Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt II PK 256/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSA Agata Pyjas-Luty
w sprawie z powództwa R. C.
przeciwko J. Ś. następcy prawnemu A. Ś. prowadzącego działalność gospodarczą
pod nazwą A. Przedsiębiorstwo Specjalistyczne Robót Wiertniczych i Budowlanych
z siedzibą w W.,
o ustalenie okresu zatrudnienia, wynagrodzenie, ekwiwalent za urlop i wydanie
świadectwa pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 19 kwietnia 2012 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z 20 stycznia 2012 r. ustalił, że powód R. C.
był zatrudniony od 2 maja 2000 r. do 30 września 2005 r. u pozwanego A. Ś.,
2
prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą A. Przedsiębiorstwo
Specjalistyczne Robót Wiertniczych i Budowlanych w W. za wynagrodzeniem
miesięcznym 2.955 zł i umowa o pracę została rozwiązana z przyczyn leżących po
stronie pozwanego, ponadto nakazał pozwanemu wydać powodowi świadectwo
pracy, a dalej idące żądanie oddalił. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony jako
asystent kierownika ruchu zakładu – kierownik przygotowania produkcji. Pracował
w biurze i w terenie. Ostatnie wynagrodzenie otrzymał za styczeń 2004 r. Pozwany
zalegał też z rozliczeniem składkowym. Nie było list obecności. W czerwcu 2004 r.
u pozwanego były zatrudnione cztery osoby. Powód wykonywał pracę u
pozwanego do 31 marca 2005 r. i od kwietnia nie otrzymał na piśmie polecenia
pracy. Był na obiekcie w P. ale pozwany nie powierzył mu prowadzenia robot. Od 8
sierpnia 2006 r. powód prowadzi własną działalność. Pozwany zlikwidował
działalność formalnie z końcem 2007 r. Powód wniósł o ustalenie stosunku pracy
do 31 grudnia 2007 r. i zasądzenie zaległego wynagrodzenia od 1 sierpnia do 31
grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w ustaleniu okresu zatrudnienia powoda wziął po
uwagę to, że pozwany został pozbawiony prawa wykonywania działalności
gospodarczej od 1 października 2005 r. postanowieniem Sądu Rejonowego z 9
września 2005 r. (sygn. … 61/05). Nie miała więc znaczenia data 31 grudnia 2007
r. wyrejestrowania działalności gospodarczej przez pozwanego. Powód w 2006 r.
rozpoczął własną działalność gospodarczą, stąd uwzględniając całokształt
okoliczności należało uznać, że był zatrudniony do 30 września 2005 r. Oddaleniu
podlegało żądanie zatrudnienia po tej dacie oraz wynagrodzenia za pracę od 1
sierpnia do 31 grudnia 2007 r. Apelacje wniosły obie strony. Sąd Okręgowy w W.
wyrokiem z 19 kwietnia 2012 r. oddalił apelację powoda i w części uwzględnił
apelację pozwanego, w ten sposób, iż zmienił wyrok Sądu Rejonowego i ustalił, że
łączący strony stosunek pracy na podstawie umowy o pracę z 2 maja 2000 r. trwał
do 30 czerwca 2004 r. Stwierdził, że żadna ze stron nie wypowiedziała umowy o
pracę. Nie oznacza to, że strony nadal łączy stosunek pracy. Do ustania stosunku
pracy doszło w sposób dorozumiany. Powód nie występował przeciwko
pozwanemu do Sądu z roszczeniem przewidzianym w art. 56 czy w art. 67 k.p. Sąd
pierwszej instancji w sposób arbitralny zajął stanowisko, że strony pozostawały w
stosunku pracy do 30 września 2005 r., gdyż na tę datę nie wskazywała żadna ze
3
stron i nie wymienił jej żaden ze świadków. Trafnie podnosił pozwany w apelacji, iż
materiał dowodowy sprawy nie pozwala przyjąć innej daty ustania stosunku pracy
jak tylko 30 czerwca 2004 r. Z treści zeznań św. K. S., której Sąd pierwszej instancji
trafnie dał wiarę oraz z dowodów z dokumentów w postaci ekspertyz różnych
geologów należy wyprowadzić wniosek, iż po czerwcu 2004 r. strony nie
pozostawały w stosunku pracy. To, że sąd gospodarczy pozbawił pozwanego
prawa wykonywania działalności gospodarczej (od 1 października 2005 r.) nie
oznacza, że powód do tego czasu świadczył pracę. Zarejestrowanie działalności
gospodarczej, jej wyrejestrowanie czy orzeczenie o zakazie jej prowadzenia nie
przekłada się w prosty sposób na istnienie stosunku pracy i okres jego trwania. W
sprawie sankcja (zakazu prowadzenia działalności) nie ma znaczenia w kwestii
oceny zasadności roszczeń powoda. „W sytuacji, gdy łączący strony stosunek
pracy ustał z dniem 30 czerwca 2004 r., bezprzedmiotowe są dywagacje powoda
na temat jego gotowości do świadczenia pracy, której nie mógł rzeczywiście
wykonywać z przyczyn dotyczących pracodawcy (art. 81 § 1 k.p.). Gotowość do
pracy dotyczy z istoty rzeczy jedynie trwającego stosunku pracy. „Dlatego chybione
są także zarzuty apelacji powoda naruszenia prawa materialnego. Natomiast
roszczenie o wydanie świadectwa pracy nie mogło być uwzględnione, gdyż powód
nie zachował terminu z art. 97 § 21
k.p. i z art. 291 § 1 k.p. Wobec uwzględnienia
apelacji pozwanego w przeważającej części, w tym co do okresu (daty) trwania
stosunku pracy, całkowicie bezzasadną okazała się apelacja powoda, dlatego z
braku uzasadnionych podstaw została oddalona (art. 385 k.p.c.)”.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił: 1. nieważność postępowania
polegającą na pozbawieniu go możliwości obrony swoich praw „przez odmowę
przeprowadzenia dowodu z przesłuchania powoda przy jednoczesnym
przesłuchaniu pozwanego na okoliczność ustalenia okresu zatrudnienia oraz
przyczyny odmowy wydania świadectwa pracy, jak również przez odmowę
przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków wykazanych we wniosku na
okoliczności istotne dla sprawy”, 2. rażące naruszenie art. 97 k.p. „przez błędną
jego wykładnię polegającą na ustaleniu, że pozwany nie miał obowiązku wydania
świadectwa pracy, mimo że taki ustawowy obowiązek wynika wprost z przepisów
prawa materialnego”, 3. rażące naruszenie art. 95 k.p. polegające na błędnej
4
wykładni i uznaniu, „że wykonywanie obowiązków pracowniczych po 30 czerwca
2004 r. nie obejmowało elementów ustawowych stosunku pracy, mimo że badanie
dowodów w sprawie prowadzi do wniosku, że umowa między stronami trwała do 31
grudnia 2007 r.”, 4. rażące naruszenie art. 25 k.p. przez jego niewłaściwe
zastosowanie „polegające na przyjęciu, że po wydaniu orzeczenia przez Sąd
Rejonowy w W. z dnia 9 września 2005 r. sygn. akt … 61/05 o pozbawieniu prawa
wykonywania działalności gospodarczej przez pozwanego została wyeliminowana
możliwość przyjęcia istnienia stosunku pracy między stronami mimo, że fakt ten
oraz zdarzenie prawne nie był znany powodowi natomiast zachowanie pozwanego
wskazywało na to, że w dalszym ciągu jest on osobą prowadzącą działalność skoro
zawierał umowy i działał w lokalu przedsiębiorstwa”, 5. rażące naruszenie art. 25
k.p. przez „błędne przyjęcie końcowej daty umowy o pracę na 30 czerwca 2004 r.,
mimo że zeznania świadków L., K. oraz wystawiona faktura na roboty geologiczne
na terenie P. z 2005 r. przeczą ustaleniom sądu jako oderwane od materiału
dowodowego w sprawie”, 6. rażące naruszenie art. 328 § 1 k.p.c. „polegające na
pominięciu ustaleń z jakich przyczyn sąd uznał dzień 30 czerwca 2004 r. jako
termin wygaśnięcia umowy o pracę w oparciu o jakie dowody i jakie dokumenty
mimo że dowody przeciwne wskazywały na termin końcowy 31 grudnia 2007 r.”, 7.
rażące naruszenie art. 60 k.c. polegające na jego niewłaściwej i dowolnej wykładni,
„bowiem analiza dowodów w sprawie wykazuje, że po stronie powoda i pozwanego
nie zostały wykonane żadne zachowania które wskazują na złożenie oświadczenia
woli, które w sposób dostateczny oznacza rozwiązanie umowy o pracę z dniem 30
czerwca 2004 r. a zatem przyjęcie przez sąd II instancji aktu dorozumienia
czynności jest pozbawione podstaw”. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania albo o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w całości i „uwzględnienie
powództwa przez: 1. ustalenie, że powód był zatrudniony u pozwanego A. Ś. na
podstawie umowy o pracę w okresie od 2 maja 2000 r. do 31 grudnia 2007 r. z
wynagrodzeniem miesięcznym brutto 2.955 zł oraz że umowa została rozwiązana z
przyczyn leżących po stronie pozwanego, 2. nakazanie pozwanemu wydania
powodowi świadectwa pracy o treści jak wyżej opisano, 3. zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda kosztu sporu według norm”.
5
Sąd Najwyższy postanowieniem z 19 lutego 2013 r. odrzucił jako
niedopuszczalną skargę kasacyjną w części dotyczącej świadectwa pracy (art. 3982
§ 2 pkt 2 k.p.c.).
Pozwany A. Ś. zmarł 6 lutego 2013 r. i postępowanie kasacyjne zostało
zawieszone z urzędu. Postanowieniem z 14 stycznia 2014 r. postępowanie zostało
podjęte wobec wskazania J. Ś. jako następcy prawnego zmarłego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie uzasadniają jej wniosków. Sąd Najwyższy nie
rozpoznaje sprawy jako kolejna (powszechna) instancja, lecz tylko skargę
kasacyjną w granicach zarzutów jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Skarga
kasacyjna podlega też rozpoznaniu z ograniczeniami dotyczącymi sfery faktycznej
sprawy, gdyż jej podstawą nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub
oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), a ponadto zachodzi związanie ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2
k.p.c.). W istocie Sąd Okręgowy ograniczył postępowanie dowodowe, jednak
zgodnie z zasadą samodzielnej oceny dowodów mógł stwierdzić, że materiał
zgromadzony w sprawie (art. 382 k.p.c.), dostatecznie wyjaśnia sporne okoliczności
do rozstrzygnięcia. Skarżący nie zarzuca naruszenia w takiej sytuacji przepisu art.
217 § 2 k.p.c., czyli, że z naruszeniem tej regulacji okoliczności sporne nie zostały
dostatecznie wyjaśnione do rozstrzygnięcia. Innymi słowy skoro Sąd Okręgowy
uznał za wystarczający dla wyjaśnienia tych okoliczności tylko określony materiał
(zakres postępowania dowodowego), to dalsze zarzuty skargi nie dają podstaw do
zakwestionowania takiego stanowiska. Oceny tej nie zmienia odwołanie się do art.
227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i 6 k.c. Brak w skardze zarzutu naruszenia art. 217 § 2
k.p.c. ma większe znaczenie i dlatego wyprzedza reguły dowodowe określone w
tych przepisach. Sąd nie ma obowiązku, a wręcz powinien ograniczyć
postępowanie dowodowe (art. 217 § 2 k.p.c. - „Sąd pominie środki dowodowe,
jeżeli okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione …”), jeżeli w jego ocenie
okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Oczywiście są granice
6
takiego uznania, jednak jego kontestowanie wymaga powołania w zarzucie skargi
odpowiednich przepisów ustawy procesowej i ustawy zasadniczej.
Błędnie skarżący kwalifikuje ograniczenie materiału dowodowego jako
nieważność postępowania. Podstawową wadą zarzutu jest to, że nie wskazuje
przepisu w którym ta nieważność ma się kotwiczyć. Według treści zarzutu można
przyjąć, że chodzi o przepis art. 379 pkt 5 k.p.c., jednak utrwalone jest już w
judykaturze stanowisko, że podstawa ta, czyli pozbawienie strony możności obrony
swych praw, nie dotyczy sytuacji w której Sąd pomija środki dowodowe zgłaszane
przez stronę, uznając, że materiał zebrany jest wystarczający do rozstrzygnięcia
sprawy. Innymi słowy ocena w tym zakresie odnosi się do stosowania przepisów o
postępowaniu dowodowym i nie składa się na podstawę (przesłankę) nieważności
postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c. Nieuwzględnienie przez sąd rozpoznawczy
wniosków dowodowych strony nie stanowi pozbawienia możności obrony jej praw w
rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. i nie może uzasadniać zarzutu nieważności
postępowania. W przepisie tym chodzi jedynie o takie sytuacje, w których na skutek
wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, strona nie mogła brać i
faktycznie nie brała udziału w całym postępowaniu lub jego istotnej części, nie zaś
o, nawet bezpodstawne, nieuwzględnianie wniosków dowodowych strony (wyrok
Sądu Najwyższego z 18 października 2001 r., IV CKN 478/00, LEX nr 52795).
Nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swych
praw zachodzi wtedy, gdy strona nie mogła brać udziału w postępowaniu sądowym
lub jego istotnej części na skutek naruszenia przepisów postępowania przez sąd
lub przeciwnika w sporze (postanowienie Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2013 r.,
I CSK 654/12, LEX nr 1396367).
Jeżeli skarżący próbuje podważyć zaskarżony wyrok przez wady
uzasadnienia wyroku, to zarzut jest nieskuteczny, gdyż ogranicza się tylko do
naruszenia przepisu art. 328 § 1 k.p.c., który określa kiedy sporządza się
uzasadnienie wyroku, a nie jakie wymagania stawia się uzasadnieniu wyroku.
Przepis art. 328 § 1 k.p.c. nie jest więc adekwatny do zarzutu. Nawet gdyby odejść
od takiego reżimu skargi (art. 39813
§ 1 k.p.c.) i przyjąć, że skarżącemu chodzi o
przepis art. 328 § 2 k.p.c., to nie można stwierdzić w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku wad tak kardynalnych, które prowadziłyby do konkluzji, że wyrok nie
7
poddaje się kontroli kasacyjnej. Ważniejsze jest jednak stwierdzenie, że czym
innym jest postępowanie dowodowe, w tym zakres dowodów, ich ocena i ustalenia
faktyczne, co należy łączyć z określonymi przepisami postępowania i czym innym
są wymagania dotyczące uzasadnienia wyroku z art. 328 § 2 k.p.c. Przez
naruszenie tego ostatniego przepisu (zresztą niewymienionego w skardze
kasacyjnej) nie można podważać ustaleń faktycznych lub oceny dowodów,
zwłaszcza wobec wyraźnego ograniczenia proceduralnego z art. 3983
§ 3 k.p.c.
Innymi słowy granicę ustaleń stanu faktycznego stanowi dwuinstancyjne
postępowanie przed sądem powszechnym. Sąd Okręgowy ustalił wszak
podstawowe elementy stanu faktycznego i rozstrzygnął, że nastąpiło dorozumiane
zakończenie stosunku pracy.
Zarzuty skargi dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego niewiele
wnoszą, nie tylko wobec wiążącego Sąd Najwyższy ustalenia o dorozumianym
zakończeniu stosunku pracy. Otóż art. 25 k.p. wymienia rodzaje umów o pracę. W
sprawie skarżącego nie było sporu, że był zatrudniony na podstawie umowy o
pracę na czas nieokreślony. Przepis art. 25 k.p. jest nieadekwatny do zarzutów z
nim łączonych, gdyż te dotyczą ustania zatrudnienia w innej dacie, a to wykracza
poza zakres tej regulacji.
Tak samo gdy idzie o przepis art. 95 k.p., który dotyczył „działalności
socjalnej i kulturalnej, nagradzania pracowników, podwyższania kwalifikacji
zawodowych oraz kształtowania w zakładzie zasad współżycia społecznego” i
współdziałania kierownika zakładu pracy z zakładową organizacją związkową.
Przepis ten utracił moc (został skreślony) 2 czerwca 1996 r., stąd skarżący
odwołuje się do nieistniejącej regulacji.
Powyższej oceny nie zmienia zarzut naruszenia art. 60 k.c. gdyż treść
oświadczeń woli stron należy do ustaleń faktycznego w sprawie. Bez podważania
ustaleń stanu faktycznego na którym oparto zaskarżony wyrok nie można
stwierdzić, że inne było oświadczenie niż ustalone (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Ponadto z
przepisu art. 60 k.c. nie wynikają sztywne reguły wykładni oświadczeń woli stron,
jak zdaje się zakładać skarżący, skoro z samej treści przepisu wynika, że
generalnie wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez
każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.
8
Zarzut naruszenia art. 97 k.p. nie jest oceniany, gdyż dotyczy świadectwa
pracy (art. 3982
§ 2 pkt 2 k.p.c.). W tej części skarga kasacyjna jest
niedopuszczalna i została odrzucona odrębnym orzeczeniem (postanowieniem
Sądu Najwyższego z 19 lutego 2013 r.).
Z tych motywów zarzuty skargi kasacyjnej nie zostały uwzględnione i dlatego
orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).