Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 341/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora
w sprawie M. M.
skazanego z art. 54 § 2 kks w zw. z art. 6 § 2 kks
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 marca 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 18 kwietnia 2013 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w R.
z dnia 11 grudnia 2012 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w R. i na podstawie art. 113 § 1 kks w zw. z art.
17 § 1 pkt 6 kpk postępowanie w sprawie umarza,
II. kosztami procesu obciąża Skarb Państwa,
III. zarządza zwrot na rzecz M. M. kwoty 450 (czterysta
pięćdziesiąt) złotych z tytułu uiszczonej opłaty od kasacji.
2
UZASADNIENIE
M. M. oskarżony został o to, że uchylał się od opodatkowania poprzez
niezłożenie Naczelnikowi Urzędu Celnego w R. deklaracji dla podatku akcyzowego
za okres od dnia 25 listopada 2005 roku do 25 kwietnia 2006 roku, za okres od
października 2005 roku do marca 2006 roku z tytułu sprzedaży oleju opałowego na
cele inne niż opałowe, przez co naraził budżet Państwa na uszczuplenie podatku
akcyzowego w łącznej kwocie 565166 złotych,
tj. o przestępstwo skarbowe z art. 54 § 1 i 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.
Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z dnia 11 grudnia 2012 roku, uznał M. M. za
winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za ten czyn na podstawie art. 54 § 2
k.k.s. wymierzył mu karę grzywny w wysokości 60 (sześćdziesiąt) stawek
dziennych, przy przyjęciu, że wysokość jednej stawki dziennej odpowiada kwocie
50 (pięćdziesiąt) złotych; zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty
sądowe, na które składają się wydatki w wysokości 90 (dziewięćdziesiąt) złotych
oraz opłata w wysokości 300 (trzysta) złotych.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł obrońca oskarżonego M. M.,
zarzucając temu wyrokowi:
1. zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, opisanej w art. 439 § 1
pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., poprzez nieuwzględnienie
okoliczności wyłączającej ściganie, jaką jest przedawnienie karalności
zarzucanego czynu wobec okoliczności, że wydanie postanowienia o
przedstawieniu zarzutów z dnia 28 grudnia 2011 roku nie stanowiło
wszczęcia postępowania przeciwko osobie, bowiem nie nastąpiła
promulgacja tego postanowienia zgodnie z art. 313 k.p.k. w zw. z art. 113
k.k.s., a nadto ewentualnie postanowienie to dotyczyło innego czynu niż
ten, którego dotyczy niniejsze postępowanie, co również oznacza, że
wydanie tego postanowienia nie spowodowało przedłużenia terminu
przedawnienia;
2. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przypisaniu oskarżonemu
umyślności w działaniu, podczas gdy nie miał on możliwości
weryfikowania oświadczeń złożonych przez kupujących.
3
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca oskarżonego M. M. wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego, względnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2013 roku, po rozpoznaniu
apelacji obrońcy oskarżonego M. M., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok Sądu
Rejonowego uznając apelację obrońcy za oczywiście bezzasadną; wymierzył
oskarżonemu 300 (trzysta) złotych opłaty za II instancję i obciążył go wydatkami za
postępowanie odwoławcze w kwocie 20 (dwadzieścia) złotych.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł obrońca skazanego M. M.
zaskarżonemu orzeczeniu, zarzucając:
- zaistnienie uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., a
mianowicie obrazy przepisu art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. przez orzeczenie merytoryczne
w sprawie, pomimo iż nastąpiło przedawnienie karalności czynu;
- naruszenie prawa materialnego, a to art. 6 § 2 k.k.s. poprzez zastosowanie
go w sytuacji, gdy z opisu czynu przypisanego oskarżonemu nie wynika, aby
oskarżony działał w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem tej
samej sposobności.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku
Sądu Rejonowego z dnia 11 grudnia 2012 roku, 2 i umorzenie postępowania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w pisemnej odpowiedzi na kasację wniósł
o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja w zakresie zarzutu wystąpienia w niniejszej sprawie bezwzględnej
podstawy odwoławczej była zasadna i zarzut ten, jako jedyny, podlegał
rozpoznaniu w postępowaniu kasacyjnym, albowiem M. M. został skazany
wyłącznie na karę grzywny, a w takim wypadku strona może wnieść kasację na
korzyść jedynie z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. (art. 523 § 2 i 4
pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.).
W pierwszej kolejności wskazać zatem należy, że tzw. podstawowy okres
przedawnienia karalności czynu zarzuconego M. M., reguluje przepis art. 44 § 1 pkt
1 k.k.s., zgodnie z którym karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od
4
czasu jego popełnienia upłynęło lat 5, gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe
zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia
wolności nieprzekraczającą 3 lat. Okres ten, jak wynika z art. 44 § 3 k.k.s.,
rozpoczynał się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności należności
publicznoprawnej, a więc z dniem 31 grudnia 2006 roku.
W realiach niniejszej sprawy przedawnienie karalności czynu zarzucanego
M. M. nastąpiło jednak nie tyle wobec upływu powyższego pięcioletniego okresu,
liczonego od końca 2006 roku, ale wobec faktu, że do 31 grudnia 2011 roku nie
doszło do skutecznego przekształcenia postępowania z fazy in rem w fazę ad
personam. Przekształcenie to powoduje bowiem, jak wynika wprost z art. 44 § 5
k.k.s., wydłużenie okresu przedawnienia karalności o dalsze 5 lat. Ta zaś
okoliczność została zasadnie podniesiona przez obrońcę skazanego zarówno w
skardze kasacyjnej, jak i w apelacji wniesionej od wyroku Sądu Rejonowego w R. z
dnia 11 grudnia 2012 roku.
W tym kontekście konieczne staje się wskazanie, że zgodnie z art. 44 § 5
k.k.s., jeżeli przed upływem podstawowego okresu przedawnienia karalności
wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność ustaje z upływem 5 lat od
zakończenia tego okresu. Decydujące znaczenie ma zatem moment „wszczęcia
postępowania wobec sprawcy”, a oceniać go należy na podstawie treści art. 71 § 1
k.p.k. oraz art. 313 § 1 k.p.k., mających odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe – art. 113 § 1 k.k.s.
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2006 r., IV KK 150/06, R-
OSNKW 2006, poz. 2107).
Nie ulega wątpliwości, że dochodzenie w sprawie narażenia Skarbu Państwa
na uszczuplenie podatku akcyzowego za okres od października 2005 roku do
marca 2006 roku wszczęto w dniu 23 grudnia 2011 roku (k. 55). Z kolei
postanowienie o przedstawieniu M. M. zarzutów sporządzono w dniu 28 grudnia
2011 roku (k. 56), przy czym – co należy podkreślić – sam ten fakt nie spowodował
jeszcze przekształcenia postępowania z fazy in rem w fazę ad personam. Z
powołanego wyżej art. 71 § 1 k.p.k. wynika bowiem, że za podejrzanego uważa się
osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo bez
wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do
5
przesłuchania w charakterze podejrzanego. Znaczenie zaś terminu „wydanie” i
odkodowanie wynikających z niego norm prawnych może nastąpić jedynie przez
pryzmat treści art. 313 § 1 k.p.k., który przewiduje, że jeżeli dane istniejące w chwili
wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają podejrzenie, iż czyn
popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu
zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że
ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z
powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju.
Pomiędzy terminami „wydanie” a „sporządzenie” postanowienia zachodzi
istotna różnica, jako że dla „wydania” niezbędne jest dopełnienie kolejnych
czynności procesowych określonych w art. 313 § 1 k.p.k., niezbędnych dla
skuteczności tej procesowej czynności. Aby zatem postanowienie o przedstawieniu
zarzutów zostało uznane za wydane, czyli prawnie skuteczne, niezbędne jest
kumulatywne spełnienie trzech warunków: sporządzenie postanowienia, jego
niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego (zob. orzeczenia Sądu
Najwyższego: postanowienie z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 31/07, LEX nr
262649; wyrok z dnia 2 czerwca 2010 r., V KK 376/09, LEX nr 590304; wyrok z
dnia 24 kwietnia 2013 r., V KK 453/12, LEX nr 1341289).
Wskazać również należy, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17
lipca 2012 r. (P 30/11, OTK-A 2012/7/81), rozpatrując pokrewne zagadnienie
stwierdził, że art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa , w zakresie, w jakim wywołuje skutek w postaci zawieszenia biegu
terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z wszczęciem
postępowania karnego lub postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub
wykroczenie skarbowe, o którym to postępowaniu podatnik nie został
poinformowany najpóźniej z upływem terminu wskazanego w art. 70 § 1 ustawy -
Ordynacja podatkowa, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do
państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. Co więcej, zaznaczył jednocześnie, że zgodnie z art. 313
§ 1 k.p.k. (stosowanym na podstawie art. 113 k.k.s. w postępowaniu karnym
skarbowym), postanowienie o przedstawieniu zarzutów rozpoczynające fazę
postępowania in personam jest sporządzane, jeżeli dane istniejące w chwili
6
wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie,
że czyn popełniła określona osoba. To postanowienie ogłasza się niezwłocznie
podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub
przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub
nieobecności w kraju. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera wskazanie
podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji
prawnej. Dopiero zatem na tym etapie podatnik uzyskuje informację o wszczętym
przeciwko niemu postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, które rodzi skutek
w postaci przedłużenia biegu terminu przedawnienia karalności przestępstwa lub
przestępstwa (wykroczenia) skarbowego.
W niniejszej sprawie – o czym była mowa powyżej – Urząd Celny w R.
sporządził postanowienie o przedstawieniu zarzutów M. M. w dniu 28 grudnia 2011
roku (k. 56). Na ten termin M. M. nie był wzywany ani o nim powiadamiany.
Wezwanie do osobistego stawiennictwa do Referatu Dochodzeniowo – Śledczego
w R. do dnia 21 marca 2012 roku wysłano M. M. dopiero w dniu 2 marca 2012 roku
(k. 57-58). W dniu 21 marca 2012 r. nastąpiło ogłoszenie M. M. postanowienia o
przedstawieniu zarzutów (k. 56) i przesłuchanie go w charakterze podejrzanego (k.
62-63).
W aktach sprawy nie ma żadnego dowodu na to, aby ze strony organów
ścigania były podejmowane jakiekolwiek próby wezwania M. M. na dzień 28
grudnia 2011 r., czy też ustalania, gdzie w tym czasie przebywał. Wezwanie M. M.
dopiero na termin do dnia 21 marca 2012 roku i jego stawiennictwo na wyznaczony
termin dowodzą natomiast, że M. M. przebywał pod adresem znanym organom
ścigania, nie ukrywał się i nie podejmował żadnych prób destabilizacji toku
postępowania. Co więcej, samą możliwość podjęcia takich prób uznać należy za
mało prawdopodobną, o ile nie niemożliwą, skoro Urząd Celny na trzy dni przed
upływem pięcioletniego okresu przedawnienia sporządził postanowienie o
przedstawieniu zarzutów, a pozostałych czynności procesowych określonych w art.
313 § 1 k.p.k., niezbędnych do oceny, że to postanowienie zostało „wydane” w
rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k., postanowił dokonać dopiero w marcu 2012 roku, a
zatem prawie trzy miesiące po upływie okresu przedawnienia. To zaś powoduje, że
stanowiska procedujących w sprawie sądów, iż w sprawie nie nastąpiło
7
przedawnienie karalności są nieprawidłowe. Konsekwentne prowadzenie
postępowania w niniejszej sprawie budzi natomiast jeszcze większe zdziwienie i
dezaprobatę o tyle, że kwestia zaistnienia w niniejszej sprawie negatywnej
przesłanki procesowej była sygnalizowana przez obrońcę M. M. już na rozprawie w
dniu 9 października 2012 roku (k. 109), a także została podniesiona w apelacji od
wyroku Sądu I instancji, w uzasadnieniu której powołano wyczerpującą i trafną
argumentację w tym przedmiocie.
W konsekwencji trzeba stwierdzić, że z przyczyn zawinionych ze strony
organu dochodzenia nie doszło do wszczęcia postępowania przeciwko osobie M.
M. w pięcioletnim okresie przedawnienia karalności zarzuconego mu czynu i
przedawnienie to nastąpiło z upływem dnia 31 grudnia 2011 roku. To zaś
powoduje, że w sprawie wystąpiła bezwzględna podstawa odwoławcza
przewidziana w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Z uwagi na
to, że uchybieniem tym dotknięte były wyroki zarówno Sądu Rejonowego, jak i
Sądu Okręgowego konieczne stało się uchylenie obu tych orzeczeń i umorzenie
postępowania w sprawie na podstawie art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k.
Sprawa oczywiście przedstawiałaby się zgoła inaczej, gdyby Sąd Rejonowy -
na co zasadnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy– dokonał wnikliwej analizy kwalifikacji
prawnej przestępstwa zarzucanego, a następnie przypisanego M. M. W kontekście
treści art. 53 § 14 k.k.s., zgodnie z którym mała wartość to wartość, która w czasie
popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości
minimalnego wynagrodzenia - uznanie, że kwota narażonego na uszczuplenie
podatku akcyzowego w kwocie 565.166 zł była małej wartości (art. 54 § 2 k.k.s.),
budzi co najmniej zdziwienie, jednakże z uwagi na kierunki wnoszonych w
omawianej sprawie środków odwoławczych (wyłącznie na korzyść oskarżonego),
dalsze rozważania w tym zakresie są bezprzedmiotowe. Godzi się jedynie
podkreślić, że taką kwalifikację czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie
oskarżenia zaproponował oskarżyciel publiczny, a Sąd I instancji ją bezkrytycznie
podzielił. Gdyby natomiast przyjęta została kwalifikacja prawna tego czynu z art. 54
§ 1 k.k.s., to do przedawnienia jego karalności by nie doszło (art. 44 § 1 pkt 2
k.k.s.). Tak więc cele postępowania karnego, określone w art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.,
8
niewątpliwie nie zostały osiągnięte, jednakże fakt ten wynika w pierwszej kolejności
z zaniechań Urzędu Celnego w R.
O kosztach procesu rozstrzygnięto w oparciu o art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art.
632 pkt 2 k.p.k., natomiast zgodnie z art. 527 § 4 k.p.k. zarządzono zwrócenie M.
M. opłaty od kasacji.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie.