Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 389/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Agata Pyjas-Luty
w sprawie z wniosku D. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz zmienia pkt. 1 poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych w
P. z dnia 14 września 2012 r., w ten sposób, że oddala odwołanie
wnioskodawcy.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony
pozwanej - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od wyroku Sądu Okręgowego –
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 14 września 2012 r.,
2
zmieniającego zaskarżoną przez wnioskodawcę D. S. decyzję organu rentowego z
dnia 24 listopada 2010 r. i przyznającego odwołującemu się wnioskodawcy prawo
do wcześniejszej emerytury od dnia 1 września 2010 r., w oparciu o art. 29 w
związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze
zm.). W pkt 2 tego wyroku (niezaskarżonym apelacją przez organ rentowy), Sąd
pierwszej instancji uwzględnił odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu
rentowego z dnia 29 grudnia 2010 r., dotyczącej ustalenia wysokości kapitału
początkowego i doliczył jako okres składowy okres zatrudnienia wnioskodawcy w
ramach umowy o praktyczną naukę zawodu w G. Wytwórni Części
Samochodowych od dnia 1 września 1966 r. do dnia 31 marca 1967 r., w oparciu o
art. 3 i art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do
określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o
wstępnym stażu pracy (Dz. U. nr 45, poz. 226 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca (ur. 14 czerwca 1949 r.)
uczęszczał w latach 1964/1965 do Zasadniczej Szkoły Zawodowej w G., ucząc się
zawodu ślusarza, a następnie od dnia 1 września 1966 r. rozpoczął (ponownie)
naukę w tej szkole, przy czym w trakcie nauki podpisał umowę o naukę zawodu z G.
Wytwórnią Części Samochodowych i otrzymywał wynagrodzenie za świadczoną na
podstawie tej umowy pracę. W dniu 31 marca 1967 r. odwołujący się został
wypisany ze szkoły na własne żądanie.
Decyzją z dnia 14 maja 1993 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo
do renty inwalidzkiej według pierwszej grupy inwalidów w związku z wypadkiem w
pracy, zaś decyzją z dnia 3 lipca 1998 r. ustalił wnioskodawcy rentę w
dotychczasowej wysokości od dnia 1 lipca 1998 r. Od powyższej decyzji
wnioskodawca wniósł odwołanie. Wyrokiem z dnia 26 października 1998 r., Sąd
Wojewódzki w P. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do
renty z tytułu trwałej całkowitej niezdolności do pracy oraz trwałej niezdolności do
samodzielnej egzystencji w związku z wypadkiem przy pracy. Decyzją z dnia 11
grudnia 1998 r. organ rentowy, wykonując powyższy wyrok, stwierdził, że renta z
tytułu całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji przysługuje
wnioskodawcy na stałe. Kolejną decyzją z dnia 5 lutego 2009 r. organ rentowy
3
odmówił zaliczenia wnioskodawcy do stażu pracy okresu odbywania nauki zawodu
od dnia 1 września 1963 r. do dnia 31 sierpnia 1966 r., a odwołanie wnioskodawcy
od tej decyzji, oddalił - wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2010 r., Sąd Okręgowy w P.
Decyzją z dnia 20 maja 2008 r. organ rentowy ustalił wnioskodawcy na dzień 1
stycznia 1999 r. kapitał początkowy, ustalając okresy składkowe w wymiarze 278
miesięcy oraz 18 miesięcy okresów nieskładkowych. W dniu 13 września 2010 r.
wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury w związku z
ukończeniem 60 roku życia i osiągnięciem 25-letniego okresu zatrudnienia
(okresów składkowych i nieskładkowych), do którego należało doliczyć okres pracy
w ramach praktycznej nauki zawodu od dnia 1 września 1966 r. do dnia 31 marca
1967 r. W tej samej dacie wnioskodawca złożył wniosek o doliczenie tego okresu
do ustalenia wysokości kapitału początkowego.
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od pkt 1. wyroku Sądu Okręgowego, wskazując w uzasadnieniu, że
wnioskodawcy przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 i
art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu analiza art. 46 ust. 1 i art. 184
powołanej ustawy wskazuje, że art. 184 nie odsyła w zakresie warunków nabycia
przez zatrudnionego w szczególnych warunkach prawa do wcześniejszej emerytury
do art. 32, jak czyni to art. 46 ustawy lecz ustanawia własne przesłanki nabycia
tego prawa.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędne
zastosowanie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, oraz
niezastosowanie art. 29 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 46 tej ustawy. W uzasadnieniu
skargi kasacyjnej wskazano na naruszenie prawa materialnego przez uznanie, że
wnioskodawca spełnił warunki do przyznania emerytury określone w art. 184
ustawy o emeryturach i rentach z FUS w sytuacji, gdy przepis ten nie dotyczy w
ogóle sytuacji wnioskodawcy, obejmując jedynie przesłanki nabycia prawa do
emerytury w niższym wieku z tytułu zatrudnienia szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (odesłanie do art. 32 ustawy), twórców i artystów
(odesłanie do art. 33 ustawy), górników (odesłanie do art. 39 ustawy) i kolejarzy
4
(odesłanie do art. 40 ustawy). Wnioskodawca nie pracował, co najmniej 15 lat w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie był ani twórcą ani
artystą albo górnikiem lub kolejarzem i takich ustaleń nie poczyniły również Sądy
orzekające w sprawie. W ocenie organu rentowego, do sytuacji wnioskodawcy ma
zastosowanie art. 29 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 46 ustawy o emeryturach i
rentach, których to przepisów nie zastosował Sąd Apelacyjny. Pełnomocnik organu
rentowego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji „w zakresie pkt. 1.” i
oddalenie odwołania wnioskodawcy w tym zakresie, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Porządkująco należy zauważyć, że skarżący kwestionuje w skardze
kasacyjnej wyrok Sądu Apelacyjnego, odnoszący się do przyznania wnioskodawcy
dochodzonego świadczenia (wcześniejszej emerytury). Wyrok ten nie orzeka o
wysokości kapitału początkowego, ponieważ w tej części organ rentowy nie
zaskarżył wyroku Sądu Okręgowego apelacją. Innymi słowy nie zostało objęte
zarzutami skargi ustalenie, że w okresie od 1 września 1966 r. do 31 marca 1967 r.
wnioskodawca był zatrudniony jako młodociany w G. Wytwórni Części
Samochodowych.
Zarzucane w skardze kasacyjnej naruszenie prawa materialnego jest
oczywiście uzasadnione, dając podstawę do orzeczenia co do istoty sprawy, biorąc
za podstawę niewątpliwie ustalone okoliczności faktyczne sprawy.
Z ustaleń tych wynika, że wnioskodawca urodzony w dniu 14 czerwca 1949 r.
został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy, wykazał 25-letni okres
zatrudnienia (okresy składkowe i nieskładkowe) i nie przystąpił do otwartego
funduszu emerytalnego.
Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach (w brzmieniu
obowiązującym w chwili złożenia wniosku o przyznanie świadczenia) ubezpieczony
mężczyzna urodzony przed dniem 1 stycznia 1949 r., który nie osiągnął
5
(powszechnego) wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1 ustawy, może
przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni
okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do
pracy, przy czym zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy prawo do emerytury na
tych warunkach (określonych w art. 29 ustawy), przysługuje również
ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r., jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego (…), zaś warunki
do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia
2008 r. - przesłanki te winny być spełnione łącznie.
Z niewątpliwego brzmienia tych przepisów wynika więc, że skoro
wnioskodawca nie osiągnął na dzień 31 grudnia 2008 r. wieku uprawniającego do
skutecznego ubiegania się o to świadczenie, nie mógł nabyć do niego prawa. W
wyroku z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 217/10 – niepublikowany (LEX nr 950438),
Sąd Najwyższy trafnie stwierdził m.in., że obowiązująca ustawa o emeryturach i
rentach utrzymała dotychczasowe zasady wcześniejszego przechodzenia na
emeryturę dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., natomiast ograniczyła takie
możliwości dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mając
przy tym charakter przejściowy, dotycząc ubezpieczonych, którzy w dniu jej wejścia
w życie osiągnęli wiek co najmniej 50 lat. Tak więc wnioskodawca jako osoba
urodzona po dniu 31 grudnia 1948 r. (wiek 60 lat, jak ustalił sąd drugiej instancji,
osiągnął w dniu 14 czerwca 2009 r.), należy do tej kategorii ubezpieczonych, w
stosunku do której ustawodawca, przewidział możliwość nabycia uprawnień
emerytalnych na zasadach dotychczasowych, jednakże wyłącznie na podstawie
szczególnych uregulowań mających przy tym charakter przejściowy i wyjątkowy
(por. art. 46 ustawy). Przepis ten, co trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 6 lutego 2009 r., I UK 243/08 (LEX nr 571847), ma charakter przejściowy w
tym sensie, że dotyczy wąskiej grupy ubezpieczonych, gwarantując im prawo do
wcześniejszej emerytury, mimo że prawo to nie jest przewidziane przez nowy
system emerytalno-rentowy.
Rozważania te, w całości podzielane przez obecny skład Sądu Najwyższego,
pozwalają na wyrażenie stanowiska, że wnioskodawca nie spełniając łącznie
wszystkich warunków pokreślonych w art. 29 i 46 ustawy o emeryturach i rentach
6
(warunek wieku osiągnął po 31 grudnia 2008 r.) nie mógł nabyć prawa do
dochodzonego świadczenia, a odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego, nie ma
podstaw prawych. Wyprowadzanie uprawnień do tego świadczenia z art. 184
ustawy, nie ma uzasadnienia, gdy się uwzględni sytuację prawną wnioskodawcy.
Ogólnie rzecz ujmując, przepis ten wprowadził szczególną regulację
intertemporalną, przewidując prawo do wcześniejszej emerytury dla zamkniętego
kręgu ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu
wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla
kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym
mowa w art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn),
przy czym przepis ten nie odsyła w zakresie warunków nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury do art. 32 ustawy, jak czyni to art. 46, lecz ustanawia
własne przesłanki nabycia tego prawa. Odnosi się on do tych ubezpieczonych
urodzonych poczynając od dnia 1 stycznia 1949 r., którzy w dniu wejścia ustawy w
życie nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku, lecz w całości spełnili do tej daty
ustawowo określone wymagania stażowe (tzw. ogólne i szczególne). Takim
ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w
art. 32 ustawy pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu
emerytalnego oraz (do dnia 1 stycznia 2013 r., tj. do wejścia w życie ustawy z dnia
11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 637)
rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego
pracownikiem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2013 r., II UK
381/12 – niepublikowany oraz orzecznictwo w nim cytowane).
Tym się kierując orzeczono jak w sentencji, po myśli art. 39816
k.p.c.