Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 505/13
POSTANOWIENIE
Dnia 20 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa J. S., B. S. i G. S.
przeciwko Gminie Miasta G.
o nakazanie,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 lutego 2014 r.,
na skutek skarg kasacyjnych powodów i strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 listopada 2012 r.
1) odmawia przyjęcia do rozpoznania obu skarg kasacyjnych;
2) znosi wzajemnie koszty postępowania przed Sądem
Najwyższym.
UZASADNIENIE
2
Określone w art. 3984
§ 2 k.p.c. wymaganie uzasadnienia w skardze
kasacyjnej wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania zostaje spełnione, jeśli skarżący
wykaże, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub
skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Cel wymagania przewidzianego
w art. 3984
§ 2 k.p.c. może być zatem osiągnięty jedynie przez powołanie
i uzasadnienie istnienia przesłanek o charakterze publicznoprawnym, które –
zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c. - będą mogły stanowić podstawę oceny skargi
kasacyjnej pod kątem przyjęcia jej do rozpoznania. Na tych jedynie przesłankach
Sąd Najwyższy może oprzeć rozstrzygnięcie w kwestii przyjęcia bądź odmowy
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 listopada 2012 r. skargi kasacyjne
wniosły obie strony.
Powodowie J. S., B. S. i G. S. w skardze kasacyjnej wniosek o jej przyjęcie
do rozpoznania oparli na przesłankach wskazanych w art. 3989
§ 1, 2 i 4 k.p.c.
Szczegółowa analiza uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania uzasadnia konkluzję, że wszystkie wskazane w niej przesłanki
uzasadnione są tymi samymi argumentami dotyczącymi wykładni i zastosowania w
sprawie art. 64 k.c. oraz art. 37 ust. 9 w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27
marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz.U.
z 2012 r., poz. 647 ze zm., dalej: „u.p.z.p.”) w związku z zarzutem skargi kasacyjnej
kwestionującym prawidłowość uznania przez Sąd Apelacyjny, że pozwana nie była
w opóźnieniu z zapłatą ceny wykupu nieruchomości od dnia 7 listopada 2007 r., co
skutkowało nieuwzględnieniem żądania powodów w treści nakazanego
oświadczenia woli zobowiązania, iż zapłata ceny nastąpi z odsetkami ustawowymi
od kwot stanowiących ceny wykupu nieruchomości, liczonych od dnia 7 listopada
2007 r. oraz uznaniem przez Sąd Apelacyjny, że orzeczenie stwierdzające
obowiązek złożenia oświadczenia woli, wydane na podstawie art. 64 k.c., ma
charakter konstytutywny, w tym znaczeniu, że jego skutki następują z chwilą
3
uprawomocnienia się orzeczenia, wobec czego pozwana nie była w opóźnieniu
z zapłatą ceny wykupu nieruchomości od dnia 7 listopada 2007 r., w związku
z czym powodom nie należą się odsetki ustawowe od ceny nabycia nieruchomości.
Odnosząc się do powyższego należy zauważyć, iż art. 37 ust. 9 u.p.z.p.
nie przewiduje odsetek za opóźnienie w zapłacie ceny nieruchomości, lecz odsetki
ustawowe za opóźnienie „w wykupie nieruchomości”. O opóźnieniu w zapłacie ceny,
innymi słowy, opóźnieniu w spełnieniu świadczenia pieniężnego, można mówić
dopiero wówczas, gdy powstanie ważne zobowiązanie przewidujące obowiązek
zapłaty ceny. W przypadku art. 37 ust. 9 u.p.z.p. ustawodawca nakazał jednak
płatność odsetek nie od chwili powstania opóźnienia w zapłacie pieniężnego
ekwiwalentu za wykup nieruchomości, lecz od chwili opóźnienia w wykupie
nieruchomości, określając termin w jakim ten wykup powinien zostać dokonany
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2013 r., I CSK 305/12, Mon. Prawn.
2013, nr 19, s. 1038). W powołanym wyroku wyjaśniono, że przepis art. 37 ust. 9
u.p.z.p. ma pełnić funkcję dyscyplinującą gminę do podjęcia działań zmierzających
do wykupu nieruchomości w razie złożenia wniosku z takim żądaniem przez
właściciela lub użytkownika wieczystego. Cel ten byłby całkowicie zniweczony, przy
przyjęciu wykładni, że termin sześciomiesięczny należy liczyć od chwili powstania
obowiązku zapłaty ekwiwalentu za wykup nieruchomości. Orzeczenie to jest istotne
dla rozstrzygnięcia o braku przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej
powodów z tego względu, że zaakceptowano w nim dochodzenie odsetek
przewidzianych w art. 37 ust. 9 u.p.z.p. w drodze powództwa o ich zasądzenie, nie
zaś – o co wnosili powodowie – poprzez nakazanie pozwanej Gminie złożenia
oświadczenia woli obejmującego zobowiązanie do ich zapłaty. Dodatkowo należy
uwzględnić, że zgodnie z art. 359 § 1 k.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się
tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej albo ustawy, z orzeczenia
sądu lub decyzji administracyjnej. W przypadku więc, gdy art. 37 ust. 9 u.p.z.p.
(przepis ustawy) wprost przewiduje prawo do odsetek za opóźnienie w wykupie
nieruchomości przepis ustawy, a nie czynność prawna (umowa) uprawnia do ich
żądania. Żaden z przepisów prawa nie przewiduje przy tym, aby zastrzeżenie
o prawie do odsetek należnych na podstawie art. 37 ust. 9 u.p.z.p. miało być objęte
treścią oświadczenia woli jednostki samorządu terytorialnego o wykupieniu
4
nieruchomości składanego w związku z istnieniem przesłanek wymienionych w art.
36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r.,
I CSK 513/10 (niepubl.) wyjaśniono przy tym, że zakres i treść oświadczenia, do
złożenia którego złożenia, na podstawie art. 64 k.c., jest zobowiązywana strona
pozwana powinna odpowiadać zakresowi i treści oświadczenia woli, do którego
złożenia zobowiązują ją właściwe przepisy prawa materialnego. Konstytutywny
charakter orzeczenia wydanego na podstawie art. 64 k.c. nie sprzeciwia się temu,
aby obejmowało ono także zobowiązanie strony pozwanej do złożenia
oświadczenia przewidującego obowiązek zapłaty przez nią odsetek od świadczenia
pieniężnego za okres poprzedzający uprawomocnienie się orzeczenia, jeżeli
z przepisów prawa materialnego, określających termin zawarcia umowy, wynikał
także obowiązek zawarcia umowy o treści obejmującej postanowienie
zobowiązującego stronę do zapłaty odsetek. W konsekwencji uznać należy, iż
przedstawione w skardze kasacyjnej istotne zagadnienie prawne, jak również
potrzeba wykładni przepisów prawa nie występują, gdyż zarówno wykładnia art. 37
ust. 9 w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p., kiedy w wyroku wydawanym na
podstawie art. 64 k.c. należy zastrzec postanowienie o odsetkach, jak również
sposób dochodzenia roszczenia przewidzianego w art. 37 ust. 9 w zw. z art. 36 ust.
1 u.p.z.p., były przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego, a skarga kasacyjna
nie zawiera wystarczających argumentów jurydycznych wykazujących konieczność
ponownej analizy tych kwestii. Z powołanych judykatów wynika także, iż skargi
kasacyjnej powodów, kwestionującej oddalenie powództwa, w części
o zobowiązanie pozwanej Gminy do złożenia oświadczenia woli obejmującego
także jej zobowiązanie się do zapłaty odsetek, nie można uznać za oczywiście
uzasadnionej.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej pozwanej został oparty na
przesłankach wskazanych w art. 3989
pkt 1, 2 i 4 k.p.c. Na wstępie dalszych
rozważań istnienia tych przesłanek, należy zauważyć, że postępowanie kasacyjne
nie odbywa się według tych samych zasad co postępowanie apelacyjne. Oprócz
wielu innych zasadnicza różnica między tymi postępowaniami wynika stąd, że sąd
drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym bada sprawę (art. 378 § 1 k.p.c.).
Będąc związany zarzutami procesowymi, z urzędu bada nieważność postępowania
5
oraz bierze z urzędu pod uwagę wszelkie naruszenia prawa materialnego przez
sąd pierwszej instancji. Natomiast w postępowaniu kasacyjnym, Sąd Najwyższy
rozpoznaje skargę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw;
w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność
postępowania (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Z tej przyczyny niezwykle istotną kwestią dla
możliwości przeprowadzenia kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia jest
dokładne określenia jej podstaw. Według art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c., skarga
kasacyjna powinna więc zawierać przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich
uzasadnienie. Natomiast art. art. 3983
§ 1 k.p.c. stanowi, że skargę kasacyjną
strona może oprzeć na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, 2) naruszenia przepisów
postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Poza tym, art. 3983
§ 3 k.p.c. przewiduje, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta na obu wymienionych
w art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach kasacyjnych. W ramach pierwszej podstawy
zarzucono naruszenie art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. oraz par. 7 ust. 2 uchwały
nr …1336/2002 Rady Miasta G. z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie uchwalenia
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części dzielnicy W. w G.
Zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 227 w zw. z art. 233 i art. 232
k.p.c. uzasadniono: - przyjęciem od odmiennej od wymogów wszechstronnego
rozpatrzenia zebranego materiału dowolnej oceny dowodów, opinii biegłego ze
stycznia 2011 r., szacującego roszczenie powodów w oparciu o porównania do
gruntów mieszkaniowych, a nie rolnych z możliwością zabudowy siedliskowej (pkt 1)
oraz (pkt 2) przyjęciem jako podstawy rozstrzygnięcia operatu szacunkowego
biegłego powołanego w sprawie po upływie terminu przewidzianego w art. 156 ust.
4 u.g.n. Treść zarzutu procesowego dotyczącego naruszenia przepisu art. 227 w
zw. z art. 233 i w zw. z art. 233 i art. 232 k.p.c. w ogóle nie pozwala na objęcie go
kontrolą kasacyjną, gdyż sposób ujęcia tego zarzutu uzasadnia wniosek, że
zmierza on w istocie do podważenia oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd
drugiej instancji, co w postępowaniu kasacyjnym jest niedopuszczalne. Odnośnie
zaś do zarzutu naruszenia art. 156 ust. 4 u.g.n. w skardze kasacyjnej, w ogóle
6
pominięto ocenę znaczenia przeprowadzenia przez Sąd Apelacyjny
uzupełniającego postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia wartości
nieruchomości, w ramach którego przed wydaniem zaskarżonego skargą kasacyjną
wyroku wysłuchano powołanego w sprawie biegłego sądowego, jak również nie
odniesiono się w ogóle do zagadnienia, czy uchybienie to mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Odnośnie zaś do powołanej w skardze kasacyjnej podstawy
naruszenia prawa materialnego, z którą powiązany jest wniosek o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania, to nie określono w niej, zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., na czym polegały naruszenia wskazanych przepisów prawa materialnego, tj.
czy na ich błędnej wykładni, czy też na ich niewłaściwym zastosowaniu.
Zaniechanie to miało istotny wpływ na negatywną ocenę istnienia przesłanek
uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Ocena istnienia
potrzeby wykładni przepisów prawa budzących poważane wątpliwości, czy też
istnienia istotnego zagadnienia prawnego musi być bowiem odniesiona do
skonkretyzowanego zarzutu skargi kasacyjnej wypełniającego wskazaną podstawę
kasacyjną. Uwzględniając powyższe nie można uznać, aby w sprawie występowało
istotne zagadnienie prawne, tj. zagadnienie nowe, dotychczas nierozwiązane
w orzecznictwie lub doktrynie prawa, albo budzące rozbieżności w orzecznictwie,
którego rozwiązanie może przyczynić się do rozwoju orzecznictwa i nauki prawa,
ponadto przydatne dla rozstrzygnięcia wniesionej skargi kasacyjnej. Ze względu na
brak prawidłowego określenia zarzutu naruszenia prawa materialnego, zgodnie
z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., nie sposób uznać, aby wskazane przez skarżącą
zagadnienie prawne mogło mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia skargi kasacyjnej.
Niezależnie od tego zagadnienie prawne musi być osadzone w stanie faktycznym
stanowiącym podstawę wyroku zaskarżonego skargą kasacyjną. Tymczasem
w uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wywód
skarżącej o istnieniu istotnego zagadnienia prawnego opiera się na nieznajdującym
odbicia w ustaleniach Sądu Apelacyjnego, w dowolnym założeniu skarżącej, że
powodowie dokonali nabycia nieruchomości nie w celu ich eksploatacji zgodnie
z dotychczasowym przeznaczeniem, lecz w celu uzyskania podstaw do realizacji
roszczenia z art. 36 u.p.z.p. Z ustaleń dokonanych w sprawie wynika natomiast, że
powodowie czynili starania o to, aby nie dopuścić do zmian planu
7
zagospodarowania przestrzennego, uzyskali przed jego zmianą pozwolenia na
budowę, których jednak w okresie ich ważności nie wykorzystali z uwagi na
trudności finansowe. Tylko ubocznie zauważyć także należy, iż pierwsza umowa
nabycia nieruchomości nastąpiła zanim projekt nowego planu został w ogóle
poddany do publicznego wglądu (od 19 lipca 1999 r.).
Pozwana nie wykazała, aby istniała przewidziana w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.
potrzeba wykładni art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p., wymagającej co najmniej:
a. ustalenia reguły dotyczącej gradacji roszczeń właścicielskich przewidzianych art.
36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. odniesieniu do przedmiotu dotkniętego skutkami zmiany
planu miejscowego, b. ustalenia zasad oceny roszczenia wnoszonego w jednym
z kształtów prawem przewidzianym, lecz nieodpowiednim do zakresu ingerencji
planisty w majątek nieruchomy powoda, c. skutków procesowych takiego wyboru.
Powołanie się na przesłankę wymienioną w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. wymaga
przedstawienia możliwych, według uznanych reguł wykładni przepisów prawa,
wariantów wykładni odpowiedniego przepisu i wskazania przyczyn utrudniających
dokonania wyboru jednego z uzyskanych w ten sposób rezultatów wykładni
względnie wykazania rozbieżności w orzecznictwie sądów na tle wykładni
określonego przepisu prawa. Nie chodzi tu przy tym o rozbieżność wykładni
pomiędzy sądem pierwszej i drugiej instancji, które orzekały w danej sprawie,
w której wniesiono skargę kasacyjną. Warunków tych nie spełnia uzasadnienie
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, w którym powołano się
jedynie na rozbieżność wykładni – bliżej nieokreślonej – pomiędzy sądem pierwszej
i drugiej instancji, które orzekały w sprawie. Poza tym, wykładnia art. 36 ust. 1 pkt 2
u.p.z.p., w zakresie postulowanym przez pozwaną, nie jest relewantna dla
rozstrzyganej sprawy, skoro ani przed, ani po wszczęciu postępowania sądowego
pozwana nie zaoferowała powodom nieruchomości zamiennej w trybie
przewidzianym w art. 36 ust. 2 u.p.z.p., a w postępowaniu sądowym konsekwentnie
sprzeciwiała się co do zasady, a więc także w całości, uwzględnieniu powództwa
o wykupienie nieruchomości, nie podnosząc zarzutu, że mogłoby ono być
ewentualnie uwzględnione co do części nieruchomości. Z ustaleń dokonanych zaś
w sprawie jednoznacznie wynika, że ograniczenia wynikające z nowego planu
zagospodarowania przestrzennego dotyczącą całości, a nie części nieruchomości
8
powodów. Dodać również należy, iż wskazane przez pozwaną w uzasadnieniu
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania motywy za przyjęciem skargi
kasacyjnej do rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. rozmijają się
całkowicie z uzasadnieniem podstaw skargi kasacyjnej, w którym argumentowano,
że zaskarżony wyrok narusza prawo materialne w zakresie bliżej
niesprecyzowanego stosowania, a nie wykładni, art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p.
w związku ze wskazanym w podstawach skargi przepisem prawa miejscowego.
Nie można także uznać, aby skarga kasacyjna była oczywiście uzasadniona,
co ma miejsce wówczas, gdy zasadność zarzutów podniesionych w skardze
kasacyjnej wynika prima facie, bez głębszej analizy prawnej. Dotyczy to więc
jedynie uchybień przepisom prawa materialnego albo procesowego, zarzucanym
sądowi drugiej instancji w skardze kasacyjnej, o charakterze elementarnym,
a polegających w szczególności na oparciu rozstrzygnięcia na wykładni przepisu
oczywiście sprzecznej z jednolitą i ugruntowaną jego wykładnią przyjmowaną
w orzecznictwie i nauce prawa, na zastosowaniu przepisu, który już nie
obowiązywał względnie na oczywiście błędnym zastosowaniu określonego przepisu
w ustalonym stanie faktycznym. Taka sytuacja nie zachodzi w odniesieniu do
zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku, gdyż ewentualnego zarzucanego
naruszenia prawa przez Sąd drugiej instancji nie można uznać za oczywiście
uzasadnionego. O tego rodzaju uchybieniu nie decyduje powołanie się przez
pozwaną na wskazany bliżej w skardze wyrok Sądu Najwyższego wydany w innym,
niż ustalonym w sprawie, stanie faktycznym.
Wskazać należy, że nie zachodzi również nieważność postępowania, którą
Sąd Najwyższy bierze pod rozwagę – w granicach zaskarżenia - z urzędu
(art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Z przytoczonych względów należało odmówić przyjęcia obu skarg
kasacyjnych do rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c. O kosztach
postępowania przed Sądem Najwyższym orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
9