Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 275/13
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek
w sprawie z wniosku M. K.
przy uczestnictwie D. N. i J. N.
o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 lutego 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej uczestniczki J. N.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 15 stycznia 2013 r.,
odrzuca skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r., uwzględniając
częściowo apelację uczestniczki J. N., zmienił w części postanowienie Sądu
Rejonowego w W. z dnia 20 stycznia 2012 r. w ten sposób, że zasądził od J. N. na
rzecz M. K. kwotę 3.303,12 zł, płatną w terminie do dnia 15 lutego 2013 r.
z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności. Sąd oddalił apelację
J. N. w pozostałym zakresie oraz apelację wnioskodawczyni w całości.
Przedmiotem rozpoznania były wnioski o podział majątku wspólnego J. N. i K. N.,
dział spadku po K. N. oraz zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej
położonej w L. oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego
położonego w W. przy ul. S. […].
Uczestniczka J. N. wniosła skargę kasacyjną od postanowienia Sądu
Okręgowego, wskazując, że postanowienie to zaskarża w całości. Wartość
przedmiotu zaskarżenia skargi określona została na kwotę 815.434 zł. Skarżąca nie
wskazała sposobu obliczenia wartości przedmiotu zaskarżenia.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury Sąd Najwyższy nie jest
związany wskazaną przez strony wartością przedmiotu zaskarżenia i może
dokonać jej sprawdzenia na podstawie akt sprawy, z pominięciem
zasad określonych w art. 25 i 26 k.p.c. (por. m.in. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 24 maja 2001 r., IV CZ 20/01, nie publ., z dnia 21 listopada
2001 r., I CZ 152/01, nie publ. i z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004,
Nr 1, poz. 11). Sprawdzenie to jest niezbędne w szczególności wówczas,
gdy z okoliczności sprawy wynika, że skarżący w celu obejścia przepisów
procesowych dokonał zawyżenia wskazanej wartości, instrumentalnie zmierzając
do przekroczenia progu wyznaczającego dopuszczalność skargi kasacyjnej
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZ 89/06,
nie publ.).
Art. 5191
§ 2 i art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c. stanowią, że w sprawach o podział
majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami,
3
o zniesienie współwłasności oraz o dział spadku, skarga kasacyjna nie przysługuje,
jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 150.000 zł. Jak zgodnie
przyjmuje się w orzecznictwie wartość przedmiotu zaskarżenia sprowadza się do
wartości konkretnego interesu (roszczenia, żądania) lub składnika majątkowego
objętego zaskarżeniem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1, poz.11). Powszechnie akceptowany jest
pogląd, wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r.
III CZ 153/02 (OSNC 2004, nr 4, poz. 60), w myśl którego w sprawie o dział spadku
(przepisy o dziale spadku, zgodnie z art. 567 § 3 k.p.c., odpowiednio stosuje się
w sprawach o podział majątku wspólnego) wartość przedmiotu zaskarżenia z reguły
nie może przekraczać wartości udziału należącego do uczestnika wnoszącego
kasację. Tylko wyjątkowo, gdy uczestnik podważa samą zasadę podziału albo gdy
zaskarża rozstrzygnięcie dotyczące roszczeń dochodzonych z tytułu posiadania
rzeczy wspólnej lub tytułem zwrotu pożytków albo rozliczenia nakładów, wartość
przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość jego udziału. Sąd Najwyższy
trafnie zwrócił uwagę, że interesy majątkowe poszczególnych uczestników
postępowania ograniczają się do wysokości udziałów w poddawanym podziałowi
majątku, stąd wartością przedmiotu zaskarżenia - nawet wówczas, gdy orzeczenie
zaskarżono "w całości" - jest z reguły nie wartość całego dzielonego majątku, ale
konkretnego interesu (roszczenia, żądania) lub składnika majątkowego, którego
środek odwoławczy dotyczy. Zasada ta ma zastosowanie również wtedy, gdy
postanowienie zostało zaskarżone w całości i skarżący domaga się jego uchylenia.
Konsekwentnie odnośnie do postanowienia sądu drugiej instancji, którym oddalona
została apelacja strony wnoszącej skargę, na ogół należy przyjąć, że wartość
przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną może być taka sama, jak w apelacji albo
niższa, jeśli skarżący częściowo uznał racje sądu odwoławczego lub zrezygnował
z części swoich pretensji, ponadto powinna być odniesiona nie do wartości całego
dzielonego majątku, a indywidualnego interesu (roszczenia, żądania) lub składnika
majątkowego, którego środek odwoławczy dotyczy i z reguły nie może przekraczać
wartości udziału należącego do uczestnika (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 3 czerwca 2009 r. IV CSK 107/09, z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZ 88/06,
z dnia 24 lipca 2008 r., IV CZ 53/08, z dnia 6 maja 2010 r., II CZ 38/10, z dnia
4
1 czerwca 2011 r., II CZ 27/11 - niepubl.). Nie jest możliwe określenie tej wartości
na kwotę wyższą od wskazanej w apelacji, ponieważ zwykle zakres zaskarżenia,
tj. kwestionowanego wcześniej rozstrzygnięcia, nie może być szerszy. Wyjątki od
tej reguły dotyczą sytuacji, gdy sąd odwoławczy równolegle rozpoznawał apelację
innego uczestnika postępowania i wydał orzeczenie reformatoryjne, gdy uczestnik
podważa zasadę podziału, objęcie lub nieobjęcie orzeczeniem poszczególnych
rzeczy lub praw albo rozliczenie nakładów, długów lub darowizn, następstw
posiadania bądź w następstwie upływu czasu znacząco zmieniła się wartość
masy majątkowej i podlegała ona przeszacowaniu. W takich wypadkach
wartość przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość jego udziału
(por. postanowienia z dnia 5 maja 1978 r., III CZP 26/78, OSNCP 1979, nr 1,
poz. 3, z dnia 12 lipca 2007 r., III CSK 177/07, niepubl., z dnia 3 czerwca 2009 r.,
IV CSK 107/09, niepubl.). Przez zasadę podziału w powyższym znaczeniu należy
przy tym rozumieć nie odwołanie się do wartości całej masy majątkowej, gdy
stanowiska stron co do jej podziału są rozbieżne, z wyjątkiem przyznania jej wbrew
woli skarżącemu z obowiązkiem spłaty (wówczas znaczenie ma konsekwencja
zadysponowania danym składnikiem wyrażająca się różnicą wartości praw
majątkowych których żądał i tych które otrzymał w postaci zasądzonej od niego
sumy spłat/dopłat), tylko sytuację gdy kwestionuje się fakt i podstawę uznania
danego składnika majątku za wspólny (wówczas uwzględnia się jego wartość) bądź
dopuszczalność podziału z uwagi na zakazy bądź ograniczenia istniejące w tym
zakresie, a wynikające z ustawy lub umowy. Zbliżone stanowisko co do tej kwestii
zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 sierpnia 2008 r., V CSK 136/078,
nie publ.
J. N. nie nabyła spadku po K. N., a w postępowaniach o dział spadku i o
zniesienie współwłasności uczestniczyła w związku z tym, że obejmowały one
udział we współwłasności powstałej w wyniku ustania wspólności ustawowej. Z
orzeczeń wydanych w sprawie z uwzględnieniem treści postanowienia
reformatoryjnego wynika, że wartość majątku wspólnego wynosiła 300.000 zł +
158.676,65 zł, wartość spadku - 747.032,77 zł + 79.338,33 zł, a wydatki
uczestniczki ustalono ogółem w kwocie 41.423,03 zł + 687,84 zł, tj. do rozliczenia w
kwocie 21.055,44 zł.
5
Skarga kasacyjna kwestionuje niezaliczenie do majątku wspólnego J. N. i
zmarłego K. N. dalszych wierzytelności w kwotach 4.331,89 zł (zgromadzona na
oznaczonym rachunku bankowym), 61.000 zł (lokaty bankowe w […]) oraz 55.400
zł (obligacje), które K. N. również pobrał po ustaniu wspólności majątkowej
małżeńskiej, oraz zawyżenie wartości spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu mieszkalnego o 50.000 zł, wobec jej spadku po dokonaniu oszacowania. W
apelacji J. N. nie została wskazana wartość przedmiotu zaskarżenia, przy czym
została ona uwzględniona w części.
W tym stanie rzeczy wskazana w skardze wartość przedmiotu zaskarżenia,
jako bezpodstawnie zawyżona, oznaczona jest nieprawidłowo. Ogółem po
weryfikacji prawidłowości wyliczenia interes majątkowy uczestniczki postępowania
w zakresie objętym tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia obejmuje, zgodnie
z jej twierdzeniami i zarzutami, odpowiadającą jej udziałowi w majątku wspólnym
połowę sumy wartości nieuwzględnionych składników majątku pobranych przez K.
N. (61.000 zł + 55.400 zł + 4.331,80 zł x ½ = 60.365,90 zł), oraz połowę zawyżonej,
wg twierdzenia skargi wartości prawa do lokalu, tj. 25.000 zł. Łącznie
zweryfikowana wartość przedmiotu zaskarżenia, wyraża się zatem kwotą 85.365,90
zł i jest niższa od kwoty progowej wskazanej w art. 5191
§ 2 i art. 5191
§ 4 pkt 4
k.p.c. Z oczywistych względów nie jest dopuszczalne na tym etapie postępowania
wyliczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w sposób proponowany przez
skarżącą w końcowej części skargi, tj. z uwzględnieniem waloryzacji.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga kasacyjna jako
niedopuszczalna podlega odrzuceniu i, na podstawie art. 3986
§ 3 w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c., postanowił jak wyżej.
jw