Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 28/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi strony pozwanej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w B.
z dnia 14 kwietnia 2011 r.,
w sprawie z powództwa A. Z. i F. A. Z.
przeciwko P. Dystrybucja Spółce Akcyjnej w L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 lutego 2014 r.,
1) stwierdza, że wyrok Sądu Okręgowego w B. z dnia 14
kwietnia 2011 r., sygn. II Ca …/11, w punkcie pierwszym w części
zasądzającej kwotę 1 551 ( jeden tysiąc pięćset pięćdziesiąt
jeden) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 19 listopada
2009 r. jest niezgodny z prawem;
2
2) zasądza na rzecz skarżącej od powodów kwotę 378 (trzysta
siedemdziesiąt osiem) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania wywołanego wniesieniem skargi.
3
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w B. zasądził na podstawie art. 225 w zw. z art. 224 i art. 230
k.c. na rzecz powodów kwotę 375 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie przez pozwaną z nieruchomości powodów w zakresie służebności
odpowiadającej treścią służebności przesyłu odnośnie do linii energetycznej
średniego napięcia wraz ze słupami wybudowanej w 1987 r. za okres 10 lat
poprzedzających wniesienie powództwa, natomiast oddalił powództwo w części
żądanie wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie linii
energetycznej wybudowanej w 1958 r. uznając, że Skarb Państwa z dniem 1
stycznia 1985 r. nabył służebność w drodze zasiedzenia. Uznał za sprzeczne z
treścią art. 321 § 1 k.p.c. wskazanie w toku procesu przez powodów jako
zastępczej podstawy powództwa roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie ze
służebności, w tym wypadku bowiem doszłoby do zmiany przedmiotowej
powództwa pod względem faktycznym i prawnym.
Sąd Okręgowy zmienił ten wyrok w ten sposób, że zasądzoną kwotę
podwyższył do kwoty 1 926 zł i należne odsetki ustawowe od kwoty 1 551 zł
zasądził od dnia 19 listopada 2009 r. i od kwoty 375 zł od dnia 8 października 2009
r. Wskazał, że wobec deklaratywnego stwierdzenia zasiedzenia służebności
odpowiadającej treścią służebności przesyłu w zakresie linii energetycznej
wybudowanej w 1958 r., roszczenie powodów należy oceniać jako żądanie
wynagrodzenia za korzystanie ze służebności, a nie stricte jako roszczenie z tytułu
bezumownego korzystania zwłaszcza, że sąd nie jest związany podstawą prawną
powództwa a okoliczności faktyczne wskazane przez powodów świadczą, że
roszczenie faktycznie zmierza do uzyskania tego rodzaju wynagrodzenia. Ponieważ
z dniem zasiedzenia poprzednik prawny pozwanej przestał być samoistnym
posiadaczem, a stał się podmiotem uprawnionym z tytułu służebności Sąd drugiej
instancji, uwagi na datę zasiedzenia, dokonał oceny zasadności powództwa w
świetle art. 145 k.c., który był podstawą prawną ustanowienia służebności
odpowiadającej treścią służebności przesyłu przed datą wejścia w życie art. 3051
k.c. Biorąc pod uwagę, że ustanowienie służebności następuje co do zasady za
wynagrodzeniem przyjął, że właścicielowi nieruchomości obciążonej służebnością
4
także przysługuje wynagrodzenie, a zatem powodom należy się wynagrodzenie za
faktyczne wykorzystanie nieruchomości w granicach odpowiadających służebności.
Wysokość wynagrodzenia została ustalona w oparciu o opinię biegłego, którą
ocenił jako rzeczową i wyczerpującą.
Pozwana wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
powyższego wyroku w punkcie I podpunkt 1 w części zasądzającej kwotę 1 551 zł
z odsetkami od tej kwoty od dnia 19 listopada 2009 r. do dnia zapłaty zarzucając,
że Sąd Okręgowy naruszył przepisy prawa materialnego – art. 292 w zw. z art. 172
i 145 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. W konkluzji skarżąca
wniosła o stwierdzenie, że wyrok Sądu Okręgowego jest niezgodny z przepisami
art. 292 w zw. z art. 172 i 145 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie orzeczenia niezgodnego z prawem (art. 519 § 1 i 2 k.p.c. oraz art.
424 § 1 i 2 k.p.c.) było przedmiotem wykładni w licznych orzeczeniach Sądu
Najwyższego i ukształtował się pogląd, że jest to orzeczenie sprzeczne
z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętym
standardami rozstrzygnięć albo orzeczenie wydane w wyniku rażąco błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, a naruszenie to jest oczywiste
i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodne z prawem jest orzeczenie
krzywdzące stronę, jeżeli do jego wydania doszło w następstwie rażących błędów
sądu, spowodowanych błędną wykładnią lub zastosowaniem prawa, które mają
oczywisty charakter (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP
25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17, z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06/OSNC 2007,
nr 2, poz. 35, z dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, Biuletyn SN 2007, nr 4).
Oceniając skargę z tego punktu widzenia, należy uznać jej zasadność.
Wprawdzie skarżący nieprawidłowo skonstruował podstawę skargi
podnosząc naruszenie wskazanych przepisów prawa materialnego równolegle
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, mimo że są to dwie różne
postaci naruszenia i każda wymaga odrębnego wykazania, ale z treści zarzutu oraz
jego uzasadnienia wynika, że pozwana zarzuca błędną wykładnię przytoczonych
przepisów kodeksu cywilnego.
5
Jak należy wnosić z motywów zaskarżonego wyroku, u jego podstaw legł
pogląd Sądu Apelacyjnego, że skoro w myśl art. 145 k.c. ustanowienie służebności
gruntowej następuje co do zasady za wynagrodzeniem, to również w wypadku
obciążenia nieruchomości służebnością odpowiadającą treścią służebności
przesyłu w wyniku zasiedzenia, właścicielowi przysługuje wynagrodzenie za okres
po dacie zasiedzenia.
Pogląd powyższy pozostaje jednak w oderwaniu od celu, charakteru oraz
skutków prawnych instytucji zasiedzenia. Podstawę prawną orzeczenia
stwierdzającego zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności
przesyłu stanowi art. 172 k.c. stosowany odpowiednio poprzez odesłanie zawarte
w art. 292 zd. 2 k.c. Odpowiednie stosowanie oznacza konieczność spełnienia
przez posiadacza służebności przesłanek określonych w art. 172 k.c. ale
z odpowiednią modyfikacją uwzględniającą specyfikę posiadania służebności
i przesłanki nabycia służebności gruntowej określone w art. 292 zd. 1 k.c.
Nie podlega natomiast modyfikacji cel, charakter i skutki prawne zasiedzenia.
Nabycie prawa własności przez zasiedzenie następuje ex lege i jego skutkiem jest
wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela, a w wypadku zasiedzenia
służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu ograniczenie prawa
własności właściciela w granicach objętych służebnością. Dla skutków prawnych
zasiedzenia pozostaje bez znaczenia prawnego deklaratoryjny charakter
orzeczenia o stwierdzeniu zasiedzenia. Aczkolwiek nabycie służebności przez
zasiedzenie następuje kosztem uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej
i stanowi ingerencję w jego prawo własności, to nie oznacza to pozbawienia go
uprawnień wynikających z art. 140 k.c. w zakresie korzystania z nieruchomości
i rozporządzania nią, a więc skutkiem zasiedzenia nie jest naruszenie istoty prawa
własności. Cel i funkcja zasiedzenia polega na uporządkowaniu sytuacji prawnej
przez usunięcie długotrwałej niezgodności pomiędzy stanem posiadania a stanem
prawnym. Instytucja ta służy zarówno ochronie praw osób innych, niż właściciel
nieruchomości jak i zapewnieniu porządku publicznego i jego bezpieczeństwu
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002 r., II CKN 160/00, z dnia
4 października 2006 r., II CSK 119/06 i z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11 – nie
publ., wyrok z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 258/12, niepubl., wyrok Trybunału
6
Konstytucyjnego z dnia 25 maja 1999 r., SK 9/98, OTK – Zbiór Urzędowy z 1999 r.,
nr 4, poz. 78).
Z przytoczonych względów Trybunał Konstytucyjny w wyroku SK 9/98 uznał
art. 292 k.c. za zgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu wyroku wskazał również, że wprawdzie przejście prawa objętego
służebnością gruntową ma miejsce w następstwie samoistnego posiadania rzeczy
przez okres wymieniony w ustawie i nie jest uzależnione od otrzymania
jakiegokolwiek świadczenia przez osobę, której prawo dotychczas przysługiwało,
ale za takim rozwiązaniem przemawia konieczność zapewnienia porządku
prawnego i stabilizacji stosunków prawnych. Takie też stanowisko prezentuje
doktryna i judykatura w odniesieniu do nabycia przez zasiedzenie prawa własności
nieruchomości – następuje ono bez jakiegokolwiek ekwiwalentu na rzecz
dotychczasowego właściciela nieruchomości. Nie przysługują także takiemu
właścicielowi wobec posiadacza, który nabył własność nieruchomości przez
zasiedzenie, roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu
prawnego, w okresie poprzedzającym dzień zasiedzenia (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11, OSP z 2012 r., nr 10,
poz. 93).
Sąd Apelacyjny zakwalifikował roszczenie powodów jako roszczenie
o wynagrodzenie za ustanowienie służebności i jako podstawę prawną wskazał art.
145 § 1 k.c. Pominął jednak, że przepis ten ma zastosowanie w wypadku
ustanowienia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na
podstawie umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości obciążonej
a przedsiębiorstwem przesyłowym albo na podstawie orzeczenia sądowego
w wyniku realizacji przez właściciela roszczenia o ustanowienie służebności.
Wynagrodzenie za ustanowienie służebności nie ma charakteru
odszkodowawczego, pełni funkcję ceny i powinno stanowić świadczenie
ekwiwalentne. Przysługuje za samo ustanowienie służebności i co do zasady jest
jednorazowe, a sąd orzeka o nim niezależnie od wniosku właściciela nieruchomości
obciążonej. Przepis art. 145 § 1 k.c. w zakresie wynagrodzenia nie dotyczy
natomiast nabycia przez posiadacza ograniczonego prawa rzeczowego w postaci
służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez zasiedzenie.
7
Przyznanie roszczenia o wynagrodzenie właścicielowi nieruchomości wobec
posiadacza, który stał się właścicielem służebności jest sprzeczne z celem
zasiedzenia, bowiem nabycie prawa uzależnione jest wyłącznie od spełnienia
przesłanek ustawowych, do których nie należy zapłata wynagrodzenia (ekwiwalent)
za ograniczenie prawa własności właściciela nieruchomości w zakresie służebności
objętej zasiedzeniem. W konsekwencji stwierdzić należy, że właścicielowi
nieruchomości, którego prawo własności zostało ograniczone wskutek nabycia
przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią przesyłu przez jej
posiadacza, nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie ze
służebności za okres po dniu zasiedzenia. Tożsamy pogląd wyraził także Sąd
Najwyższy w wyroku II CSK 258/11.
Przytoczony w podstawie skargi zarzut naruszenia art. 292 w zw. z art. 172
k.c. i art. 145 k.c. uzasadnia wniosek o stwierdzenie niezgodności z prawem
zaskarżonego wyroku jako wydanego w rezultacie dokonania rażąco błędnej
wykładni wskazanych przepisów. Chociaż nie uznaje się za kwalifikowane
naruszenie prawa dokonanie przez sąd jednej z możliwych interpretacji przepisów
prawa, to oparcie rozstrzygnięcia na wykładni zaprzeczającej istocie ugruntowanej
instytucji prawa cywilnego, jaką jest zasiedzenie, stanowi naruszenie wymagane
do stwierdzenia niezgodności wyroku z prawem.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 4241
§ 2 k.p.c.,
o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. art. 98 § 1 k.p.c., 108 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt
3 i § 12 ust. 5 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).
db