Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 345/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 marca 2013 r.
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił M. R. obliczenia
emerytury na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1440 ze zm.), przy zastosowaniu art. 55 tej ustawy.
W odwołaniu M. R. domagał się uchylenia zaskarżonej decyzji, przyznania i
obliczenia emerytury na podstawie art. 55 i 26 ustawy o emeryturach i rentach z
2
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż byłaby ona wyższa od emerytury
obliczonej na podstawie art. 53 tej ustawy.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 28 marca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję, zobowiązując organ rentowy do
obliczenia emerytury ubezpieczonego na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony M. R. (urodzony 6 października 1946
r.) od 6 października 2006 r. ma ustalone prawo do emerytury. Wypłata
świadczenia została zawieszona z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczonego
zatrudnienia. Decyzją z dnia 9 grudnia 2011 r. organ rentowy ponownie ustalił
wysokość emerytury ubezpieczonego i podjął jej wypłatę od 1 października 2011 r.
W dniu 26 października 2011 r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę w
związku z ukończeniem 65 roku życia. Dołączył świadectwo pracy z 24
października 2011 r., stwierdzające, że od dnia 1 stycznia 2011 r. do 21
października 2011 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Spółce z
o.o. „T. T.” w Z. oraz wystawione przez tego pracodawcę w dniu 24 października
2011 r. zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu. Ubezpieczony legitymuje
się przeszło 45-letnim okresem składkowym i nieskładkowym.
Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy stwierdził, że
ubezpieczony spełnia warunki do uzyskania emerytury w oparciu o art. 26 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bowiem po
osiągnięciu wieku 65 lat kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a z
wnioskiem o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem 65 roku życia
wystąpił po 31 grudnia 2008 r.
Przywołując art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, Sąd wskazał, że nie zawiera on jakiegokolwiek zastrzeżenia
wskazującego, aby uprzednie ustalenie uprawnień do wcześniejszej emerytury
uniemożliwiało jego zastosowanie.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł organ rentowy, zarzucając
naruszenie prawa materialnego - art. 55 ustawy o emeryturach o rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez jego niewłaściwą wykładnię i
zastosowanie i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury, której wysokość
3
ustalono według zasad określonych w art. 26 ustawy, pomimo że ubezpieczony w
dniu 31 grudnia 2008 r. był uprawniony do emerytury (wniosek o emeryturę złożył
przed dniem 31 grudnia 2008 r.).
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
marca 2013 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu wskazał, że w jego ocenie, brak jest przeszkód do
zastosowania w wypadku ubezpieczonego art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przy obliczeniu wysokości emerytury
przyznanej na podstawie art. 27 tej ustawy. Zauważyć bowiem należy, że w art. 55
mowa jest o spełnieniu warunków do uzyskania emerytury określonych w art. 27. W
ocenie Sądu Apelacyjnego, wystąpienie z wnioskiem o emeryturę (o którym mowa
w zdaniu drugim omawianego przepisu) należy wiązać z tym konkretnym
świadczeniem (emeryturą z art. 27), a nie ze złożeniem (wcześniej) wniosku o
jakiekolwiek świadczenie emerytalne, przysługujące na innej podstawie prawnej.
Nie ulega wątpliwości, że z wnioskiem o taką emeryturę skarżący wystąpił po 31
grudnia 2008 r., zatem przysługuje mu prawo do obliczenia wysokości tego
świadczenia na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 55 w związku z art. 4 pkt 1 i 13
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez jego
błędną wykładnię i niesłuszne przyjęcie, że emeryt urodzony przed 1 stycznia
1949 r., mający ustalone prawo do emerytury od 6 października 2006 r. i
kontynuujący zatrudnienie oraz uiszczający składki emerytalne ma prawo do
uzyskania prawa do emerytury kapitałowej na podstawie art. 26 powyższej ustawy
w związku z jej art. 55.
W uzasadnieniu podniesiono, że przepis art. 55 ustawy znajduje
zastosowanie wyłącznie do tych ubezpieczonych uprawnionych do emerytury na
podstawie art. 27 ustawy, którzy na dzień 31 grudnia 2008 r. nie posiadali statusu
emeryta potwierdzonego decyzją organu rentowego, zatem osobie, której
przyznano jakąkolwiek emeryturę obliczoną na dotychczasowych zasadach, tzn.
zgodnie z art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
4
Społecznych, nie przysługuje prawo do zastosowania art. 55 i obliczenia emerytury
zgodnie z art. 26 tej ustawy.
Zauważono także, że z interpretacją art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zaprezentowaną przez Sąd Apelacyjny nie
sposób się zgodzić. Użyte w tym przepisie słowo „ubezpieczony” ma swoją legalną
definicję określoną w art. 4 pkt 13 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Jest to osoba podlegająca ubezpieczeniu
emerytalnemu i rentowemu, określonemu w przepisach o systemie ubezpieczeń
społecznych (także osoba, która podlegała ubezpieczeniom społecznym przed
dniem wejścia w życie ustawy). Z kolei art. 4 pkt 1 powyższej ustawy definiuje
pojęcie emeryta. Jest to osoba mająca ustalone prawo do emerytury, w tym do
emerytury częściowej. Można zatem przyjąć, że skoro ubezpieczony M. R. miał
ustalone prawo do emerytury od 6 października 2006 r., to przestał być
„ubezpieczonym” w rozumieniu ustawy, a stał się „emerytem”. Nie mógł więc
skorzystać z możliwości obliczenia emerytury przewidzianego dla emerytur
kapitałowych. Wynika to zresztą z logiki reformy emerytalnej. Dla osób urodzonych
przed 1 stycznia 1949 r. przewidziane jest obliczanie emerytur na zasadach
określonych w przepisie art. 27 powołanej ustawy. Zastosowana przez Sąd
Apelacyjny interpretacja ma charakter wykładni rozszerzającej, co jest niezgodne z
intencją ustawodawcy, który wyłączył z zakresu zastosowania tej normy prawnej
tych ubezpieczonych, którzy na dzień 31 grudnia 2008 r. zrealizowali prawo do
emerytury na zasadach wówczas obowiązujących.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy zajmował się już wykładnią regulacji prawnej zawartej w art.
55 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie
z tym przepisem, ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania emerytury
na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenie emerytalne i rentowe po
osiągnięciu wieku emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o emeryturę po dniu 31
grudnia 2008 r., może być obliczona emerytura podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa
od obliczonej zgodnie z art. 53 tej ustawy. W kontekście rozpoznawanej sprawy
5
należy przywołać stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 4
lipca 2013 r., II UZP 4/13 (OSNP 2013 nr 21-22, poz. 257), zgodnie z którym
ubezpieczony urodzony przed dniem 31 grudnia 1948 r., który po osiągnięciu
powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i wystąpił o
emeryturę po dniu 31 grudnia 2008 r., ma prawo do jej wyliczenia na podstawie art.
27 w związku z art. 55 ustawy emerytalnej, także i niezależnie od tego, czy
wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o
emeryturę wcześniejszą.
Uzasadniając tę wypowiedź Sąd przywołał ratio legis art. 55 ustawy
emerytalnej wskazując, że zawarta w art. 55 ustawy emerytalnej przesłanka
kontynuowania ubezpieczenia do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę w
powszechnym wieku emerytalnym mogłaby zostać spełniona także w sytuacji
gdyby wniosek o emeryturę został złożony przed osiągnięciem powszechnego
wieku emerytalnego, a z przepisu tego nie wynika, aby wniosek o emeryturę w
powszechnym wieku musiał być pierwszym wnioskiem o świadczenie. Sąd
przypomniał, że sposób wyliczania w tzw. formule zdefiniowanej składki zaczął
obowiązywać dopiero od 1 stycznia 2009 r. a zatem należy stwierdzić, że warunek
kontynuowania ubezpieczenia i wystąpienia z wnioskiem po 31 grudnia 2008 r.,
miał umożliwić wyliczenie emerytury w tej formule, której podstawę wymiaru
stanowi suma składek składanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Ratio
legis art. 55 ustawy emerytalnej jest więc kontynuowanie opłacania składek, nie zaś
ubieganie się o emeryturę wcześniejszą lub w niższym wieku emerytalnym.
Konstatacja ta, nie pozwala na stwierdzenie czy wniosek o emeryturę po
ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego musiał być pierwszym wnioskiem o
emeryturę, czy też mógł to być kolejny wniosek (np. poprzedzony wnioskiem o
emeryturę wcześniejszą).
Sąd wskazał nadto, że nabycie prawa do emerytury przyjęte w ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uwzględniając także
treść art. 21 ust. 2 tej ustawy, uzasadnia twierdzenie, że na emeryturę można
przechodzić kilka razy. W sytuacji zatem gdy dopuszczalne jest kilkakrotne
przechodzenie na emeryturę, byłoby niezbędne zaznaczenie w art. 55 ustawy o
emeryturach i rentach, że wyliczenie emerytury w powszechnym wieku
6
emerytalnym możliwe byłoby tylko wówczas, gdyby był to pierwszy wniosek o
emeryturę (o nabycie statusu emeryta). Takiego zastrzeżenia nie można jednak z
treści tego przepisu wywnioskować, co oznacza, że ubezpieczony urodzony przed
dniem 1 stycznia 1949 r., który osiągnął powszechny wiek emerytalny, kontynuował
ubezpieczenie i wystąpił o emeryturę dopiero po dniu 31 grudnia 2008 r., może
złożyć wniosek o wyliczenie tego świadczenia niezależnie od tego, czy wcześniej
złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o emeryturę
wcześniejszą. Przepis art. 55 tej ustawy, umożliwiając ubezpieczonym urodzonym
przed 1 stycznia 1949 r. wyliczenie emerytury w wieku powszechnym według jej art.
26, „zrównuje” w pewnym sensie sytuacje tych osób (urodzonych przed 1 stycznia
1949 r.) z sytuacją osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które, jeśli nabyły prawo
do emerytury w niższym wieku emerytalnym albo do tzw. emerytury wcześniejszej,
mogą, osiągając powszechny wiek emerytalny, złożyć wniosek o ustalenie prawa
do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym wyliczanej według art. 24 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli więc nie może być kwestionowana możliwość kilkakrotnego
przechodzenia na emeryturę, a w treści art. 55 ustawy brak zastrzeżenia, że
wniosek o przejście na emeryturę w powszechnym wieku przez osoby objęte art. 27
ma być pierwszym wnioskiem o przejście na emeryturę (o nabycie statusu
emeryta), przepis ten (art. 55 ustawy) należy rozumieć jako przyznający prawo do
złożenia wniosku o wyliczenie emerytury w powszechnym wieku emerytalnym jeżeli
ubezpieczenie było kontynuowane po osiągnięciu wieku 60/65 lat, a wniosek został
złożony po dniu 31 grudnia 2008 r. niezależnie od faktu przejścia przez te osoby na
emeryturę wcześniejszą lub w niższym wieku emerytalnym.
Stanowisko wyrażone w przywołanej uchwale podzielone zostało w
wyrokach Sądu Najwyższego: z dnia 10 lipca 2013 r., II UK 424/12 oraz z dnia 7
listopada 2013 r., II UK 143/12 – oba niepublikowane oraz z dnia 9 września
2013 r., II UK 23/13 (LEX nr 1375193).
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą skargę zgadza się z przedstawioną
argumentacją, w szczególności zaś z tym, że skoro dopuszczalne jest kilkakrotne
przechodzenie na emeryturę, byłoby niezbędne zaznaczenie w art. 55 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, że wyliczenie
7
emerytury na podstawie tego przepisu możliwe byłoby tylko wówczas, gdyby był to
pierwszy wniosek o emeryturę (łączący się z nabyciem statusu emeryta). Trafnie
bowiem w uchwale wskazano, że w judykaturze przyjmuje się, iż emerytura w
niższym i w powszechnym wieku emerytalnym to odrębne rodzaje emerytur. W
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 r., I UK 82/06 (LEX nr
424489), wyrażono pogląd, że nie ma przeszkód prawnych, aby ubezpieczony
pobierający emeryturę przyznaną mu w niższym wieku emerytalnym dla
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze - art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, domagał się przyznania emerytury przysługującej w tzw.
powszechnym wieku emerytalnym na podstawie art. 27 tej ustawy, ponieważ ze
względu na odmienne przesłanki nabycia prawa do obu tych świadczeń organ
ubezpieczeń społecznych powinien wydać decyzje w oparciu o różne podstawy
prawne przysługujących ubezpieczonemu świadczeń emerytalnych, a następnie
wypłacać świadczenie wyższe lub wybrane przez ubezpieczonego - art. 95 ust. 1
ustawy). Podobne stanowisko było prezentowane w orzecznictwie Sądu
Najwyższego na tle ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), np. w uchwale z dnia 12
maja 1993 r., II UZP 2/93 (OSNCP 1993 nr 12, poz. 220) oraz w wyroku z dnia 17
kwietnia 1998 r., II UKN 607/97 (OSNAPiUS 1999 nr 7, poz. 255 – notka). Także w
wyroku z dnia 20 stycznia 2005 r., I UK 120/04 (OSNP 2005 nr 16, poz. 257)
wskazano, że „prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego nie jest
tożsame przedmiotowo z prawem do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku
wynoszącego 55 lat, bowiem po pierwsze - podstawy prawne tych roszczeń są
różne, po drugie - przesłanki nabycia prawa do tych roszczeń są odmienne, jeśli
chodzi o wymagany wiek. Są to zatem dwa odrębne świadczenia emerytalne w
rozumieniu art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, które podlegają odmiennym reżimom prawnym.
Odnosząc się do argumentacji zawartej w skardze, dodać trzeba, że nabycie
statusu emeryta (art. 4 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych) wiąże się z utratą statusu ubezpieczonego (art. 4 ust.
13 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) tylko
8
wtedy, jeżeli po przyznaniu prawa do emerytury emeryt nie podlega obowiązkowym
lub dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym (art. 13 i 14 ustawy z dnia 13
października 1998 r. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; jednolity tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.). Przede wszystkim zaś pojęcie „ubezpieczony” z
art. 4 ust. 13 nie odnosi się do aktualnego statusu osoby ubiegającej się o
emeryturę, bowiem podleganie ubezpieczeniom społecznym w dacie wniosku o
emeryturę nie stanowi warunku przyznania prawa do tego świadczenia.
„Ubezpieczony” to osoba, która spełnia warunek podlegania – w jakimkolwiek
okresie - ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o
systemie ubezpieczeń społecznych, a także osoba, która przed dniem wejścia w
życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z
wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników.
W niniejszej sprawie ubezpieczony, urodzony przed dniem 31 grudnia
1948 r. (6 października 1946 r.), po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego
(6 października 2011 r.), kontynuował ubezpieczenie (do 21 października 2011 r.) i
wystąpił o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego po
dniu 31 grudnia 2008 r., w związku z tym ma do niego zastosowanie art. 55 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.