Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 293/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa A. N.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2014 r.
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 października 2012 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w części zasądzającej od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 592 (pięćset dziewięćdziesiąt
dwa) zł z ustawowymi odsetkami od 19 marca 2012 r. oraz kwotę
227 (dwieście dwadzieścia siedem) zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, a także zasądzającej kwotę 165 (sto sześćdziesiąt pięć)
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i w tym
zakresie oddala apelację,
2
2. nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego i
kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P., po rozpoznaniu na skutek apelacji sprawy
z powództwa A. N. przeciwko Powiatowi K. o zwrot nienależnej opłaty za wydanie
karty pojazdu, pobranej - na podstawie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z
dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie wysokości opłat za kartę pojazdu (Dz. U. Nr 137,
poz. 1310) - przed wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2010 r. ustawy z dnia 27
sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.),
postanowieniem z dnia 2 grudnia 2011 r. uchylił wyrok Sądu Rejonowego w K. i
pozew odrzucił z powodu niedopuszczalności drogi sądowej.
A. N., uznając ten wyrok za niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. wytoczył powództwo przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w
P. o naprawienie szkody, żądając zasądzenia kwoty 592 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 22 lutego 2010 r., stanowiącej sumę kwoty 425 zł pobranej przez
organ administracji za wydanie karty pojazdu oraz kwoty 167 zł stanowiącej koszty
poniesione w postępowaniu sądowym.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu tej sprawy na skutek apelacji wniesionej
przez powoda od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 24 maja 2012 r.
oddalającego powództwo, wyrokiem z dnia 9 października 2012 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda
dochodzoną kwotę 592 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 marca 2012 r.,
oddalając powództwo w pozostałej części, tj. w zakresie odsetek za wcześniejszy
okres. Według tego Sądu należało uznać - w świetle uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 6 czerwca 2012 r. (III CZP 24/12, OSNC 2013, nr 1, poz. 5), za niezgodne z
prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. postanowienie Sądu o odrzuceniu pozwu.
Sąd Apelacyjny przyjął, że kwestionowane przez powoda postanowienie naruszało
prawo w sposób kwalifikowany, elementarny i oczywisty oraz godziło w
konstytucyjne prawo powoda do sądu przewidziane w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Okoliczność, że powód może dochodzić w postępowaniu administracyjnym zwrotu
nienależnie pobranej opłaty za wydanie karty pojazdu pozostała bez wpływu na
ocenę przyjętą przez Sąd Apelacyjny.
4
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 417 § 1 k.c.
w zw. z art. 4171
§ 2 k.c. przez przyjęcie, że wydanie zakwestionowanego
postanowienia o odrzuceniu pozwu stanowiło niezgodne z prawem działanie przy
wykonywaniu władzy publicznej oraz art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. przez
uznanie, że wskutek wydania tego postanowienia powód poniósł szkodę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed dniem 1 stycznia 2010 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia
27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.)
zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i Naczelnego Sądu
Administracyjnego prezentowany był pogląd, że dopuszczalna jest droga sądowa
do dochodzenia roszczenia o zapłatę, którego podstawę stanowi nienależnie
pobrana opłata za wydanie karty pojazdu, określona w § 1 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Infrastruktury z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie wysokości opłat za kartę
pojazdu - Dz. U. Nr 137, poz. 1310 (uchwała SN z dnia 16 maja 2007 r., III CZP
35/07, OSNC 2008 r., nr 7 – 8, poz. 72, uchwała NSA z dnia 4 lutego 2008 r.,
I OPS 3/07, ONSAiWSA 2008, nr 2, poz. 21).
W uzasadnieniu postanowienia o odrzuceniu pozwu Sąd Okręgowy w P.
uznał, że po wejściu w życie wspomnianej ustawy o finansach publicznych,
dotychczasowe orzecznictwo dopuszczające drogę sądową w tych sprawach
straciło na aktualności. Sąd ten podkreślił, że w świetle wspomnianej ustawy opłaty
za kartę pojazdu stanowią niepodatkowe należności budżetowe w rozumieniu art.
60 ust. 7 tej ustawy, a określone w przepisach Ordynacji podatkowej zasady, tryb
ustalania nadpłaty i reguły jej zwrotu mają odpowiednie zastosowanie do opłat za
kartę pojazdu. Do rozpoznania sprawy o zwrot nadpłaty za kartę pojazdu, wszczętej
– jak w przypadku powoda – po dniu 1 stycznia 2010 r. jest więc właściwy - jak
podkreślił Sąd Okręgowy - organ administracji publicznej (art. 2 § 3 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny, uznając postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu
pozwu jako oczywiście naruszające prawo powołał się na uchwalę z dnia 6 czerwca
2012 r., III CZP 24/12, w której Sąd Najwyższy, przyjmując dopuszczalność drogi
sądowej w takich sprawach, uznał ,że do opłat za wydanie karty pojazdu
nienależnie pobranych przed dniem 1 stycznia 2010 r. nie mają zastosowania
przepisy ustawy z dnia 1 stycznia 2010 r. o finansach publicznych.
5
W skardze kasacyjnej skarżący trafnie podniósł, że sam fakt podjęcia tej
uchwały dowodzi, że spełnione zostały przesłanki z art. 390 k.p.c., który stanowi
podstawę skierowania do Sądu Najwyższego przez sąd rozpoznający sprawę
zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości celem jego
rozstrzygnięcia.
Już z tych względów nie można podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że
wydane przez Sąd postanowienie o odrzuceniu pozwu stanowiło oczywiste, rażące
i kwalifikowane naruszenie prawa. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej zasadnie
podkreślono, że za niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. uznać można
wyłącznie orzeczenia niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo
wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
Takie restryktywne rozumienie pojęcia „niezgodność z prawem” w odniesieniu do
deliktu judykacyjnego, prezentowane jednolicie w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(np. wyrok SN z 24 czerwca 2010 r., IV CNP 114/09; wyrok SN z 23 listopada
2011 r., IV CNP 14/11, wyrok SN z 2 grudnia 2010, I CNP 4/10) potwierdzone
zostało przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 listopada 2012 r., SK 4/11
(OTK-A 2012/8/97, Dz.U.2012/1104), który uznał, że art. 4241
§ 1 k.p.c. rozumiany
w ten sposób, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje tylko wtedy, kiedy niezgodność ta jest
oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną, jest zgodny z art. 77 ust.1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Z powołanych przyczyn zarzut naruszenia art.417 § 1 k.c. w zw. z art. 4171
§ 2 k.c. przez uznanie, że postanowienie Sądu o odrzuceniu pozwu stanowiło
niezgodne z prawem działanie przy wykonywaniu władzy publicznej, uznać
należało za zasadny.
Trafny jest także zarzut naruszenia art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c.
przez uznanie, że wskutek wydania postanowienia o odrzuceniu pozwu powód
poniósł szkodę. Stwierdzając jej wystąpienie Sąd Apelacyjny, nie kwestionując
możliwości dochodzenia przez powoda na drodze administracyjnej zwrotu
nienależnego świadczenia, wskazał, że między trybem administracyjnym oraz
6
sądowym istnieją odmienne przepisy i procedura, a ponadto między statusem
powoda w obu postępowaniach istnieje różnica. Sąd Apelacyjny podkreślił także, że
wybór sposobu dochodzenia zapłaty za niesłusznie pobraną opłatę należy do
powoda.
Odnosząc się do tak zaprezentowanego wywodu zaznaczyć należy, że
wskazane w nim okoliczności nie mają nic wspólnego z metodą stwierdzania
szkody nakazującą porównanie stanu majątku poszkodowanego ze stanem, jaki by
istniał, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Trafnie skarżący wskazał, że odrzucenie
pozwu nie unicestwiło roszczenia powoda, bowiem organy administracyjne nie
mogą – zważywszy na treść art. 66 § 4 k.p.a. oraz art. 171 § 4 Ordynacji
podatkowej – odmówić rozpoznania podania powoda o zwrot nienależnie
pobranego świadczenia.
Z przytoczonych względów należało uchylić zaskarżony wyrok w zakresie,
w jakim Sąd Apelacyjny, uwzględniając częściowo apelację powoda, zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w P. z dnia 24 maja 2012 r. oraz zasądził koszty procesu, i w
tym zakresie oddalić apelację (art. 39816
zd. 1 k.p.c.). O kosztach postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.,
mając na względzie charakter sprawy, wywołującej wątpliwości w judykaturze.