Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 219/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. J.
przeciwko Zespołowi Szkół w C.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B. z dnia 21 marca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
strony pozwanej kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w B. Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powódki W. J. od wyroku Sądu
Rejonowego w B. z dnia 30 października 2012 r., zasądzającego od pozwanego
2
Zespołu Szkół w C. na rzecz powódki kwotę 14.730,87 zł tytułem odszkodowania
za sprzeczne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę (punkt I wyroku), umorzył
postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy co do kwoty 54.777,71 zł oraz w zakresie roszczenia o
zapłatę skapitalizowanych odsetek (punkt II wyroku), oddalił powództwo w
pozostałym zakresie (punkt III wyroku), zwrócił powódce od Skarbu Państwa - Sądu
Rejonowego w B. kwotę 6.452 zł tytułem różnicy między opłatą pobraną a należną
(punkt IV wyroku), zniósł wzajemnie pozostałe koszty procesu poniesione przez
strony (punkt V wyroku), nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa -
Sądu Rejonowego w B. kwotę 717 zł tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której
powódka była zwolniona (punkt VI wyroku) oraz nadał wyrokowi w punkcie I rygor
natychmiastowej wykonalności do kwoty 4.910,29 zł (punkt VII wyroku).
W sprawie tej ustalono, że 1 września 1999 r. powstał Zespół Szkół w C.
składający się z publicznych Gimnazjum i publicznego Liceum Ogólnokształcącego,
w którym powódka została zatrudniona na podstawie mianowania jako
nauczycielka. W okresie od 1 września 1999 r. do 31 sierpnia 2007 r. powódka
pełniła funkcję dyrektora pozwanego. W dniu 6 kwietnia 2000 r. - z mocy prawa -
uzyskała stopień nauczyciela mianowanego, zaś z dniem 28 lutego 2003 r.
nauczyciela dyplomowanego. W związku z upływem kolejnego okresu pełnienia
funkcji dyrektora, Burmistrz C. zarządzeniem nr […] z dnia 22 maja 2007 r.
„powierzył” powódce funkcję dyrektora Zespołu Szkół w C. na okres od 1 września
2007 r. do 31 sierpnia 2012 r. Natomiast zarządzeniem nr […] z dnia 1 marca 2011
r. Burmistrz C. odwołał powódkę bez wypowiedzenia ze stanowiska dyrektora
pozwanego w okresie roku szkolnego, a zarządzeniem nr 23/2011 z dnia 1 marca
2011 r. powierzył pełnienie obowiązków dyrektora nauczycielowi pozwanego
Zespołu M. B. na okres od 2 marca 2011 r. do czasu wyłonienia dyrektora w drodze
konkursu, nie dłużej niż do 31 grudnia 2011 r.
Oba zarządzenia Burmistrza zostały zaskarżone. Wojewoda […]
rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 5 kwietnia 2011 r. stwierdził nieważność
zarządzenia nr 22/2011, a Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. wyrokiem z dnia
13 października 2011 r. oddalił skargę Gminy C. od tego rozstrzygnięcie, zaś
skarga kasacyjna Gminy C. od tego wyroku została oddalona wyrokiem
3
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 maja 2012 r.
Natomiast rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 12 września 2011 r. Wojewoda
stwierdził nieważność zarządzenia nr […], a Wojewódzki Sąd Administracyjny w B.
wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 r. oddalił skargę Gminy C., zaś skarga kasacyjna
Gminy C. od tego wyroku została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 1 czerwca 2012 r.
W dniu 19 maja 2011 r. pełniący obowiązki dyrektora M. B. w imieniu
pozwanego złożył powódce oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), z powodu zmiany planu
nauczania w pozwanym Zespole, uniemożliwiającej dalsze zatrudnienie powódki w
pełnym wymiarze godzin, gdyż możliwe było jej dalsze zatrudnienie tylko w
wymiarze 2/18 etatu, obejmującym zajęcia dydaktyczne z podstaw
przedsiębiorczości w Publicznym Liceum Ogólnokształcącym w C. Oświadczenie
to zawierało informacje, że w terminie 30 dni od dnia 19 maja 2011 r. powódce
przysługuje prawo złożenia pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny
oraz że z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie
nieczynnym stosunek pracy wygasa.
W dniu 26 maja 2011 r. powódka odwołała się od wypowiedzenia umowy o
pracę, a „po ostatecznym rozszerzeniu powództwa” domagała się przywrócenia do
pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy, zasądzenia kwoty 59.688 zł
tytułem wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy oraz zasądzenia
kwoty 4.210 zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za zwłokę w
zapłacie wynagrodzenia za ten okres. Natomiast w dniu 16 czerwca 2011 r. złożyła
wniosek o przeniesienie jej w stan nieczynny. Pozwany, reprezentowany przez
nową pełniącą obowiązki dyrektora (B. G.) poinformował powódkę, że od dnia 1
września 2011 r. - stosownie do jej wniosku - przenosi ją w stan nieczynny, oraz że
z upływem sześciomiesięcznego pozostawania w stanie nieczynnym stosunek
pracy wygaśnie. W konsekwencji stosunek pracy powódki nie ustał z dniem 31
sierpnia 2011 r. z upływem okresu wypowiedzenia stosunku pracy, ale trwał nadal i
wygasł w trybie art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela, z upływem sześciomiesięcznego
okresu pozostawania przez nią w stanie nieczynnym, tj. 29 lutego 2012 r. Powódka
4
w dniu 21 sierpnia 2012 r. złożyła oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków
prawnych swojego wniosku z 16 czerwca 2011 r. o przeniesienie w stan nieczynny,
który złożyła „pod wpływem błędu”.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie
powódce umowy o pracę zostało dokonane w oparciu o prawidłowe kryteria oraz
było uzasadnione. Pozwany mógł bowiem zapewnić jej w roku szkolnym 2011/2012
jedynie 6 godzin zajęć dydaktycznych tygodniowo, a odwołanie jej w dniu 1 marca
2011 r. z funkcji dyrektora sprawiło, że począwszy od następnego roku szkolnego
pracodawca „nie był w stanie zapewnić W. J. nie tylko pełnego wymiaru zajęć, ale
również 1/2 obowiązującego wymiaru zajęć”. Tym niemniej Sąd Rejonowy przyjął,
że wypowiedzenie naruszało przepisy o wypowiadaniu stosunku pracy w
rozumieniu art. 45 k.p., ponieważ złożyła „osoba nieuprawniona. Uprawomocnienie
się rozstrzygnięć nadzorczych Wojewody z dnia 5 kwietnia 2011 r. oraz z dnia 12
września 2011 r., stwierdzających nieważność zarządzeń nr […] Burmistrza C. z
dnia 1 marca 2011 r. wywołało skutki ex tunc, a więc od samego początku. O ile
naruszenie to rodziło „po stronie pracownicy określone roszczenia”, nie skutkowało
jednak „bezwzględną nieważnością (nieistnieniem) wypowiedzenia”. Gdyby tak
było, to powódce służyłoby skuteczne roszczenie o nakazanie pozwanemu
Zakładowi dopuszczenia jej do pracy, z którym mogłaby wystąpić nawet kilka lat po
otrzymaniu rzekomo bezwzględnie nieważnego wypowiedzenia stosunku pracy.
Takim skutkom ma zapobiec bezskuteczność względna sprzecznych z prawem lub
nieuzasadnionych wypowiedzeń umów o pracę (stosunków pracy). Tym samym,
rozstrzygnięcia nadzorcze Wojewody nie wyeliminowały z obrotu prawnego
wypowiedzenia umowy o pracę powódce z dnia 19 maja 2011 r., które gdyby nie jej
„jednostronna czynność prawna z dnia 16 czerwca 2011 r., doprowadziłoby do
rozwiązania stosunku pracy”.
Ponadto Sąd Rejonowy uznał, że uchylenie się przez powódkę od skutków
prawnych oświadczenia woli z dnia 16 czerwca 2011 r. było niedopuszczalne.
Powódka bowiem nie wskazała „czego miałby dotyczyć ewentualny błąd mający
uzasadniać uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli. Przeciwnie,
wniosek o przeniesienie jej w stan nieczynny złożyła świadomie z zamiarem
przesunięcia momentu ustania jej stosunku pracy z dnia 31 sierpnia 2011 r. na
5
dzień 29 lutego 2012 r., do czego ostatecznie doszło wskutek upływu okresu
pozostawania powódki w stanie nieczynnym. Co więcej, oświadczenie woli w
przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych złożyła dopiero w dniu 21 sierpnia
2012 r., a więc ponad rok od chwili złożenia oświadczenia woli derogowanego
rzekomym błędem”.
Sąd Rejonowy wywodził, że „wypowiedzenie stosunku pracy z dnia 19 maja
2011 r. stało się na zasadzie art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela bezskuteczne” i „nie
przywrócił W. J. do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy w związku
z ewidentnie sprzecznym z prawem wypowiedzeniem stosunku pracy”. Przyjął
ponadto, że przedmiotem postępowania także „było roszczenie o przywrócenie do
pracy w związku z wypowiedzeniem stosunku pracy oraz związane z nim
roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy”. Sąd ten nie
dopatrzył się żadnych nieprawidłowości związanych z wygaśnięciem stosunku
pracy powódki z dniem 29 lutego 2012 r., sygnalizując, że „ewentualne roszczenie
z tym związane były pracownik może zgłosić w określonym 14 - dniowym terminie”.
Ostatecznie, w ocenie tego Sądu, „przywrócenie powódki do pracy w związku z
ewidentnie sprzecznym z prawem wypowiedzeniem stosunku pracy jest
niemożliwe. W. J. złożyła w dniu 16 czerwca 2011 r. oświadczenie woli, tworzące
nieodwracalne skutki prawne, prowadzające do bezskuteczności wypowiedzenia
stosunku pracy. Oświadczenie strony pozwanej z dnia 3 września 2012 r. Sąd
potraktował jako uznanie powództwa co do roszczenia alternatywnego o zapłatę
odszkodowania, o jakim mowa w art. 45 kp w zw. z art. 471 kp” i takie roszczenie
zasądził, podkreślając, że powódka cofnęła częściowo pozew ze skutkiem
prawnym (odnośnie do roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy co do kwoty 54.777,71 zł oraz o zapłatę skapitalizowanych odsetek) i w
tym zakresie umorzył postępowanie.
Sąd Okręgowy uznał apelację powódki za niezasadną. Zdaniem tego Sądu,
„wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, powódce nie należy odszkodowanie za
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, jednak ze względu na zakaz
reformationis in peius (art. 384 k.p.c.) nie można zmienić zaskarżonego wyroku w
tym punkcie i oddalić powództwa”. Sąd drugiej instancji argumentował, że
ustawodawca z mocy art. 20 ust.5c Karty Nauczyciela uznaje dokonane
6
wypowiedzenie za bezskuteczne w razie złożenia przez nauczyciela wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny. „Bezskuteczność czynności prawnej może być
względna lub zawieszona. Skoro nauczyciel może skutecznie wzruszyć
rozwiązanie przez szkołę stosunku pracy, nie sposób przyjąć, aby ‘bezskuteczność’
z art.20 ust.5c mogła wywrzeć inny skutek”. Przepis ten o naturze „fikcji prawnej”,
powinien być interpretowany w ten sposób, że „złożenie przez nauczyciela w
odpowiednim terminie wniosku o przeniesienie w stan nieczynny wzrusza
oświadczenie pracodawcy zmierzające do rozwiązania stosunku pracy”. Nie sposób
zatem uznać, że nauczycielowi przysługuje „jeszcze roszczenie o odszkodowanie.
Stanowisko odmienne byłoby zaprzeczeniem alternatywnego charakteru roszczeń z
art. 45 k.p. Pracownik może bowiem żądać uznania wypowiedzenia za
bezskuteczne lub odszkodowania, a nie uznania i odszkodowania”. Sąd Okręgowy
zauważył jednak, że wezwana przez Sąd Rejonowy do sprecyzowania swoich
roszczeń, powódka w piśmie z 30 sierpnia 2012 r. podała, że „dochodzi
przywrócenia do pracy z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia stosunku
pracy, a gdyby sąd uznał, że nie uchyliła się skutecznie od oświadczenia
dotyczącego stanu nieczynnego, dochodzi przywrócenia do pracy w związku z
wygaśnięciem 29 lutego 2012 r. stosunku pracy”. Mając na uwadze, że Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 12 listopada 2011 r., I PK 33/11 (OSNP 2012 nr 21-22,
poz. 261), uznał, iż roszczenie nauczyciela o przywrócenie do pracy w związku z
wypowiedzeniem dokonanym na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
nie jest roszczeniem alternatywnym w stosunku do roszczenia o przywrócenie do
pracy w związku z wygaśnięciem stosunku pracy wskutek upływu okresu
pozostawania w stanie nieczynnym, Sąd Okręgowy uznał za „niedopuszczalne
zgłoszenie żądania pod warunkiem”, a „nie ulega wątpliwości, że oświadczenie
szkoły o wypowiedzeniu umowy o pracę było całkowicie innym zdarzeniem
prawnym od złożenia przez powódkę wniosku o przeniesienie w stan nieczynny”.
Wprawdzie, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2001 r.,
I PKN 476/00 (OSNP 2003 nr 10, poz. 240), nauczycielowi przeniesionemu w stan
nieczynny przysługuje roszczenie o przywrócenie dotychczasowych warunków
pracy, a jeżeli stosunek pracy wygasł ze względu na upływ stanu nieczynnego - o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, ale w ówczesnym stanie
7
prawnym, przeniesienia w stan nieczynny mógł dokonać z urzędu dyrektor szkoły.
Natomiast, po nowelizacji Karty Nauczyciela ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.
U. Nr 19, poz. 239) przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny od 6 kwietnia 2000
r. możliwe jest tylko na wniosek nauczyciela.
Wprawdzie w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 grudnia 2004 r., III PK 54/04
(OSNP 2005 nr 13, poz. 192), Sąd Najwyższy przyjął, że przeniesienie nauczyciela
w stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od wypowiedzenia
złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela powoduje, że
przedmiotem rozpoznania stają się roszczenia związane z przeniesieniem w stan
nieczynny (art. 4771
§ 1 k.p.c.), powtarzając ten pogląd w wyroku z dnia 14 stycznia
2009 r. III PK 52/08 (LEX Nr 490770), jednak „pogląd ten jest nieaktualny. Sąd
Najwyższy pominął bowiem zmianę treści art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela a
także art. 4771
k.p.c.”, który od 5 lutego 2005 r. ma inne brzmienie. Aktualnie w
razie częściowej likwidacji szkoły lub w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
dyrektor rozwiązuje z nim stosunek pracy lub przenosi go, na jego wniosek, w stan
nieczynny”.
Sąd Okręgowy podkreślił, że żądanie przywrócenia do pracy lub
odszkodowania wnosi się do sądu pracy w terminie 14 dni od dnia wygaśnięcia
umowy o pracę (art. 264 § 1 k.p.), zwracając uwagę, że „umowa powódki wygasła
29.02.2012 r. Warunkowe odwołanie wniosła w piśmie procesowym z
28.08.2012 r.” Wskazał na „istnienie podobieństwa wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny do złożenia wypowiedzenia”. W obu przypadkach rozwiązanie
(wygaśnięcie) stosunku pracy następuje po upływie określonego okresu, ale w
odwołaniu od wypowiedzenia można kwestionować oświadczenie drugiej strony
umowy o pracę, a „pracodawca ani pracownik nie może zwrócić się do sądu o
wzruszenie jego własnego oświadczenia. Byłoby czymś zupełnie niezrozumiałym
gdyby nauczyciel w drodze procesu sądowego mógł podważyć złożenie przez
siebie wniosku o przeniesienie w stan nieczynny w sposób całkowicie dowolny”.
Naruszenie art. 20 Karty Nauczyciela, jako przepisu przewidującego wygaśnięcie
umowy o pracę (art. 63 k.p.), może polegać np. na przeniesieniu nauczyciela w
8
stan nieczynny z urzędu lub zastosowaniu innego niż ustawowy okresu
pozostawania w stanie nieczynnym. Skoro Sąd Rejonowy nie dopatrzył się
żadnego takiego uchybienia, to - zdaniem Sądu Okręgowego - „powódka w ogóle
nie nabyła prawa do kwestionowania przeniesienia jej w stan nieczynny”.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności: 1/ „art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie
wszystkich zarzutów apelacyjnych, również w związku z art. 386 § 4 k.p.c.”, 2/ „art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., co miało wpływ na wynik sprawy”, 3/ art.
233 k.p.c. przez niedokonanie przez Sąd Okręgowy wszechstronnej analizy
materiału dowodowego, w szczególności pominięcie tego, że „postępowanie
dowodowe przeprowadzone przez Sąd I instancji zostało ograniczone wskutek
niedopuszczenia zgłoszonych wniosków dowodowych mających istotne znaczenie
dla sprawy i wobec powyższego dokonanie błędnych ustaleń faktycznych oraz
wyciągnięcie logicznie błędnych wniosków wskutek czego naruszona została
zasada swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy”. W
skardze zarzucono też naruszenie przepisów prawa materialnego: 1/ „art. 86 § 1
k.c. poprzez jego niezastosowanie”, 2/ „art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela poprzez
jego niewłaściwe niezastosowanie”, 3/ „art. 45 § 1 k.p. ewentualnie art. 56 § 1 k.p.
poprzez jego niezastosowanie przez Sąd II Instancji”.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych: 1/ „czy aktualny jest
pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku III PK 54/04, że przeniesienie
nauczyciela w stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od
wypowiedzenia złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (...) powoduje, że przedmiotem rozpoznania
stają się roszczenia związane z przeniesieniem w stan nieczynny (art. 4771
§ 1
k.p.c.) w świetle zmiany brzmienia treści art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela a
także art. 4771
§ 1 k.p.c.?, 2/ czy w świetle przepisów obowiązującego prawa
dopuszczalne jest zgłoszenie na etapie postępowania pierwszej instancji obok
roszczenia o przywrócenie do pracy w związku ze sprzecznym z prawem
wypowiedzeniem stosunku pracy ewentualnego roszczenia o przywrócenie do
pracy w związku z wygaśnięciem stosunku pracy i czy zgłoszenie powyższego
9
roszczenia ewentualnego przez stronę (na wypadek, gdyby sąd nie podzielił
stanowiska strony powodowej) można traktować jako zgłoszenie żądania pod
warunkiem i czy można te roszczenia traktować jako roszczenia alternatywne,
3/ jaki wpływ i znaczenie ma dla nauczyciela złożenie przez niego oświadczenia o
przeniesieniu w stan nieczynny w sytuacji uznania za sprzeczne z prawem
złożonego mu wypowiedzenia stosunku pracy?”
Skarżąca twierdziła, że nie ma przeszkód, aby wymienione stanowisko Sądu
Najwyższego było nadal uwzględniane, tym bardziej że już po zmianie przepisów
podzielił je Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r., III PK 52/08.
Uwadze Sądu Okręgowego umknęło ponadto to, że Sąd Rejonowy sam zwrócił się
do strony o sprecyzowanie roszczeń, co dodatkowo przesądza o możliwości
przekształcenia powództwa o przywrócenie do pracy w trakcie procesu, niezależnie
od stanowiska Sądu Najwyższego w tym zakresie. Ponadto roszczenie o
przywrócenie do pracy z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia stosunku
pracy i roszczenie przywrócenia do pracy w związku z wygaśnięciem stosunku
pracy nie są roszczeniami alternatywnymi, a zatem „Zgłoszenie alternatywne, a
więc zgłoszenie roszczenia ewentualnego na wypadek nieuwzględnienia przez sąd
żądania wskazanego na pierwszym miejscu nie może być traktowane jako
roszczenie zgłoszone pod warunkiem”. Ponadto art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela
stanowi jedynie, że wypowiedzenie jest bezskuteczne, jeśli zostanie złożony
wniosek o przeniesienie w stan nieczynny. „Nie odnosi się natomiast w ogóle do
sytuacji, w której złożone wypowiedzenie jest sprzeczne z prawem, co jest
stwierdzone prawomocnym wyrokiem”. Tymczasem Sąd Rejonowy ograniczył się
„jedynie do stwierdzenia, że wobec uznania, że wypowiedzenie stało się na
zasadzie art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela bezskuteczne Sąd nie mógł przywrócić
powódki do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy w związku z
ewidentnie sprzecznym z prawem wypowiedzeniem stosunku pracy”. W ogóle nie
badał i nie rozpoznał tego, czy w takiej sytuacji możliwe jest przywrócenie do pracy
w związku z wygaśnięciem stosunku do pracy. Natomiast Sąd Okręgowy stwierdził
jedynie, że „byłoby czymś niezrozumiałym gdyby nauczyciel w drodze procesu
sądowego mógł podważyć złożenie przez siebie wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny”. Tymczasem skarżąca w toku postępowania wielokrotnie twierdziła, że
10
złożyła wniosek o przeniesienie w stan nieczynny tylko dlatego, że gdyby skarżąca
nie otrzymała niezgodnego z prawem wypowiedzenia, (o czym była przekonana
inicjując postępowanie administracyjne, zakończone pozytywnym dla niej
rozstrzygnięciem), nie składałaby oświadczenia o przeniesieniu jej w stan
nieczynny.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku „i
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenie co do kosztów procesu za
wszystkie instancje i postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych”, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia co do
kosztów procesu, również za postępowanie kasacyjne, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę pozwany wniósł o odmowę przyjęcia skargi do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącej na rzecz
pozwanego kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Wstępnie i dla
porządku Sąd Najwyższy miał na uwadze to, że powódka ponadto kontestowała w
trybie administracyjno-sądowym bezprawne - w jej ocenie - odwołanie bez
wypowiedzenia ze stanowiska dyrektora pozwanego. Wprawdzie na tej drodze
uzyskała prawomocne stwierdzenie nieważności podjętej na podstawie art. 38 ust.
2 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz. U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o systemie
oświaty), decyzji (zarządzenia burmistrza) o odwołaniu jej bez wypowiedzenia ze
stanowiska dyrektora szkoły w trakcie roku szkolnego, co jest możliwe „w
przypadkach szczególnie uzasadnionych, po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty”,
tyle że prawomocny wyrok sądu administracyjnego nie został wykonany. Natomiast
inny prawomocny wyrok sądu administracyjnego potwierdzający nieważność
11
decyzji o powierzeniu innemu nauczycielowi pełnienia obowiązków dyrektora szkoły
został opatrznie zinterpretowany przez Sąd Pracy (pierwszej instancji), który
błędnie zasądził na rzecz powódki odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem
wypowiedzenia stosunku pracy przez „podmiot nieuprawniony”. Prawomocne
orzeczenia sądów administracyjnych nie wpłynęły na osądzenie przez sądy pracy
roszczenia powódki o przywrócenie do pracy w związku z kontestowanym
wypowiedzeniem stosunku ani roszczenia o przywrócenie do pracy w związku z
wygaśnięciem nauczycielskiego stosunku pracy, z upływem okresu 6 miesięcy
pozostawania jej w stanie nieczynnym. W szczególności prawomocne
„unieważnienie” w postępowaniu administracyjno-sądowym decyzji o bezprawnym i
nieuzasadnionym pozbawieniu powódki stanowiska dyrektora szkoły nie
reaktywowało tego kierowniczego zatrudnienia (na stanowisku dyrektora szkoły do
upływu jej kadencji w dniu 31 sierpnia 2012 r.), ani nie sprawiło, aby bezprawnie
odwołana ze stanowiska dyrektora szkoły powódka dochodziła dopuszczenia do
pracy i wynagrodzenia za pracę na kierowniczym stanowisku pracy, z którego
została nieważnie odwołana (według prawomocnego orzeczenia wydanego w
sądowym postępowaniu administracyjnym). Sąd Najwyższy nie ma wiadomości,
aby powódka dochodziła odszkodowania rekompensującego zmniejszone
wynagrodzenie nauczycielskie w związku z bezprawnym odwołaniem jej ze
stanowiska dyrektora pozwanej szkoły. Takiej jurysdykcji (o reaktywowaniu lub
dopuszczeniu do pracy na stanowisku dyrektora szkoły albo o odszkodowaniu) nie
mają sądy administracyjne, chociaż prawomocne orzeczenie o bezprawności
odwołania bez wypowiedzenia ze stanowiska dyrektora szkoły w gruncie rzeczy
oddziałuje, co najmniej pośrednio, na roszczenia z nauczycielskiego stosunku
pracy. Spory o roszczenia ze stosunku pracy nauczycieli, zatem także o
roszczenia dyrektorów szkół, niezależnie od formy nawiązania stosunku pracy,
podlegają kognicji i rozpatrywane są przez sądy pracy (art. 91c ust. 2 Karty
Nauczyciela).
W judykaturze administracyjnej dominuje przekonanie, że akt „personalny”
powierzenia lub odwołania z funkcji kierownika szkoły nie ma natury
prywatnoprawnej, ponieważ jest „formą zarządzania szkołą publiczną” objętą
zakresem administracji publicznej. To, że takie akty wywołują konsekwencje w
12
sferze prawa pracy oraz nauczycielskich stosunków pracy, ma jedynie ten skutek,
że odwołany dyrektor może dochodzić interesu prawnego w sferze stosunków
pracowniczych przed sądem pracy.
Tymczasem stosunek powierzenia nauczycielowi stanowiska dyrektora
szkoły polega na okresowym objęciu i sprawowaniu kierowniczego stanowiska
pracy o zdecydowanie pracowniczej naturze prawnej, chociaż szkoły (także
niepubliczne) realizują publicznoprawne zadania dydaktyczne, wychowawcze i
opiekuńcze. Kierowniczy stosunek pracy w oświacie (szkolnictwie) polega i
wymaga wykonywania obowiązków pracowniczych także i przede wszystkim przez
zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach pracy dyrektorach szkół. W
konsekwencji spory o roszczenia wynikające z pracowniczej natury prawnej
stosunków pracy nauczycieli, w tym dyrektorów szkół zatrudnionych na podstawie
przepisów ustawy o systemie oświaty oraz przepisów Karty Nauczyciela, które bez
wątpienia są normami prawa pracy, na których podstawie jest realizowany stosunek
zatrudnienia dyrektora szkoły, mają dominujący charakter pracowniczy, oparty i
wynikający z jednolitego nauczycielskiego stosunku pracy. Kontrowersyjne jest
postrzeganie „mieszanego” charakteru zatrudnienia dyrektora szkoły, który ma
obejmować publiczne zarządzanie szkołą, które jest realizowane na podstawie i w
ramach nauczycielskiego stosunku pracy w okresie sprawowania stanowiska
dyrektora szkoły. W konsekwencji spory ze stosunku zatrudnienia dyrektora szkoły
powinny podlegać jednolitej kognicji sądów pracy. Nauczyciel, któremu powierzono
stanowisko pracy dyrektora szkoły, sprawuje przecież kierownicze stanowisko
pracy w szkole w ramach nauczycielskiego stosunku pracy, w szczególności
nabywa (uzyskuje) z mocy samego prawa kierowniczy status podmiotu
uprawnionego do dokonywania za szkołę (pracodawcę) czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy, w tym wynikające z Karty Nauczyciela (art. 31
k.p. w związku
z art. 91c ust.1 Karty Nauczyciela), jest wynagradzany oraz korzysta z innych
nauczycielskich świadczeń pracowniczych określonych przepisami prawa pracy.
Powierzenie nauczycielowi stanowiska dyrektora szkoły lub odwołanie go z tej
funkcji kierowniczej funkcji oraz ustalanie warunków płacowych na kierowniczym
stanowisku pracy dokonuje się na podstawie klasycznych (typowych) czynności
prawa pracy dotyczących zatrudniania dyrektora szkoły w ramach nauczycielskiego
13
stosunku pracy na kierowniczym stanowisku pracy. Wymienione akty (czynności)
podejmują wprawdzie ustawowo wskazane podmioty prawa, które w sferze
zatrudnienia (powierzenia kierowniczego stanowiska pracy i określania warunków
pracy lub płacy) bądź odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły, nie działają jako
organy publicznej administracji samorządowej, ale reprezentują pracodawcę, bo w
imieniu szkoły i z mocy prawa (art. 31
k.p.) dokonują określonych czynności prawa
pracy wobec jej dyrektora, który w stosunkach prawnych ze szkołą nie może
reprezentować „sam siebie”. W konsekwencji i w szczególności, spory wynikające z
takich czynności prawa pracy, podejmowanych przez organ zarządzający szkoła,
prowadzi pracownik (dyrektor szkoły) przeciwko pracodawcy (wyłącznie biernie
legitymowanej szkole) także wtedy gdy sporne (kontestowane) czynności ze sfery
pracowniczego stosunku pracy dyrektora szkoły wydał (w formie decyzji lub
zarządzeń) organ zarządzający szkołą, który działa w imieniu, na rzecz i ryzyko
tego pracodawcy (art. 31
k.p.). W sporach z nauczycielskiego stosunku pracy na
stanowisku kierowniczym stroną pozwaną zawsze jest szkoła, będąca pracodawcą
także dla jej dyrektora.
Przepisy ustawy o systemie oświaty ani przepisy Karty Nauczyciela nie
normują uprawnień ani roszczeń przysługujących nauczycielowi w razie odwołania
ze stanowiska kierowniczego (dyrektora szkoły) ani terminów ich dochodzenia. Z tej
przyczyny, w nieuregulowanym w wymienionych ustawach zakresie rozstrzygania
sporów o powierzenie stanowiska dyrektora szkoły, ustalenie lub zmiany warunków
jego pracy lub płacy, bądź odwołanie dyrektora szkoły z kierowniczego stanowiska
pracy, dochodzi do posiłkowego i odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu
pracy (art. 5 k.p. lub art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela) o uprawnieniach pracownika
z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania lub wygaśnięcia
umów o pracę (art. 264-265 k.p.).
W tym zakresie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że
wprawdzie odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora szkoły nie jest tożsame
z wypowiedzeniem zmieniającym (art. 42 § 1 k.p.), ale w sferze faktycznej wywołuje
podobne skutki, z wyłączeniem skutku rozwiązującego nauczycielski stosunek
pracy. Odwołanie ze stanowiska dyrektora prowadzi do jednostronnego
pozbawienia kierowniczego stanowiska pracy oraz kompetencji i uprawnień organu
14
kierującego szkołą (art. 31
k.p.), co w istotny sposób uszczupla należne
odwołanemu dyrektorowi wynagrodzenie za pracę, spowodowane pozbawieniem
go dodatku funkcyjnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1997 r.,
I PKN 88/97, OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 10 oraz z dnia: 10 stycznia 2003 r., I PK
74/02, OSNP 2004 nr 13, poz. 221). W ocenie bezprawnego odwołania nauczyciela
ze stanowiska dyrektora szkoły, wynikającego z braku uzasadnionych podstaw lub
kwalifikowanego naruszenia przepisów o odwoływaniu dyrektora szkoły, Sąd
Najwyższy przyjmuje, że kwalifikowana bezprawność odwołania powinna
wywoływać skutek podobny jak bezprawność działania pracodawcy przy
wypowiedzeniu zmieniającym, ponieważ są to rodzajowo podobne uchybienia
prawom pracownika. W konsekwencji twierdzi się, że odpowiednie stosowanie art.
45 § 2 k.p. i art. 471
k.p. do dyrektora szkoły odwołanego na podstawie art. 38
ustawy o systemie oświaty nie uzasadnia ograniczenia ustawowego
odszkodowania do wysokości trzymiesięcznego dodatku funkcyjnego (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r., II PK 288/08 (OSNP 2011 nr 1-2, poz.
8).
Tymczasem w sprawach dotyczących odwołania ze stanowiska dyrektora
szkoły, dokonanego po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty bez wypowiedzenia w
trakcie roku szkolnego „w przypadkach szczególnie uzasadnionych zarządzeniem
organu prowadzącego szkołę (art. 38 ust. pkt 2 ustawy o systemie oświaty),
dominuje jurysdykcja administracyjno-sądowa, ponieważ nauczyciele odwoływani
ze stanowisk dyrektorów szkół zaskarżają, tak jak w rozpoznanej sprawie, decyzje
(zarządzenia) o odwołaniu w trybie administracyjno-sądowym. W wymienionym
zakresie brakuje orzeczeń sądów pracy, poza wyżej sygnalizowanymi judykatami w
sprawach roszczeń odszkodowawczych związanych z wadliwym lub bezprawnym
pozbawieniem nauczyciela stanowiska dyrektora szkoły. W judykaturze
administracyjno-sądowej twierdzi się, że w sprawach wynikających z przepisów
ustawy o systemie oświaty źródłem zmian w stosunkach zatrudnienia na
kierowniczym stanowisku pracy w szkolnictwie nie jest „wolna wola pracodawcy”,
ale akty administracyjne z zakresu sprawowania administracji publicznej w
oświacie, które podlegają w pierwszej kolejności nadzorowi wojewody, a następnie
zaskarżeniu do sądu administracyjnego. W tej koncepcji, okoliczność, że
15
„administracyjny” akt odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły wywołuje skutki w
sferze prawa pracy, nie wyłącza go spod kontroli administracyjnej z punktu
widzenia oceny jego legalności. Równocześnie jednak dokonane w trakcie roku
szkolnego odwołanie dyrektora szkoły ze stanowiska pracy wykonywanego na
pracowniczej podstawie zatrudnienia (w ramach nauczycielskiego stosunku pracy)
następuje „w przypadkach szczególnie uzasadnionych”, który jest nieprecyzyjnym
zwrotem ustawowym o niedookreślonej treści. Taki stan rzeczy sprawia, że
sprawowana przez sądy administracyjna kontrola legalności decyzji o odwołaniu ze
kierowniczego stanowiska pracy w oświacie wymaga merytorycznej weryfikacji
ustaleń faktycznych konkretnej sprawy pod kątem wypełnienia przesłanki
„przypadku szczególnie uzasadnionego”. Tylko merytoryczne sprawdzenie
okoliczności konkretnego odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły umożliwia
zbadanie nie tylko legalności, ale również zasadności wymaganego dla
pozbawienia dyrektora szkoły kierowniczego stanowiska pracy „przypadku
szczególnie uzasadnionego”. Jurysdykcyjna weryfikacja takich okoliczności często
następuje z odpowiednim wykorzystaniem pracowniczych przyczyn (okoliczności),
terminów oraz legalności rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy
pracownika (art. 52 k.p.).
Przy ocenie dualizmu orzekania przez sądy administracyjne o legalności
odwołania dyrektora szkoły z kierowniczego stanowiska pracy, a także przez sądy
pracy o roszczeniach płacowych z nauczycielskiego stosunku pracy dyrektora
szkoły odwołanego lub pozbawionego bez wypowiedzenia tego stanowiska należy
wskazać na brak prawnej skuteczności i wykonalności prawomocnych orzeczeń
sądów administracyjnych o bezwzględnej nieważności decyzji o odwołaniu ze
stanowiska dyrektora szkoły, skoro takie orzeczenia nie wpływają na osąd
pracowniczych roszczeń o dopuszczeniu do pracy „nieważnie” odwołanego
dyrektora szkoły. Wymienione procedury administracyjno-sądowe nie zawsze
korespondują, a wręcz kolidują z zasadami oraz krótkimi terminami zaskarżenia
czynności prawa pracy, z których wynika utrata statusu dyrektora szkoły.
Szczególne problemy sprawia sytuacja, w której odwołanie z kierowniczego
stanowiska pracy prowadzi, tak jak w rozpoznawanej sprawie, do wypowiedzenia
albo wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy w trakcie (okresie) dokonywania
16
administracyjnego osądu skargi odwołanego dyrektora szkoły. W takich sprawach
trudno utrzymywać, że chodzi „o wtórne skutki prawne aktów
administracyjnoprawnych podejmowanych przez organ prowadzący szkołę” w
stosunkach pracy, skoro natychmiastowe odwołanie bez wypowiedzenia dyrektora
szkoły wywołuje równie „natychmiastowe” skutki w sferze warunków pracy i płacy
nauczyciela, który traci nie tylko stanowisko dyrektora szkoły, ale zostają
uszczuplone jego uprawnienia płacowe, a nawet dochodzi do wypowiedzenia lub
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy. Najistotniejsze w krytycznej ocenie
dualizmu orzekania w sporach dyrektora szkoły z jego pracodawcą (szkołą) jest to,
że prawomocne orzeczenia sądów administracyjnych nie przenoszą orzeczonego
(stwierdzonego) skutku nieważności sprzecznej z prawem decyzji o odwołaniu
dyrektora szkoły na sferę nauczycielskiego zatrudnienia na kierowniczym
stanowisku pracy i jego uszczuplone uprawnienia płacowe, ponieważ wyroki sądów
administracyjnych nie zawsze prowadzą do reaktywowania kierowniczego
zatrudnienia pracy oraz poprzednich warunków pracy i płacy na stanowisku
dyrektora szkoły, ani nie uzasadniają roszczeń finansowych „nieważnie”
odwołanego dyrektora szkoły wobec decydenta takiej decyzji (organu
prowadzącego szkołę), ani nie decydują o osądzie roszczeń o przywrócenie do
pracy w związku z wadliwym lub niezgodnym z prawem wypowiedzenie albo
wygaśnięciem nauczycielskiego stosunku pracy, które podlegają kognicji sądów
pracy.
W rozpoznanej sprawie Sąd pracy pierwszej instancji wadliwie ocenił walor
prawny prawomocnego stwierdzenia nieważności decyzji o powierzeniu innemu
nauczycielowi okresowego pełnienia obowiązków dyrektora szkoły, która została
podjęta po odwołaniu powódki bez wypowiedzenia z tego kierowniczego
stanowiska pracy. Na gruncie prawa pracy i w sferze stosunków prawa pracy
wykluczone było uznanie prawomocnie orzeczonej w postępowaniu
administracyjno-sądowym nieważności okresowego powierzenia innemu
nauczycielowi funkcji pełniącego obowiązki dyrektora szkoły z mocą wsteczną (ex
tunc) i to w odniesieniu do czynności prawa pracy podjętych w okresie
„bezprawnego” pełnienia obowiązków dyrektora szkoły. Tymczasem do
prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego o nielegalności powierzenia
17
pełnienia obowiązków dyrektora szkoły innemu nauczycielowi, który podejmował
rozmaite czynności prawa pracy, korzystając ze statusu uprawnionego podmiotu
reprezentującego szkołę (art. 31
k.p.), jego czynności nie mogą być i nie podlegają
wyeliminowaniu z porządku prawnego, tj. nie zostają „unicestwione” z mocą i
wstecznymi skutkami prawnymi (ex tunc) już dlatego, ze naruszałoby to zasady
pewności prawa pracy i pewności obrotu prawnego. Oznacza to, że skutki
prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego o sprzeczności z prawem aktu
powierzenia nauczycielowi pełnienia obowiązków dyrektora szkoły mogą w
stosunkach pracy oddziaływać wyłącznie na przyszłość (ex nunc). Dlatego
wypowiedzenie nauczycielskiego stosunku pracy byłemu dyrektorowi szkoły, który
w czasie dokonywania wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy został
pozbawiony tej funkcji kierowniczej bez wypowiedzenia na podstawie art. 38 ust. 2
pkt 2 ustawy o systemie oświaty, może być legalnie dokonane przez nauczyciela
pełniącego obowiązki dyrektora szkoły (art. 31
§ 1 k.p.), choćby następnie akt
powierzenia mu okresowo pełnienia tych obowiązków (dyrektora szkoły) został
unieważniony w sądowym postępowaniu administracyjnym.
Zgodnie z art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela, wypowiedzenie stosunku pracy
jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w terminie 30 dni od
dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20
ust. 2, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Taka ustawowa
konstrukcja bezskuteczności z mocy samego prawa wypowiedzenia
nauczycielskiego stosunku pracy, w następstwie złożenia wniosku o przeniesienie
w stan nieczynny w okresie biegu wcześniej dokonanego wypowiedzenia
nauczycielskiego stosunku (art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela), sprawia, że
bezprzedmiotowe i bezpodstawne staje się odwołanie od bezskutecznego
wypowiedzenia, które „upadło” w rozumieniu i z mocy art. 20 ust. 5c. Karty
Nauczyciela. Bezskuteczność wypowiedzenia, od którego wniesiono odwołanie do
sądu pracy, w żadnym razie nie oznacza, że nauczyciel przeniesiony na jego
wniosek w stan nieczynny traci możliwość zaskarżenia przeniesienia go w stan
nieczynny. Przeciwne stanowisko Sądu drugiej instancji, że „pracodawca ani
pracownik nie może zwrócić się do sądu o wzruszenie własnego oświadczenia
woli”, jest bezpodstawne. Niezrozumiałe byłoby wyłącznie podważanie złożonego
18
przez nauczyciela wniosku o przeniesienie w stan nieczynny „w sposób całkowicie
dowolny”, ale nie ma przeszkód prawnych, aby nauczyciel uchylił się od skutków
własnego oświadczenia woli, jeżeli wniosek o przeniesienie w stan nieczynny
pracownik złożył pod wpływem wad prawnych, o których mowa w art. 82-88 k.c. w
związku z art. 300 k.p. Skuteczność uchylenia się od niezgodnego z prawem
(„wadliwego”) oświadczenia woli (wniosku o przeniesienie w stan nieczynny), jest
wszakże i przede wszystkim uwarunkowana od zachowania prawem określonej
formy oraz od przestrzegania ustawowo określonych terminów wymaganych do
skutecznego uchylenia się do dotkniętego potencjalną ustawową wadą prawną
oświadczenia woli. Tymczasem i przede wszystkim skarżąca przekroczyła roczny
ustawowy termin do skutecznego uchylenia się od skutków prawnych wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny, który miała złożyć pod wpływem „błędu”, przez co
wygasło jej uprawnienie do uchylenia się od skutków wywołanych złożeniem tego
oświadczenia woli (art. 88 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Wobec wygaśnięcia
trybu skutecznego uchylenia się od skutków prawnych przeniesienia w stan
nieczynny skarżąca nie mogła terminowo ani skutecznie zaskarżyć wygaśnięcia
nauczycielskiego stosunku pracy, który ustał (wygasł z mocy prawa) z upływem
sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 5c
zdanie drugie oraz 91c ust.1 Karty Nauczyciela w związku z art. 264 § 2 k.p.).
Skarżąca, która zaskarżyła odwołanie jej bez wypowiedzenia ze stanowiska
dyrektora w trybie administracyjno-sądowym, próbowała uchylić się od skutków
prawnych wniosku o przeniesienie w stan nieczynny dopiero w dniu 21 sierpnia
2012 r., tj. po upływie ponad roku od złożenia tego wniosku (w dniu 16 czerwca
2011 r.), a ponadto po wygaśnięciu jej nauczycielskiego stosunku pracy w dniu 29
lutego 2012 r. Dlatego spóźnione, bo sformułowane dopiero na wezwanie Sądu
pierwszej instancji, było sprecyzowanie jej roszczeń w dniu 30 sierpnia 2012 r.
Dopiero w tej dacie skarżąca „alternatywnie” sformułowała roszczenie o
przywrócenie do pracy w związku z wygaśnięciem stosunku pracy z dniem 29
lutego 2012 r. Takie roszczenie nie ma natury alternatywnej wobec wcześniej
złożonego odwołania od wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, ale jest roszczeniem opartym na
innej podstawie faktycznej i prawnej wynikającej z wygaśnięcia nauczycielskiego
19
stosunku pracy, który ustał z upływem ustawowego okresu pozostawania w stanie
nieczynnym.
Ponadto w rozpoznanej sprawie skarżąca powołała się wprawdzie na
wywołany przez pozwanego pracodawcę błąd, który „zmusił” ją do złożenia wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny, tyle że taka wada prawna nie wynika ze złożenia
przewidzianego w art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny. Mogła ona wynikać ze wskazania przez pozwanego pracodawcę
bezpodstawnych lub nieuzasadnionych okoliczności i przyczyn, które doprowadziły
skarżącą do złożenia potencjalnie nieważnego oświadczenia woli, tyle że skarżąca
nawet w skardze kasacyjnej nie wykazała, „czego miałby dotyczyć ewentualny błąd
mający uzasadniać uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli z dnia 16
czerwca 2011 r.” Sąd Najwyższy nie ma obowiązku ani procesowych możliwości
poszukiwania lub domyślania się za skarżącą przypisywanego pracodawcy błędu,
który miał doprowadzić skarżącą do podjęcia potencjalnie nieważnej czynności
prawnej (złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny). Uchylenie się od
skutków prawnych wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, w tym zaskarżenie
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy z tej przyczyny (upływu
sześciomiesięcznego okresu), wymagałoby uprzedniego podważenia przeniesienia
w stan nieczynny przez wykazanie konkretnej wady prawnej takiego wniosku
skarżącej z dnia 16 czerwca 2011 r. Tylko skuteczne uchylenie się od skutków
prawnych wniosku o przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny umożliwia
dokonanie sądowej weryfikacji zarzutów niezgodnego z prawem lub wadliwego
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy ze względu na potencjalnie
nieuzasadniony wybór nauczyciela do zwolnienia z nauczycielskiego zatrudnienia.
Tymczasem w rozpoznanej sprawie, wygasło „terminowe” uprawnienie skarżącej
do skutecznego uchylenia się od skutków prawnych wywołanych lub związanych z
jej wnioskiem o przeniesienie w stan nieczynny (art. 88 § 2 k.c. w związku z art. 300
k.p. i art. 91c Karty Nauczyciela), który z upływem sześciomiesięcznego okresu
pozostawania w stanie nieczynnym doprowadził do wygaśnięcia nauczycielskiego
stosunku pracy (art. 20 ust. 5c zdanie drugie Karty Nauczyciela). W konsekwencji
bezpodstawne i nieuprawnione byłoby orzekanie w przedmiocie odrębnego
20
roszczenia o przywrócenie do pracy w związku z wygaśnięciem stosunku pracy
skarżącej.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego w
zgodzie z art. 98 k.p.c.