Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 112/13
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku B. G.
przy uczestnictwie M. O. G. i A. A. G.
o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 2 października 2013 r.,
"Czy dniem uiszczenia opłaty sądowej wnoszonej za
pośrednictwem polskiej placówki pocztowej operatora wyznaczonego
w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe
(Dz.U. z 2012 r., Nr 1529) - przy wykorzystaniu usługi finansowej
zlecenia przekazania środków pieniężnych na określony rachunek
bankowy - jest dzień jej wpłaty w formie gotówkowej w takiej
placówce, czy dzień uznania rachunku bankowego prowadzonego
dla sądu?"
podjął uchwałę:
Datą uiszczenia opłaty sądowej na rachunek bankowy sądu
wnoszonej w postaci wpłaty gotówkowej w polskiej placówce
pocztowej operatora wyznaczonego (Poczty Polskiej S.A.) jest
data przyjęcia tej wpłaty przez operatora.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 12 października 2012 r. Sąd Rejonowy w B. zawiesił
postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. w związku niewykonaniem
przez pełnomocnika wnioskodawców zarządzenia dotyczącego wskazania osób
zainteresowanych, tj. spadkobierców właścicieli nieruchomości objętej wnioskiem,
ujawnionych w księdze wieczystej.
Zażalenie wnioskodawczyni i uczestników na to postanowienie zostało
postanowieniem z dnia 2 stycznia 2013 r. odrzucone, gdyż skarżący nie uiścili
w terminie należnej opłaty, przy czym jednocześnie Sąd Rejonowy oddalił wniosek
wnioskodawczyni i uczestników o rozłożenie należności z tytułu opłaty na raty.
Wnioskodawczyni i uczestnicy zaskarżyli zażaleniem orzeczenie o odmowie
rozłożenia należności z tytułu opłaty sądowej na raty, w związku z czym Sąd
wezwał skarżących do uiszczenia opłaty od zażalenia, a następnie -
postanowieniem z dnia 28 marca 2013 r. - odrzucił to zażalenie, stwierdziwszy,
że należna opłata nie została uiszczona.
W zażaleniu na to postanowienie wnioskodawczyni i uczestnicy zarzucili,
że należną opłatę uiścili w ustawowym terminie, tj. w dniu 8 marca 2013 r.,
co potwierdzili przedstawiając kopię dowodu wpłaty, z którego wynika przekazanie
w tym dniu na rachunek Sądu Rejonowego w B. - za pośrednictwem placówki
Poczty Polskiej S.A. – kwoty 400 zł. Uznanie sądowego rachunku bankowego tą
kwotą nastąpiło w dniu 12 marca 2014 r., a więc po upływie terminu ustawowego
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy w K. powziął poważne wątpliwości
wysłowione w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uchwale z dnia 21 stycznia 2011 r., III CZP 115/10 (OSNC 2011, nr 9,
poz. 97) Sąd Najwyższy - rozważając skutki uiszczenia opłaty sądowej przekazem
pocztowym realizowanym za pośrednictwem Poczty Polskiej S.A., operatora
publicznego świadczącego powszechne usługi pocztowe – stwierdził, że datą
uiszczenia tej opłaty jest data nadania przekazu. Uchwała ta została podjęta
3
w stanie prawnym już w znacznym stopniu nieaktualnym, niewątpliwie jednak
zasługuje na uwagę i zaakcentowanie zawarta w niej teza, że jeżeli państwo
obdarza określonego operatora szczególnym zaufaniem i obciąża go obowiązkami
o charakterze publicznym, to czynność dokonywana za jego pośrednictwem
powinna być skuteczna wobec adresata z chwilą jej dokonania.
Współcześnie zniknęło pojęcie „pocztowego operatora publicznego”,
ustępując miejsce pojęciu „operatora wyznaczonego”; zgodnie z art. 3 pkt 13 i art.
46 ust. 1 w związku z art. 45 ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe
(Dz.U. z 2012 r., poz. 1529 – dalej: „Pr.poczt.”), operatorem wyznaczonym jest
operator pocztowy obowiązany do świadczenia usług powszechnych, a jego
obowiązki przez okres trzech lat – do dnia 1 stycznia 2016 r. – pełni z mocy ustawy
przedsiębiorstwo Poczta Polska S.A. (art. 178 ust. 1 Pr.poczt.). Do powszechnych
usług pocztowych, które operator wyznaczony obowiązany jest wykonywać, nie
zaliczono już realizacji przekazów pocztowych (por. art. 2 ust. 1 pkt 5, art. 3 pkt 16
i art. 37 ust. 1 Pr.poczt.), ale jednocześnie nie zdefiniowano, choćby przez
określenie ramowych cech konstrukcyjnych, usługi polegającej na przyjęciu przez
operatora wpłaty gotówkowej w celu przekazania jej na wskazany rachunek
bankowy. Czynność ta nie mieści się w katalogu usług pocztowych ustanowionym
w art. 2 ust. 1 pkt 1-5 Pr.poczt., w związku z czym w odniesieniu do Poczty Polskiej
S.A. należy ją zaliczyć do grupy usług finansowych, które mogą być przedmiotem
jej działalności gospodarczej (por. art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 5 września
2008 r. o komercjalizacji państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
„Poczta Polska”, Dz.U. Nr 180, poz. 1109 ze zm. - dalej: „u.k.P.P.”).
W praktyce usługa polegająca na przyjęciu przez operatora wyznaczonego
wpłaty gotówkowej w celu przekazania jej na wskazany rachunek bankowy polega
na tym, że operator ten przyjmuje wpłatę określonej kwoty w gotówce, a następnie
kwotą tą uznawany jest rachunek bankowy wskazany przez wpłacającego.
W świetle § 2 ust. 1 pkt 4 i 11 oraz § 3 pkt 1 i 2 regulaminu świadczenia usługi
płatniczej przyjmowania wpłat na rachunki bankowe w placówkach pocztowych,
ustalonego przez Pocztę Polską S.A. (załącznik nr 1 do decyzji nr 7/2013 Dyrektora
Zarządzającego Pionem Rozwoju Usług Finansowych z dnia 4 listopada 2013 r.),
wpłaty gotówkowe są przekazywane na rachunek bankowy odbiorcy w postaci
4
komunikatu elektronicznego przy wykorzystaniu międzybankowego systemu „elixir”.
Rozliczenie jest prowadzone za pośrednictwem rachunku bankowego należącego
do operatora wyznaczonego, w którego ramach operator składa zlecenie w postaci
komunikatu elektronicznego umożliwiającego uznanie określoną kwotą rachunku
bankowego beneficjenta wskazanego przez wpłacającego. Można przyjąć,
że czynność operatora przybiera w tym wypadku postać zbliżoną do polecenia
przelewu, którego istota polega na udzieleniu bankowi przez dłużnika dyspozycji
obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela
(art. 63c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, jedn. tekst: Dz.U.
z 2012 r., poz. 1376 ze zm. – dalej: „Pr.bank.”).
Należy podkreślić, że taka forma płatnicza może być stosowana przy
uiszczaniu opłat sądowych, gdyż § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 27, poz. 199), wydanego na podstawie
art. 9 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm. - dalej: „u.k.s.c.”),
nie przewidziano żadnych ograniczeń co do bezgotówkowych form transferu
pieniędzy. W szczególności nie ma podstaw do redukowania dostępnych w tym
zakresie form wyłącznie do polecenia przelewu, tym bardziej że katalog
bezgotówkowych sposobów rozliczeń międzybankowych jest otwarty i oprócz
polecenia przelewu obejmuje także m.in. polecenie zapłaty, czek rozrachunkowy
i kartę płatniczą (por. art. 63 ust. 3 pkt 1-4 Pr.bank.).
W centrum zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia znaj-
duje się pytanie, czy datą uiszczenia opłaty sądowej przy wykorzystaniu usługi
polegającej na przyjęciu przez operatora wyznaczonego wpłaty gotówkowej w celu
przekazania jej na wskazany rachunek bankowy sądu jest data wpłaty dokonanej
gotówką w placówce operatora, czy też data uznania rachunku bankowego sądu.
Pytanie jest zasadne, w prawie prywatnym bowiem przyjęto, że spełnienie świad-
czenia bezgotówkowego następuje w zasadzie w dniu uznania rachunku
bankowego wierzyciela (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 1995 r.,
III CZP 164/94, OSNC 1995, nr 4, poz. 62 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
12 lipca 1996 r., II CRN 75/96, „Palestra” 1996, nr 11-12, s. 190). Przeważa także
5
pogląd, że datą dokonania opłaty sądowej uiszczanej za pośrednictwem podmiotu
niebędącego bankiem, nie jest data powierzenia temu podmiotowi gotówki na
pokrycie opłaty sądowej; także w tym wypadku decydujące znaczenie ma data
uznania rachunku bankowego sądu (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 10 czerwca 2005 r., II CZ 49/05, „Prawo Bankowe” 2005, nr 10, s. 9 i z dnia
26 września 2008 r., V CZ 54/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 91). Zważywszy,
że Poczta Polska S.A. - o czym już była mowa - wykonuje omawianą usługę
w ramach prowadzonej na rynku działalności gospodarczej, powstaje pokusa
przyjęcia, iż w razie wniesienia opłaty sądowej w ramach tej usługi, datą jej
uiszczenia jest także data uznania rachunku bankowego prowadzonego dla sądu.
Pokusa ta jest tym mocniejsza, że w obowiązującym stanie prawnym nie można
znaleźć wprost odpowiedzi na postawione pytanie, jak też trudno wydobyć
konstruktywne wskazówki z art. 8 ust. 1 u.k.s.c., odsyłającego do pomocniczego
stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego, który jednak nie zawiera
w tym zakresie żadnych miarodajnych unormowań.
Podejmując tę kwestię należy zaznaczyć, na co zwrócono już uwagę
w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2011 r., III CZP
115/10, że działalność Poczty Polskiej S.A. jako operatora wyznaczonego jest
traktowana i postrzegana – w odróżnieniu od innych operatorów – jak działalność
noszącą znamiona urzędowe. Łączy się to z usprawiedliwionym przekonaniem,
że prawo wiąże szczególne skutki czynności procesowej nie tylko ze złożeniem
w placówce pocztowej prowadzonej przez tego operatora pisma procesowego albo
innego pisma wywołujące doniosłe skutki publicznoprawne (art. 165 § 2 k.p.c.),
ale także z wniesieniem - za pośrednictwem tej placówki - opłaty sądowej.
Za takim przekonaniem przemawia również wieloletnie „przyzwyczajenie”
społeczeństwa do tego, że czynności podejmowane w placówce pocztowej mają
charakter „urzędowy”. Nie pozwala ono zaakceptować braku racjonalności
w konstrukcji, która oddziela skutki wniesienia pisma procesowego i skutki opłaty
sądowej, w szczególności w sytuacji, w której obie te czynności są dokonywane
jednocześnie w tej samej placówce pocztowej. Należy przy tym pamiętać
o utrwalonym stanowisku Sądu Najwyższego, że w razie uiszczenia opłaty sądowej
przelewem bankowym, datą jej uiszczenia jest data przyjęcia polecenia przelewu
6
przez bank, a nie data uznania rachunku prowadzonego dla sądu, oczywiście pod
warunkiem, że kwota przelewu miała pokrycie na rachunku wpłacającego
(np. orzeczenia z dnia 5 października 1934 r., C.III. Z 354/34, Zb.Urz. 1935,
poz. 144, z dnia 8 grudnia 1951 r., C 1019/51, OSNC 1952, nr 3, poz. 83 i z dnia
27 lutego 1962 r., 3 CZ 6/62, OSNCP 1962, nr 3, poz. 70, postanowienie składu
siedmiu sędziów z dnia 27 listopada 1961 r., 4 CR 634/61, OSNCP 1964, nr 1,
poz. 5 oraz postanowienia z dnia 27 stycznia 1969 r., I PZ 76/68, OSNCP 1969, nr
9, poz. 167 i z dnia 14 lipca 1976 r., I CZ 65/76, OSNCP 1977, nr 4, poz. 75
oraz uchwały z dnia 16 grudnia 1983 r., III PZP 47/83, OSNCP 1984, nr 7, poz. 110
i z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 28/03, OSNC 2004, nr 5, poz. 71).
Czynienie doniosłych w skutkach rozróżnień między uiszczeniem opłaty
sądowej w formie przelewu bankowego a uiszczeniem jej przy wykorzystaniu usługi
operatora wyznaczonego polegającej na przyjęciu przez niego określonej wpłaty na
rachunek prowadzony dla sądu jest zatem bezzasadne. Doprowadziłoby ono nie
tylko do dezorientacji stron co do sposobów uiszczania należnych opłat sądowych
oraz związanych z tym skutków, ale zmuszałoby także sądy do ustalania
szczegółów technicznych wykonywania przez operatora wyznaczonego omawianej
usługi i dociekania, kiedy operator udzielił bankowi zlecenia przelewu.
W konsekwencji mogłoby się okazać, że dochowanie terminu uiszczenia opłaty
przez stronę zależy od okoliczności przypadkowych, niezależnych od niej,
a w szczególności od ustalonej przez operatora wyznaczonego metody
wykonywania usług polegających na przyjmowaniu wpłaty gotówkowej w celu
przekazania jej na wskazany rachunek bankowy; metody te mogą być różne
i podlegać zmianom. Trzeba przy tym brać pod uwagę, że strony – klienci Poczty
Polskiej S.A. – nie dostrzegają, i trudno tego od nich wymagać, różnicy pomiędzy
usługą w postaci przekazu pieniężnego a usługą finansową zlecenia przekazania
środków pieniężnych na określony rachunek bankowy; w obu wypadkach dochodzi
do powierzenia operatowi określonej kwoty pieniężnej, bez wnikania w szczegóły
techniczne dokonywanej transakcji.
Powszechne przekonanie o „urzędowych” funkcjach operatora
wyznaczonego ma także zakorzenienie systemowe. Trzeba pamiętać, że w obrocie
prawnym działają instytucje zaufania publicznego, wspierane przez państwo
7
i pozostające pod jego szczególnym nadzorem. W związku z tym skutki niektórych
czynności podejmowanych za pośrednictwem takich instytucji, a zwłaszcza
czynności należących do prawa publicznego, mogą być łączone z chwilą ich
dokonania, niezależnie od tego, kiedy dochodzi do ich rzeczywistej realizacji
w sferze prawnej zainteresowanych podmiotów (por. np. art. 165 § 2 k.p.c., art. 83
§ 3 p.p.s.a., art. 57 § 5 k.p.a. lub art. 8 § 3 k.r.o.). Poczta Polska S.A. wciąż
zachowuje status instytucji zaufania publicznego, także w zakresie świadczenia
usług finansowych, co wynika nie tylko z jej renomy utrwalanej w świadomości
społecznej przez wiele lat, ale także z tego, że - zapewne również ze względu
na tę renomę – powierzono jej odpowiedzialną funkcję pocztowego operatora
wyznaczonego. Należy przy tym pamiętać, że dowody wpłaty wystawiane
przez Pocztę Polską S.A. korzystają z mocy prawnej dokumentu urzędowego
(art. 16 u.k.P.P.), a jedynym akcjonariuszem spółki jest Skarb Państwa (art. 2 ust. 1
u.k.P.P.); stwarza to wobec obywateli i innych instytucji oraz organów państwa
specjalne gwarancje rzetelności i skuteczności jej działania (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1998 r., III RN 118/97, OSNP 1998, nr 24,
poz. 699 i z dnia 19 września 2007 r., III UZ 12/07, OSNP 2008, nr 21–22,
poz. 334).
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne nie można również
zapominać, że skutki procesowe świadczonej przez Pocztę Polską S.A. usługi
polegającej na przyjmowaniu wpłaty gotówkowej w celu przekazania jej
na wskazany rachunek bankowy prowadzony dla sądu nie zostały przez
ustawodawcę jednoznacznie unormowane. Wypełniając tę lukę należy zatem brać
pod rozwagę deklarowane przez ustawodawcę wartości i preferencje. Znalazły one
wyraz m.in. w art. 9 pkt 1 u.k.s.c., zawierającym wytyczne do wydania
rozporządzenia wykonawczego regulującego sposoby uiszczania opłat sądowych,
w tym wnoszonych na rachunek bankowy sądu. W przepisie tym przewidziano,
że regulacje z tego zakresu powinny mieć na względzie łatwość uiszczenia opłat
przez strony oraz skutek w postaci zwrotu lub odrzucenia pisma, od którego przy
jego wniesieniu nie została uiszczona należna opłata. Unormowanie to wyraźnie
i jednoznacznie świadczy o tym, że ustawodawca preferuje rozwiązania, które
pozwalają rozstrzyganie powstających na tym polu wątpliwości interpretacyjnych
8
ze szczególnym uwzględnieniem interesów osób wnoszących opłatę sądową
(por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r.,
III UZ 12/07). Uwaga ta - istotna dla rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia -
nie dezaktualizuje wielokrotnie stawianego już postulatu, że niezbędne jest
wyraźne, jednoznaczne i nowoczesne ustawowe unormowanie skutków
procesowych uiszczania opłat sądowych (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 28/03).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, że datą uiszczenia opłaty
sądowej na rachunek bankowy sądu wnoszonej w postaci wpłaty gotówkowej
w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego - Poczty Polskiej S.A. -
jest data przyjęcia tej wpłaty, a nie data zlecenia przelewu przez operatora lub data
uznania rachunku bankowego prowadzonego dla sądu.
W konsekwencji podjęto uchwałę, jak na wstępie.
jw