej przydzielonej żołnierzowi
w czasie trwania małżeństwa z powołaniem się na przytoczoną wyżej uchwałę Sąd
16
Okręgowy nie odniósł się jednak do argumentacji przytoczonej w jej uzasadnieniu,
która zaważyła na wyrażonym przez Sąd Najwyższy poglądzie prawnym i nie
rozważył, czy i w jakim zakresie argumentacja ta zachowuje aktualność
w odniesieniu do kwater przydzielonych żołnierzom zawodowym.
Tymczasem w uzasadnieniu uchwały z 31 sierpnia 1974 r., III CZP 8/74, Sąd
Najwyższy wyraźnie stwierdził, że prawo najmu mieszkania może wchodzić w skład
dorobkowego majątku małżonków i to także wtedy, gdy zostało nawiązane decyzją
administracyjną i nie byłoby przeszkód do objęcia go podziałem majątku
wspólnego, gdyby nie to, że gdy najem wynika z umowy, od wynajmującego
zależy zarówno wskazanie przedmiotu najmu, jak i dobór najemcy. Niezbędność
więc uzyskania jego zgody na zmianę co do osoby najemcy, jak również na
ewentualny „podział” przedmiotu najmu stanowi materialnoprawną przeszkodę
do objęcia prawa najmu sądowym postępowaniem o podział wspólnego majątku
małżonków. Gdy najem wynika z decyzji, to ona zastępuje zgodę wynajmującego
na zadysponowanie uprawnieniami i obowiązkami z tego stosunku prawnego.
Uprawnienia zastrzeżone w art. 443 § 1 k.p.c. dla sądu orzekającego w sprawie
rozwodowej Sąd Najwyższy uznał za szczególną podstawę dla ustalenia porządku
przejściowego i tylko w zakresie korzystania z lokalu, bez naruszenia stosunku
najmu i uprawnień wynajmującego.
Uprawnienia żołnierza zawodowego i małżonka do korzystania z lokalu
przydzielonego mu decyzją w czasie trwania małżeństwa jako kwatera stała,
zarówno przed rozwodem, jak i po nim, są kreowane (wyzwalane) przez wydanie
decyzji, ale ich szczegółowa treść wynika z ustawy, nie zaś z umowy najmu,
bo decyzja o przydziale lokalu jako kwatery stałej prowadzi jedynie do nawiązania
tego stosunku prawnego. Ustawa decyduje zatem o treści uprawnień żołnierza
i jego małżonka do lokalu zarówno w czasie trwania ich małżeństwa, jak i po jego
ustaniu. Z przytoczonych wyżej przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP wynikało uprawnienie obojga rozwiedzionych małżonków
do dalszego zajmowania lokalu przydzielonego żołnierzowi jako kwatera
stała w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu, do czasu, aż zarządzająca
zasobami Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wykona swoje kompetencje
zmierzające do zapewnienia żołnierzowi i jego byłemu małżonkowi takich lokali
17
mieszkalnych, jakie odpowiadają ich statusowi stworzonemu wyrokiem
rozwodowym.
10. Do sporów między rozwiedzionymi małżonkami na tle uprawnień
do korzystania z lokali przydzielonych żołnierzom w czasie trwania małżeństwa jako
kwatery stałe, dochodzi zwykle w związku z potrzebą oceny, któremu z nich
przysługuje przewidziane w art. 55 i 56 u.z.S.Z.R.P. roszczenie o zawarcie umowy
sprzedaży takiego lokalu, za obniżoną cenę, po wyodrębnieniu jego własności.
Zagadnieniem, czy w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi
uprawnienie do nabycia lokalu mieszkalnego na preferencyjnych warunkach,
aczkolwiek nie w sytuacji, gdy prawo to wynika z zajmowania lokalu przydzielonego
żołnierzowi zawodowemu jako osobna kwatera stała, zajmował się Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały z 9 maja 2008 r., III CZP 33/08 (OSNC 2009, nr 6,
poz. 86). W motywach tej uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił, że samej możliwości
nabycia lokalu na własność na preferencyjnych zasadach nie można uznać
za prawo podlegające podziałowi. Do problemu tego wrócił Sąd Najwyższy,
w odniesieniu do lokalu przydzielonego żołnierzowi zawodowemu jako
osobna kwatera stała, w uzasadnieniu postanowienia z 16 września 2010 r., III CZP
48/10 (Lex nr 599798). Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że równowartość
bonifikaty z tytułu preferencyjnego nabycia własności lokalu przewidzianej w art. 58
ust. 2 u.z.S.Z.R.P. nie jest samodzielnym prawem majątkowym mogącym stanowić
przedmiot majątku wspólnego podlegającego podziałowi lub „rozliczeniu”
w przypadku nabycia lokalu przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności
majątkowej między małżonkami. W skład majątku wspólnego małżonków może
wejść prawo własności lokalu w razie ustalenia, że uprawnienie do jego
nabycia istniejące w chwili ustania wspólności majątkowej miało postać
ekspektatywy w pełni ukształtowanej, o czym w szczególności świadczyłoby
złożenie przed ustaniem wspólności wniosku o sprzedaż lokalu, choćby przez
jednego z małżonków. Brak zgody drugiego z małżonków na dokonanie tej
czynności nie wyłączał możliwości jej dokonania, gdyż na wniosek drugiego z
małżonków mogła ona być zastąpiona zezwoleniem sądu (art. 39 k.r.o.).
18
Jeżeli w czasie trwania małżeństwa nie powstała taka wspólna ekspektatywa
nabycia prawa, to po rozwodzie można co najwyżej mówić o tytule prawnym
każdego z małżonków do korzystania z lokalu mającym podstawę w ustawie
oraz rozważać, czy ustawa gwarantowała im obojgu uprawnienia do nabycia lokalu
na własność (ewentualnie - na współwłasność).
11. W uzasadnieniu uchwały z 21 grudnia 2006 r., III CZP 131/06 (OSNC
2007, nr 10, poz. 152), Sąd Najwyższy stwierdził, że lokale określone w art. 55 ust.
1 u.z.S.Z.R.P. mogą być zbywane, a członkom rodziny, w tym małżonkom wspólnie
zamieszkującym z żołnierzem lub emerytem wojskowym lub rencistą, przysługuje
prawo do preferencyjnego ich nabycia (art. 58 ust. 2 u.z.S.Z.R.P.). Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że również po uchyleniu art. 28 u.z.S.Z.R.P. rozwiedziony małżonek
żołnierza nie może być uznany za osobę zajmującą kwaterę bez tytułu prawnego,
a w świetle brzmienia art. 58 ust. 2 u.z.S.Z.R.P. istotne jest, by osoba, która ubiega
się o sprzedanie jej lokalu zajmowała go na podstawie tytułu prawnego. Uchylony
przepis art. 28 u.z.S.Z.R.P. bezpośrednio dotyczył obowiązków Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej wobec byłych małżonków w sytuacji rozwodu żołnierza, któremu
przydzielono kwaterę stałą, a jego uchylenie nie może mieć wpływu na ocenę
przynależności do majątku wspólnego prawa do kwatery stałej przydzielonej
żołnierzowi w czasie trwania małżeństwa.
Art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2004 r. stanowił, że osoby, którym do
dnia jej wejścia w życie (1 lipca 2004 r.) przydzielono osobną kwaterę stałą,
zachowują nabyte do tego dnia uprawnienia na czas jej zajmowania, przy czym
przez użyte w tym przepisie określenie „osoby”, należy rozumieć wszystkie
osoby brane pod uwagę przy przydziale kwatery, a więc także małżonka żołnierza
(art. 26 ust. 2 u.z.S.Z.R.P.).
Zarówno zatem przed nowelizacją z 2004 r. ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP, jak i po tej nowelizacji, prawo do nabycia kwatery stałej
przysługiwało między innymi osobom „uprawnionym, które zajmują kwaterę na
podstawie decyzji o przydziale” (przed nowelizacją z 2004 r.) lub „osobom
posiadającym tytuł prawny do zamieszkiwania w tym lokalu mieszkalnym”
(po nowelizacji z 2004 r.). W obu wypadkach wykładnia tych pojęć musi
19
uwzględniać regulacje zawarte w art. 58 u.z.S.Z.R.P., który zarówno przed, jak i po
nowelizacji z 2004 r., rozróżniał sytuacje sprzedaży kwatery żołnierzowi
zawodowemu i innym osobom uprawnionym, w tym członkom rodziny i małżonkowi,
przewidując różne bonifikaty w każdym wypadku. Nie ulega zatem wątpliwości,
że przepis art. 56 u.z.S.Z.R.P. zarówno przed, jak i po nowelizacji z 2004 r.,
przewidywał prawo do nabycia kwatery na preferencyjnych zasadach również dla
małżonka żołnierza zawodowego, któremu przydzielono kwaterę. Małżonek był
bowiem „osobą uprawnioną” zajmującą kwaterę na podstawie decyzji o przydziale
(przed nowelizacją z 2004 r.), jak również był „osobą posiadającą tytuł prawny
do zamieszkiwania w tym lokalu” (po nowelizacji z 2004 r.) i w art. 58 u.z.S.Z.R.P.
przewidziano sytuację, gdy to małżonek był nabywcą lokalu, ustalając wówczas
inne ceny niż wtedy, gdy nabywcą był żołnierz.
Z powyższego wynika, że w okresie obowiązywania ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w brzmieniu znowelizowanym ustawą z 2004 r.
rozwiedziony małżonek żołnierza zawodowego, któremu przydzielono kwaterę stałą
pozostał osobą uprawnioną do jej zajmowania, posiadającą ku temu tytuł prawny.
Rozwiązanie przez rozwód związku małżeńskiego żołnierza zawodowego,
w rozważanym stanie prawnym, nie powodowało utraty przez jego byłego małżonka
uzyskanego uprzednio tytułu prawnego do korzystania z kwatery przydzielonej
żołnierzowi i nie upoważniało Agencji do zawarcia z małżonkiem żołnierza umowy
najmu tego samego lokalu, z którego żołnierz korzystał na podstawie wydanej
mu decyzji.
12. Już wyżej powiedziano, że małżeństwo stron zostało rozwiązane przez
rozwód w okresie obowiązywania ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP
w brzmieniu nadanym jej ustawą nowelizującą z 2010 r. Stan prawny stworzony tą
ustawą musi też być wzięty pod uwagę przy ocenie ważności umowy zawartej
przez pozwanych 25 listopada 2011 r., a zatem po jej wejściu w życie.
Dla odpowiedzi na pytanie, czy powódce przysługiwało uprawnienie do
nabycia wyodrębnionego przez pozwaną lokalu, który zajmowała w związku
z wydaniem pozwanemu decyzji o jego przydzieleniu jako kwatery stałej w celu
zaspokojenia potrzeb jego samego i rodziny, którą założył, konieczne jest
20
rozważenie, czy powódkę można uznać za osobę „zajmującą ten lokal mieszkalny
na podstawie tytułu prawnego ustanowionego w drodze decyzji administracyjnej”
(art. 56 u.z.S.Z.R.P.), ale także rozważenie, czy do sytuacji, w jakiej znaleźli się
powódka i pozwany miał zastosowanie art. 41a u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu nadanym
mu ustawą nowelizującą z 2010 r., a jeśli tak, to czy pozwana mogła zadecydować
o sprzedaży pozwanemu wyodrębnionego lokalu przed wykonaniem dyspozycji
tego przepisu. Skoro kwatera zajmowana przez żołnierza zostaje przeznaczona
do sprzedaży, to znaczy staje się ona zbędna na potrzeby wojska i szeroko
postrzeganej obronności. Wypada podkreślić, że bonifikata udzielona
rozwiedzionemu żołnierzowi przy sprzedaży takiej kwatery dotyczy całej jej
powierzchni, a zatem także tej, do której tytuł uzyskał nie ze względu na swoją tylko
osobę i swoje tylko potrzeby, ale ze względu na realizowanie przez Państwo
określonej polityki prorodzinnej. W żadnej z powyższych kwestii Sąd Okręgowy nie
zajął stanowiska.
Okoliczności przytoczone w pkt 1-3 oraz w pkt 12, zadecydowały o wydaniu
postanowienia o odmowie podjęcia uchwały.