Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 174/13
POSTANOWIENIE
Dnia 28 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku K. – I. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki
komandytowo-akcyjnej w K.
przy uczestnictwie P. D. S.A. w L. oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 28 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 16 listopada 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestnika P. D. S.A. w
L. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca K.-I. Sp. z o.o. Spółka komandytowo – akcyjna w K.
wystąpił o ustanowienie na podstawie art. 3051
k.c. służebności przesyłu
obciążającej nieruchomość gruntową złożoną z działek ewidencyjnych nr 81/39 i nr
16/3 w K. przy ul. H., obr. 005, dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę
wieczystą nr KW …76793/5, na rzecz P. D. S.A. w L., której treścią ma być
znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej w przestrzeni nad i pod
powierzchnią tej nieruchomości urządzeń przesyłowych, tj. trzech przewodów
wysokiego napięcia 110kV oraz słupa kratowego o powierzchni 5 m x 5 m oraz
korzystanie z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania
konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz
z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem.
W piśmie procesowym 24 października 2011 r. wnioskodawca w ten
sposób zmienił i sprecyzował żądanie, iż wniósł o ustanowienie służebności
przesyłu o treści przytoczonej wyżej, na rzecz P. D. S.A. w L. z obciążeniem
przysługującego wnioskodawcy prawa użytkowania wieczystego nieruchomości
złożonej z działek ewidencyjnych nr 81/39 i nr 16/3 w K. przy ul. H., obr. 005, dla
której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą nr KW …76793/5 oraz o
zasądzenie od P. D. S.A. na rzecz wnioskodawcy wynagrodzenia za ustanowienie
służebności w kwocie 414.000 zł.
Uczestnik P. D. S.A. w L. wniósł o oddalenie wniosku, zarówno w wersji
pierwotnej, jak i zmienionej.
Uczestnik Skarb Państwa - Prezydent Miasta K. nie sprzeciwił się
wnioskowi w pierwotnej postaci i nie zajął stanowiska wobec zmienionego żądania
wniosku.
Postanowieniem z 14 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił wniosek.
Rozstrzygnięcie to zapadło po ustaleniu, że nieruchomości położone w K. przy
ulicy H., stanowiące działki ewidencyjne nr 81/39 i 16/3 są własnością Skarbu
Państwa. Pod koniec lat osiemdziesiątych znajdowały się one w zarządzie
przedsiębiorstwa państwowego Zakładów Urządzeń Chemicznych i Armatury
Przemysłowej „C.”. W tym okresie, na podstawie wskazania lokalizacyjnego z 11
września 1986 r. wydanego na rzecz Elektrociepłowni K. w budowie oraz decyzji z
8 lipca 1987 r. o udzieleniu pozwolenia na budowę, Zakład Energetyczny w S.
3
wybudował na nieruchomości złożonej z działek nr 81/39 i nr 16/3 urządzenia
przesyłowe w postaci linii WN 110 kV P. - KZWM K. Urządzenia te w postaci trzech
przewodów wysokiego napięcia oraz słupa kratowego o wymiarach 5 m x 5 m
znajdują się na gruncie do chwili obecnej. Z dniem 5 grudnia 1990 r. Zakłady
Urządzeń Chemicznych i Armatury Przemysłowej „C.” w K. z mocy prawa nabyły
użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej złożonej z działek nr 81/39 i nr
16/3 oraz własność budynków posadowionych na nich, to jest szkoły
przyzakładowej i pawilonu sportowego. Od 31 grudnia 2009 r. użytkownikiem
wieczystym tej nieruchomości jest wnioskodawca.
Sąd Rejonowy stwierdził, że wprawdzie z wnioskiem o ustanowienie
służebności przesyłu może wystąpić także użytkownik wieczysty, ale należy
odróżnić sytuację, gdy służebność ma obciążać prawo własności nieruchomości
i od tej, gdy ma ona obciążać prawo użytkowania wieczystego. W niniejszym
przypadku wniosek o ustanowienie służebności przesyłu na prawie wieczystego
użytkowania jest niezasadny. Urządzenia przesyłowe na nieruchomościach
oddanych w użytkowanie wieczyste wnioskodawcy zostały wybudowane przez
przedsiębiorstwo państwowe pod koniec lat osiemdziesiątych z woli i za wiedzą
właściciela nieruchomości, którym był wówczas Skarb Państwa. Prawo wieczystego
użytkowania tej nieruchomości powstało z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r.,
a zatem w dacie jego powstania faktycznie istniał już stan, który uzasadnia obecnie
ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości, a nie na prawie użytkowania
wieczystego. Bez znaczenia dla tej oceny pozostają twierdzenia wnioskodawcy, że
istniejąca infrastruktura obniża wartość prawa wieczystego użytkowania oraz
uniemożliwia inwestycyjne wykorzystanie nieruchomości. Wnioskodawca oraz jego
poprzednik prawny nabywając prawo wieczystego użytkowania, obejmowali we
władanie nieruchomości, które już wówczas były zabudowane urządzeniami
przesyłowymi. W dacie powstania prawa przysługującego wnioskodawcy na
nieruchomości istniał stan, który wpływał na jej wartość i ograniczał możliwości jej
inwestycyjnego wykorzystania także przez użytkownika wieczystego. Istnienie
urządzeń na nieruchomości i wynikające z tego ograniczenia powinny być
uwzględnione w wysokości opłaty rocznej świadczonej przez użytkownika
wieczystego na rzecz właściciela.
4
Postanowieniem z 16 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia z 14 marca 2012 r. i zasądził od niego na rzecz
uczestnika P. D. S.A. w L. kwotę 120 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego.
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia Sądu Rejonowego i ocenę prawną
sprawy dokonaną przez ten Sąd, a uzupełniająco ustalił, że uczestnik P. D. S.A. w
L. jest następcą Skarbu Państwa (Zakładu Energetycznego w S.). Wskazał, że
urządzenia przesyłowe, których dotyczy wniosek powstały za zgodą i wiedzą
Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości. Granice wykonywania prawa
wieczystego użytkowania przez wnioskodawcę wyznaczają decyzje Wojewody […]
z 9 stycznia 2002 r. oraz z 19 grudnia 2001 r. stwierdzające nabycie z dniem 5
grudnia 1990 r. z mocy prawa, nieodpłatnie przez Zakład Urządzeń Chemicznych i
Armatury Przemysłowej „C.” w K., jako jego poprzednika prawnego, wieczystego
użytkowania gruntu i własności budynków. Decyzje stwierdzały, że nabycie prawa
użytkowania wieczystego nie narusza praw osób trzecich. Właściciel
nieruchomości, na których z mocy prawa powstało użytkowanie wieczyste,
akceptował istnienie na gruncie urządzeń przesyłowych, stanowiących własność
poprzednika prawnego uczestnika i zarówno w dacie powstania użytkowania
wieczystego, jak w dacie wydania przez Wojewodę […] decyzji stwierdzających
jego nabycie godził się na bezpłatne korzystanie z jego nieruchomości przez
przedsiębiorstwo przesyłowe - poprzednika prawnego uczestnika. W przypadku
nieokreślenia sposobu korzystania z nieruchomości na etapie jej oddawania w
użytkowanie wieczyste, należy przyjąć, że uprawnienia użytkownika wieczystego w
tym zakresie pokrywają się z uprawnieniami, które przysługiwałyby właścicielowi
nieruchomości, gdyby nie została ona obciążona tym prawem. Z zastrzeżeniem
odmienności wynikającej z różnicy między obydwoma prawami - wieczysty
użytkownik jest uprawniony do takiego korzystania z nieruchomości, które nie
narusza uprawnień właściciela i nie przekracza zakresu prawa wieczystego
użytkowania jako prawa na rzeczy cudzej. W zasadzie jest to takie korzystanie jak
właściciela. Wnioskodawca nie może zatem korzystać z nieruchomości w
szerszym zakresie, aniżeli właściciel gruntu, na którym powstało jego prawo.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
5
z 16 listopada 2012 r. wnioskodawca zarzucił, że orzeczenie to zapadło
z naruszeniem prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 233 § 1
k.c. w zw. 3052
k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że posadowione na
gruncie będącym w użytkowaniu wieczystym wnioskodawcy urządzenia przesyłowe
ograniczają korzystanie z tego prawa i rozporządzaniem, podczas gdy ani z decyzji
administracyjnej ustanawiającej to prawo, ani z umowy o oddanie gruntu Skarbu
Państwa w użytkowaniu wieczyste takie ograniczenie nie wynika; - art. 3052
k.c.
w zw. art. 49 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że posadowione na
gruncie będącym w użytkowaniu wieczystym wnioskodawcy urządzenia wchodzące
w skład przedsiębiorstwa przesyłowego, wzniesione uprzednio przez Państwo
uprawniają do korzystania z tego gruntu bez ustanowienia służebności; - art. 233
§ 1 k.c. i 237 k.c. w zw. 3052
k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że
w niniejszej sprawie wnioskodawca nie mógł żądać ustanowienia służebności
przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, podczas gdy takie uprawnienie
przysługuje wnioskodawcy, albowiem dopuszczalność ustanowienia służebność
przesytu na prawie użytkowania wieczystego wynika z możliwości rozporządzania
tym prawem.
Wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uczestnik P. D. S.A. w L. wniósł o oddalanie skargi kasacyjnej.
Skarb Państwa reprezentowany w postępowaniu kasacyjnym przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa poparł skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skarżący nie podniósł w skardze kasacyjnej takich zarzutów, które by
zmierzały do zakwestionowania czynności procesowych podjętych w sprawie przez
Sąd drugiej instancji i nie powoływał się na uchybienia tego Sądu mogące mieć
wpływ na wynik sprawy, między innymi ze względu na wadliwość ustalonej
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Ocena zarzutów mieszczących się w zakresie
pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) musi być zatem
odniesiona do tych faktów, które Sądy obu instancji przyjęły za podstawę
subsumcji.
2. Wnioskodawcy przysługuje tytuł prawny do nieruchomości gruntowej, na
6
której posadowione zostały urządzenia przesyłowe będące własnością uczestnika
P.D. S.A. w L. w postaci użytkowania wieczystego, a ostatecznie sprecyzowane
przez niego żądanie wniosku zmierza do obciążenia służebnością przesyłu właśnie
tego prawa, z konsekwencjami w postaci ustalenia stosownego wynagrodzenia na
jego rzecz, nie zaś na rzecz właściciela nieruchomości gruntowej.
Użytkowanie wieczyste jako rodzaj prawa rzeczowego może powstać na
gruntach, do których prawo własności przysługuje Skarbowi Państwa lub
jednostkom samorządu terytorialnego (art. 232 k.c.). Na prawo to składają się
zarówno uprawnienia rzeczowe, jak i obligacyjne, a jego przedmiotem jest „grunt”
będący własnością wymienionych wyżej osób. Kodeksowe znaczenie pojęcia
„grunt” może być ustalone z odwołaniem się do art. 46 § 1 k.c., w którym
ustawodawca wskazał, że jest to część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny
przedmiot własności. Jest to zarazem także rodzaj nieruchomości. Konkretną
nieruchomość gruntową wyodrębnia się z powierzchni ziemskiej po ustaleniu, że
prawo własności do niej (art. 140 k.c.) przysługuje innej osobie niż osoba
uprawniona do położonej obok (przylegającej) części powierzchni ziemskiej. Prawo
własności nieruchomości gruntowej rozciąga się w przestrzeni nad i pod
powierzchnią tak wyodrębnionego gruntu, zgodnie z zasadami ustalonymi w art.
143 k.c. O powstaniu nieruchomości gruntowej, jako rzeczy w obrocie prawnym
decyduje wyodrębnienie gruntu i powiązanie z konkretną osobą (osobami) prawa
własności do niego.
Nieruchomość gruntowa w znaczeniu podanym wyżej, do której prawo
własności przysługuje Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego
może być nie tylko przedmiotem użytkowania wieczystego, ale i innych praw
rzeczowych. Brzmienie art. 3051
k.c., tak samo jak art. 296 i art. 285 § 1 k.c.
regulujących treść służebności gruntowej i osobistej, wskazuje na to, że
przedmiotem obciążenia służebnością jest nieruchomość, jako kategoria rzeczy, nie
zaś określone prawo do niej, czy prawo ustanowione na niej. Gdy chodzi o inne
ograniczone prawa rzeczowe, to ustawodawca – przyjmując jako zasadę ich
ustanawianie na rzeczy (art. 252 k.c. – użytkowanie, art. 306 § 1 k.c. – zastaw, art.
65 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.:
Dz. U. 2013 r. poz. 707; dalej: „u.k.w.h.” - hipoteka) – wyraźnie określił sytuacje,
7
w których mogą one powstać na prawie (art. 265 – użytkowanie na prawach, art.
327 k.c. - zastaw na prawach, art. 65 ust. 2 i 3 u.k.w.h. – hipoteka na prawach).
Jest przy tym charakterystyczne, że jeśli ustawodawca dopuszcza możliwość
powstania ograniczonego prawa rzeczowego nie na rzeczy, lecz na prawie, to
przedmiotem obciążenia czyni nie prawo własności ale inne („słabsze”) niż
własność prawo rzeczowe lub wierzytelność. Prawo dotyczące rzeczy i ją
obciążające faktyczne dotyka zatem uprawnień i obowiązków jej właściciela
i wpływa na sposób, w jaki może on wykonywać to przysługujące mu prawo. Z tym
założeniem koresponduje zasada, że ograniczone prawo rzeczowe wygasa jeśli
przejdzie na właściciela rzeczy nim obciążonej albo jeżeli uprawniony do tego
prawa nabędzie własność obciążonej nim rzeczy (art. 247 k.c.).
Jeśli rzecz obciążona jest kilkoma ograniczonymi prawami rzeczowymi, to
o ich wykonywaniu decydują kryteria ustalone w art. 249 i 250 k.c.
3. W judykaturze przyjęto, że służebnością gruntową może być obciążona
nie tylko nieruchomość gruntowa, ale i użytkowanie wieczyste gruntu oraz że
służebność taka może być ustanowiona na rzecz użytkownika wieczystego
(por. uchwały Sądu Najwyższego: z 22 października 1968 r., III CZP 98/68, OSNC
1969, nr 11, poz. 188; z 29 maja 1974 r., III CZP 21/74, OSNC 1975, nr 4, poz. 55
oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 17 stycznia 1974 r., III CRN 316/73,
OSNC 1974, nr 11, poz. 197; z 15 października 2008 r., I CSK 135/08, OSNC-ZD
2009, nr 3, poz. 62). Stanowisko to zostało przyjęte w doktrynie, chociaż jej
przedstawiciele różnie opisują konstrukcję takiej służebności. Prezentując pogląd
o możliwości ustanowienia służebności gruntowej na rzecz użytkownika
wieczystego, czy z obciążeniem użytkowania wieczystego, Sąd Najwyższy
każdorazowo akcentował różnice między służebnością ustanowioną z obciążeniem
tego prawa, a służebnością ustanowioną z obciążeniem rzeczy, a zatem w relacji
do prawa jej własności.
W uchwale z 22 października 1968 r., III CZP 98/68 (OSNC 1969, nr 11,
poz. 188), w odpowiedzi na pytanie o to, czy użytkownik wieczysty jest
legitymowany do występowania z roszczeniem o zakaz wykonywania służebności
drogowej, jak również o zniesienie takiej służebności, istniejącej na nieruchomości
oddanej w użytkowanie wieczyste, Sąd Najwyższy stwierdził, że użytkownik
8
wieczysty jest uprawniony do występowania z takimi roszczeniami. W motywach tej
uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przedmiotem rozporządzeń dokonanych przez
użytkownika wieczystego nie jest sama rzecz, a jedynie prawo, które mu
przysługuje, a treść prawa użytkowania wieczystego określają nie tylko przepisy
ustawy i zasady współżycia społecznego, ale również umowa o oddanie terenu
państwowego w użytkowanie wieczyste. Użytkownik wieczysty może swoim
prawem rozporządzać, co oznacza także, że prawo to może obciążyć nie tylko
hipoteką, ale również innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi, gdyż art. 233 k.c.
nie wprowadza żadnych ograniczeń w tym zakresie. Sąd Najwyższy podkreślił
zarazem jednak, że z art. 241 k.c. należy wyprowadzić wniosek, iż wraz
z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają również ustanowione na nim
obciążenia.
W uchwale z 29 maja 1974 r., II CZP 21/74 (OSNC 1975, nr 4, poz. 55),
Sąd Najwyższy przyjął, że uprawnienia z art. 151 k.c. przysługują również
użytkownikowi wieczystemu w stosunku do użytkownika wieczystego gruntu
sąsiadującego. Istotne znaczenie dla sposobu rozstrzygnięcia tego zagadnienia
prawnego miało ustalenie, że osobie, która przy wznoszeniu budynku przekroczyła
granice nieruchomości sąsiedniej, przysługuje rodzajowo takie samo prawo do
gruntu, z jakiego korzystała osoba zajmująca nieruchomość sąsiednią i jest to
użytkowanie wieczyste. Akcentując czasowy charakter prawa użytkowania
wieczystego, a co za tym idzie – czasowy charakter uprawienia będącego
korelatem obciążenia tego prawa, Sąd Najwyższy nie analizował jednak skutków
wygaśnięcia zarówno „uprawnionego”, jak i „obciążonego” użytkowania
wieczystego dla bytu służebności, do ustanowienia której mogłoby dojść na
podstawie art. 151 k.c.
Także w uzasadnieniu postanowienia z 15 października 2008 r., I CSK
135/08 (OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 62), Sąd Najwyższy stwierdził, że obciążenie
służebnością nieruchomości, jak o tym stanowi art. 285 k.c. realizuje zasadniczy
model ustawowy służebności gruntowej, ale nie wyklucza ustanowienia tego
ograniczonego prawa rzeczowego na prawie użytkowania wieczystego.
Do obciążenia prawa użytkowania wieczystego może dochodzić zgodnie z ogólnym
uprawnieniem użytkownika wieczystego do rozporządzania przysługującym mu
9
prawem. Zarazem jednak Sąd Najwyższy zauważył, że jeśli ograniczone prawo
rzeczowe zostanie ustanowione na prawie użytkowania wieczystego, to wygaśnie
ono wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego. Ustanowienie służebność
drogi koniecznej na nieruchomości, a nie na prawie użytkowania wieczystego tej
nieruchomości, oznacza, że zgodnie z art. 145 § 1 k.c. wynagrodzenie za
ustanowienie służebności należy się właścicielowi nieruchomości. Użytkownik
wieczysty byłby natomiast na podstawie odpowiedniego zastosowania art. 145 § 1
k.c. uprawniony do tego wynagrodzenia w razie ustanowienia służebności na
prawie użytkowania wieczystego.
Z powyższych wypowiedzi wynika, że dopuszczając możliwość
ustanowienia służebności gruntowej na użytkowaniu wieczystym, Sąd Najwyższy
traktował taką sytuację jako wyjątek od ustalonej w art. 285 § 1 k.c. reguły, zgodnie
z którą służebność gruntowa jest ustanawiana jako obciążenie nieruchomości,
a zatem powstaje w określonej relacji do prawa jej własności, wpływając na sposób
jego wykonywania. Relacje między ustanowioną na nieruchomości służebnością
gruntową a innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi, które powstały na niej
wcześniej lub mogą powstać później, muszą być oceniane według reguł ustalonych
w art. 249 i 250 k.c. Obciążenie służebnością gruntową użytkowania wieczystego
w warunkach, gdy prawem tym mogłaby być obciążona sama nieruchomość
utrudnia oznaczenie reguł pierwszeństwa wykonywania ograniczonych praw
rzeczowych obciążających nieruchomość w relacji do ograniczonego prawa
rzeczowego obciążającego ustanowione na niej użytkowanie wieczyste. Nadto
jeszcze, ustanowienie służebności gruntowej z obciążeniem użytkowania
wieczystego nie gwarantuje tej służebności takiej samej trwałości, jaką cechuje się
służebność ustanowiona na nieruchomości. Służebność ustanowiona na
użytkowaniu wieczystym gaśnie bowiem wraz z wygaśnięciem tego prawa,
niezależnie od innych sytuacji, w których także wystąpi ten skutek ze względu na
odpowiednie zastosowanie przepisów o wygaśnięciu służebności gruntowej
ustanowionej na nieruchomości.
4. Przepisy o służebności przesyłu zostały wprowadzone do kodeksu
cywilnego obowiązującą od 3 sierpnia 2008 r. ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731;
10
dalej: „ustawa z 30 maja 2008 r.”). Ustawodawca zadecydował o jej wyodrębnieniu
od służebności gruntowej. Przyjął przy tym, że polega ona na obciążeniu
nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy prawem, polegającym na tym, że może on
korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie
z przeznaczeniem tych urządzeń (art. 3051
k.c.). Tak ustalona konstrukcja
służebności przesyłu nawiązuje do konstrukcji pozostałych służebności gruntowych.
Urządzenia przesyłowe, z których korzystają przedsiębiorstwa
dostarczające odbiorom wodę, różne postacie energii, czy świadczące na ich rzecz
usługi telekomunikacyjne lub inne muszą być umieszczone na gruntach, często
bardzo odległych od siedziby przedsiębiorstwa i miejsca, z którego czerpie ono
wodę, czy w którym produkowana jest rozprowadzana przez nie energia. Znane
i powszechnie stosowane rozwiązania technologiczne nie pozwalają takim
przedsiębiorstwom na wykonywanie działalności gospodarczej bez wykorzystania
cudzych nieruchomości, przez które przeprowadzone muszą być ich urządzenia
przesyłowe. Służebność przesyłu pomyślana została w celu stworzenia
przedsiębiorcy korzystającemu z urządzeń, o jakich jest mowa w art. 49 § 1 k.c.
tytułu prawnego do ich posadowienia na cudzych nieruchomościach i korzystania
z tych nieruchomości zgodnie z przeznaczeniem urządzeń.
Co do zasady, służebność ta ma tworzyć trwały tytuł do korzystania
z nieruchomości w oznaczonym wyżej celu. Jest tak przede wszystkim wtedy, gdy
przedsiębiorca korzystający z urządzeń, o jakich jest mowa w art. 49 § 1 k.c.
zrealizował lub zamierza zrealizować na konkretnych nieruchomościach inwestycje
liniowe, o znacznych rozmiarach, mające charakter magistral, na bazie których
zorganizował swoją działalność. Trudno wyobrazić sobie regulowanie tytułu do
korzystania z nieruchomości zajętych pod urządzenia przesyłowe o takim
charakterze w części w relacji do nieruchomości i jej własności, a w jakiejś części
na prawie użytkowania wieczystego, z góry akceptując założenie, że tytuł do
korzystania z nieruchomości zajętych pod linię przesyłową budowaną z założeniem
jej koniecznej integralności i trwałości, na jakimś odcinku wygaśnie wraz
z wygaśnięciem użytkowania wieczystego.
Służebność przesyłowa ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do
korzystania z urządzeń, o jakich jest mowa w art. 49 § 1 k.c. Co do zasady, taka
11
służebność ma obciążać nieruchomość, a nie ustanowione na niej prawo
użytkowania wieczystego. Dlatego przedsiębiorcy korzystającemu z urządzeń
przesyłowych przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za
wynagrodzeniem w stosunku do właściciela nieruchomości (art. 3051
§ 1 k.c.)
i właściciel nieruchomości może też żądać od przedsiębiorcy wynagrodzenia za
ustanowienie służebności (art. 3052
§ 1 k.c.). Wnioskodawca w niniejszym
postępowaniu nie powołał się na jakąkolwiek okoliczność, którą można by
usprawiedliwić odstępstwo od zasady na rzecz ustanowienia służebności
przesyłowej na rzecz uczestnika P. D. S.A. z obciążeniem przysługującego
wnioskodawcy prawa użytkowania wieczystego, zamiast nieruchomości Skarbu
Państwa.
5. Z ustaleń faktycznych będących podstawą wydania zaskarżonego
postanowienia wynika, że urządzenia energetyczne obecnie należące do
uczestnika P. D. S.A. w L. zostały postawione na nieruchomości gruntowej Skarbu
Państwa złożonej z działek nr 81/39 i 16/3 za wiedzą i zgodą właściciela. Z ustaleń
faktycznych poczynionych w sprawie wynika, że poprzednik uczestnika P. D. S.A.
wzniósł te urządzenia na podstawie wskazania lokalizacyjnego i pozwolenia na
budowę, dla uzyskania którego niezbędne było legitymowanie się tytułem prawnym
do gruntu, na którym miało dojść do zrealizowania inwestycji. Powstaje zatem
kwestia – przez oba Sądy meriti pozostawiona poza zakresem ustaleń i rozważań,
a ostatecznie, w świetle wywodów przedstawionych wyżej (pkt 4), nieistotna dla
rozstrzygnięcia – czy właściciel nieruchomości stworzył dla poprzednika P. D. S.A.
tytuł prawny do postawienia na swojej nieruchomości urządzeń przesyłowych, a
jeśli tak, to jaki był charakter tego tytułu. Skoro zaś obecnie Skarb Państwa
reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa kwestionuje
istnienie tytułu prawnego P. D. S.A. do korzystania z urządzeń przesyłowych na
jego nieruchomości, to powstaje kwestia, w jakich okolicznościach przedsiębiorca
tytuł ten utracił.
6. Stan fizyczny i prawny nieruchomości Skarbu Państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego oddanej w użytkowanie wieczyste determinuje sposób,
w jaki prawo to może być wykonywane. Podlega on określeniu w umowie (art. 239
k.c.). Obciążenia istniejące na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste,
12
o ile ograniczają możliwości jej wykorzystania zgodnie ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem i obniżają jej wartość rynkową, mają znaczenie dla
wysokości opłat, które użytkownik wieczysty obowiązany jest świadczyć
właścicielowi.
Użytkowanie wieczyste nieruchomości, którego dotyczy niniejsza sprawa
powstało na rzecz poprzednika prawnego wnioskodawcy z mocy prawa. Oznacza
to, że użytkownikowi wieczystemu nieruchomości nie został w umowie wyznaczony
sposób, w jaki może z niej korzystać. Nie oznacza to jednak, że w swoich planach
co do sposobu korzystania z nieruchomości miał on nie uwzględniać jej położenia,
przeznaczenia, sposobu zagospodarowania i praw osób trzecich powstałych na tej
nieruchomości zanim jeszcze powstało jego prawo. Skoro w dacie powstania prawa
użytkowania wieczystego na rzecz poprzednika prawnego wnioskodawcy
nieruchomość, na której prawo to powstało była już zabudowana postawionymi za
przyzwoleniem właściciela urządzeniami przesyłowymi, to okoliczność ta ma dla
użytkownika wieczystego takie znaczenie, że jako istotna dla oznaczenia wartości
nieruchomości powinna być uwzględniona przy ustalaniu wysokości pierwszej
opłaty, jak i kolejnych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego. Sytuacja,
w której użytkownik wieczysty – z uwagi na właściwości nieruchomości, w tym
ograniczone możliwości jej wykorzystania inwestycyjnego w związku
z zabudowaniem urządzeniami przesyłowymi – miałby płacić właścicielowi niższe
opłaty roczne, a zarazem pobierać zamiast właściciela od przedsiębiorcy
przesyłowego wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłowej na
przysługującym mu prawie użytkowania wieczystego, pozostawałaby
w sprzeczności z relacjami, w jakich rozważane prawa powinny pozostawać
względem siebie.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak
w postanowieniu, przy czym co do kosztów postępowania stosownie do art. 98 § 1
i 3, art. 108 § 1 w zw. z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 13 ust. 4
pkt 2 w zw. z § 7 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst
jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 490), orzeczono jak w sentencji.
13