Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 366/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.
o emeryturę górniczą,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 kwietnia 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 9 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 8 września 2011 r. i przyznał W. J.
2
emeryturę górniczą od dnia 1 maja 2011 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia.
Decyzją z dnia 30 grudnia 2008 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy
prawa do emerytury górniczej na podstawie art. 50a ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej: „ustawa emerytalna”), gdyż
wykazał on jedynie 24 lata, 7 miesięcy i 11 dni pracy górniczej zamiast
wymaganych 25 lat. Postanowieniem z dnia 1 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy umorzył
postępowanie w sprawie z odwołania wnioskodawcy od powyższej decyzji i
przekazał organowi rentowemu do rozpoznania wniosek z dnia 8 marca 2010 r. o
przyznanie emerytury górniczej z uwzględnieniem co najmniej 4.000 dniówek
przodkowych z okresu pracy górniczej wnioskodawcy od 1 stycznia 1981 r. do 30
czerwca 1998 r. Decyzją z dnia 7 października 2010 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do emerytury z uwagi na nieuznanie zeznań świadków za
środek dowodowy potwierdzający dniówki półtorakrotnie. Następnie zaskarżoną
decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury górniczej w
oparciu o art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że przy ustaleniu
ogólnego stażu górniczego wnioskodawcy nie ma podstaw do przyjęcia większej
ilości dniówek zaliczanych w wymiarze półtorakrotnym niż 3.762 dniówki,
wynikające z załącznika do karty ewidencyjnej. Sąd pierwszej instancji stwierdził
jednak, że nie podlegają wyłączeniu z okresów zatrudnienia pod ziemią okresy
pobierania przez wnioskodawcę po dniu 15 listopada 1991 r. zasiłków
chorobowych, wynikające z karty zasiłkowej. W ocenie Sądu Okręgowego,
ustawodawca byłby nieracjonalny, gdyby jego zamiarem było wyłączenie takiego
rodzaju niezdolności do pracy z ogólnego stażu górniczego wymaganego przez art.
50a ustawy, skoro poprzez art. 50b ustawy emerytalnej wyraźnie wskazał, że przy
ustalaniu prawa do emerytury górniczej ze względu na wiek 50 lub 55 lat należy
uwzględnić ogólny okres ubezpieczenia górnika - składkowy i nieskładkowy w
rozumieniu ustawy emerytalnej, wymagany dla mężczyzny jako co najmniej 25 lat
pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą. Wnioskodawca na datę
złożenia wniosku (30 maja 2011 r.) posiadał wymagane co najmniej 25 lat pracy
3
górniczej i spełniał pozostałe warunki nabycia prawa do emerytury wynikające z art.
50a ust. 2 ustawy emerytalnej z tytułu ukończenia 50 lat życia.
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od powyższego wyroku, podzielając ustalenia poczynione przez Sąd
pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy, powołując się na treść art. 50a ust. 2 i art. 50b ustawy
emerytalnej, wywiódł, że w piśmiennictwie podkreśla się, iż uwzględnieniu w stażu
pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą podlegają tylko te okresy
nieskładkowe z art. 7 ustawy, o jakich mowa w art. 50e, a więc okresy niezdolności
do pracy z tytułu wypadku przy pracy albo choroby zawodowej, za które wypłacone
zostało wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy, albo świadczenie rehabilitacyjne.
Jest to konsekwencją uchylenia art. 38 ustawy emerytalnej i braku jego
odpowiednika w przepisach Rozdziału 3a Działu II ustawy. Zdaniem tego Sądu,
trudno wymagać od racjonalnego ustawodawcy, aby wyłączył wspomniany okres z
przepisu art. 50a ust. 2 ustawy emerytalnej. Oprócz literalnego brzmienia przepisu
ważny jest bowiem cel, jaki przyświecał ustawodawcy, a ten wyraźnie wynika z art.
50e ustawy emerytalnej reżimowo zbliżonym do art. 50a ust. 2 tej ustawy.
Wnioskodawca spełnia zatem wszystkie przesłanki do przyznania prawa do
emerytury górniczej przewidziane w tym przepisie.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie: 1) art. 50a i art. 50b ustawy emerytalnej wskutek przyjęcia, że
wnioskodawca spełnił przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury górniczej, a
w szczególności, że legitymuje się okresem pracy górniczej wynoszącym łącznie z
okresami pracy równorzędnej co najmniej 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej
10 lat pracy górniczej określonej w art. 50c ust. 1 tej ustawy; 2) art. 50e ustawy
emerytalnej, przez wliczenie do okresów pracy górniczej wnioskodawcy okresów
pobierania zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, mimo że miał on
ustalane prawo do emerytury w oparciu o art. 50a ust. 2 tej ustawy.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
4
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
przez oddalenie odwołania w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
Kwestia możliwości zaliczenia na podstawie art. 50b ustawy emerytalnej
okresu pobierania zasiłku chorobowego, o którym stanowi art. 50e ust. 2 pkt 1 tej
ustawy, do okresu pracy górniczej uprawniającego do emerytury na podstawie art.
50a ustawy stanowiła już niejednokrotnie przedmiot rozważań Sądu Najwyższego.
W wyrokach z dnia 21 lutego 2012 r., I UK 286/11 (OSNP 2013 nr 3-4, poz.
37) oraz z dnia 20 maja 2013 r., I UK 589/12 (niepublikowany) Sąd Najwyższy zajął
stanowisko, że do okresu uprawniającego do emerytury górniczej na podstawie art.
50a ustawy emerytalnej nie wlicza się przypadających po 15 listopada 1991 r.
okresów pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na
podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków chorobowego lub opiekuńczego oraz
świadczenia rehabilitacyjnego, przypadających w okresie zatrudnienia uznawanego
za pracę górniczą.
W judykatach tych, odwołując się do uregulowań uprawnień emerytalnych
górników obowiązujących pod rządami ustawy z dnia 16 maja 1957 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1968 r. Nr
3, poz. 19 ze zm.), rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 czerwca 1982 r. w
sprawie szczególnych warunków przechodzenia na emeryturę oraz uprawnień z
tytułu wypadków przy pracy górników (Dz.U. Nr 18, poz. 138), ustawy z dnia 1
lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154 ze zm.), art. 34-38 i art. 48 w związku z art. 49
ustawy emerytalnej oraz przepisów dodanego ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.; dalej: „ustawa
nowelizująca”) od dnia 1 stycznia 2007 r. do Działu II ustawy emerytalnej Rozdziału
3a zatytułowanego „Emerytury górnicze”, Sąd Najwyższy wskazał, że w świetle art.
50a ustawy emerytalnej wiek emerytalny jest jednakowy dla kobiet i mężczyzn, a
5
jego obniżenie związane jest z koniecznością spełnienia przez ubezpieczonego
drugiej przesłanki nabycia prawa do emerytury górniczej, tj. okresu pracy górniczej i
równorzędnej (zróżnicowanego w stosunku do kobiet i mężczyzn i wynoszącego
odpowiednio 20 i 25 lat), w tym okresu „czystej” pracy górniczej (art. 50c ust.
ustawy), czyli liczonej bez okresów pracy równorzędnej z pracą górniczą (art. 50c
ust. ustawy). Dalsze zróżnicowane wieku emerytalnego uprawniającego do
emerytury górniczej jest uwarunkowane długością okresu tejże „czystej” pracy
górniczej z art. 50c ust. 1 ustawy. Przy zachowaniu dotychczasowego wieku
emerytalnego określonego w dawnym art. 34 ust. 1, w obecnym stanie prawnym
zmodyfikowano przesłankę wymaganego okresu pracy górniczej i równorzędnej
przez ograniczenie w art. 50c (w stosunku do dawnego art. 36) okresów
kwalifikowanych jako praca górnicza lub równorzędna z pracą górniczą oraz
wydłużono z 5 do 10 lat minimalny okres pracy górniczej z art. 50c ust. 1.
Zachowano natomiast wynikające z dawnego art. 49 wymaganie nieprzystąpienia
do otwartego funduszu emerytalnego, z modyfikacją polegającą na złożeniu
wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa i
rozszerzeniem tej przesłanki na wszystkich ubezpieczonych. Jednocześnie
odstąpiono od wynikającego z dawnego art. 49 obowiązku spełnienia przez osoby
urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. wszystkich warunków
nabycia prawa do emerytury do określonej daty oraz obowiązku rozwiązania
stosunku pracy. Od czasu wejścia w życie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
górników z dnia 16 maja 1957 r. po raz pierwszy w stażu uprawniającym do
emerytury górniczej z obniżonego wieku nie uwzględniono okresów zaliczalnych do
pracy górniczej.
Co prawda w myśl art. 50b ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do
emerytury górniczej uwzględnia się okresy pracy górniczej i równorzędnej, które
jednocześnie są okresami składkowymi oraz nieskładkowymi, jednakże art. 50a tej
ustawy łączy prawo do emerytury górniczej nie z okresami składkowymi i
nieskładkowymi jako takimi, lecz z pracą górniczą i równorzędną, zdefiniowaną w
art. 50c. Wyklucza to możliwość zaliczenia do wymaganego okresu pracy
uprawniającego do emerytury górniczej, innych okresów niż wymienione w tym
6
ostatnim przepisie, nawet jeżeli są to okresy składkowe lub nieskładkowe. Definicje
„pracy górniczej” i „pracy równorzędnej z pracą górniczą”, wynikające z
uprzedniego art. 36 ust. 1 i 3 oraz aktualnego art. 50c ust. 1 i 2, zawierają wykaz
prac określonych rodzajowo (w niektórych przypadkach z zastrzeżeniem
dodatkowego warunku). Wskazują więc one wyłącznie na charakter pracy i tylko z
tego punktu widzenia kwalifikują ją do „okresów pracy górniczej” i „okresów
równorzędnych z pracą górniczą” w rozumieniu art. 50b. Użycie przez
ustawodawcę w art. 50b ustawy - w odniesieniu do okresów pracy górniczej i
okresów pracy równorzędnej z pracą górniczą - określenia „będące okresami
składkowymi lub nieskładkowymi w rozumieniu ustawy”, może zatem budzić
wątpliwości w sytuacji, kiedy wymienione okresy mogą być wyłącznie okresami
składkowymi. Identyczne sformułowanie zawarte było w art. 38 i w jego przypadku
okres nieskładkowy odnosił się do okresów zaliczalnych do pracy górniczej w nim
wymienionych (art. 7 pkt 1-7, 9 i 12). Wobec skreślenia dawnego art. 38 ustawy
emerytalnej i braku jego odpowiednika w przepisach Rozdziału 3a Działu II ustawy,
nie ma obecnie możliwości uwzględniania w wymaganym stażu pracy
uprawniającym do emerytury górniczej tzw. okresów zaliczalnych do pracy
górniczej, jakimi były wymienione w art. 38 okresy składkowe z art. 6 ust. 1 pkt 4–8,
ust. 2 pkt 2, 3 i 5–8 oraz okresy nieskładkowe z art. 7 pkt 1–7, 9 i 12. Do tych zaś
okresów zaliczalnych do pracy górniczej odnosiło się zawarte w dawnym art. 35
ustawy pojęcie okresów nieskładkowych. W konsekwencji, także przypadające od
15 listopada 1991 r. okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do
pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków z
ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego oraz świadczenia
rehabilitacyjnego, które uprzednio stanowiły okresy zaliczalne do pracy górniczej, z
których aktualnie ustawodawca zrezygnował, tak jak i z innych okresów
zaliczalnych (np. czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, działalności
kombatanckiej, służby w policji, nauki w szkole wyższej) nie wchodzą do stażu
pracy uprawniającego do emerytury górniczej z art. 50a ustawy emerytalnej.
Odmienna interpretacja zmian dokonanych ustawą nowelizującą prowadziłaby do
wniosku, że w ich rezultacie doszło do złagodzenia wymagań nabywania prawa do
emerytury górniczej z obniżonego wieku. O ile bowiem w dawnym stanie prawnym
7
zestawienie przepisów art. 34, art. 35 i art. 38 ustawy emerytalnej upoważniało do
postawienia tezy, że w wymaganym do nabycia prawa do tej emerytury stażu pracy
uwzględnia się jedynie wymienione w art. 35 tej ustawy okresy nieskładkowe
będące zarazem okresami zaliczalnymi do pracy górniczej w rozumieniu art. 38, o
tyle wobec zachowania w obecnym art. 50b ustawy - wzorem jego poprzednika w
postaci art. 35 - pojęcia okresów nieskładkowych, przy jednoczesnym braku w
Rozdziału 3a Działu II ustawy odpowiednika art. 38, do stażu pracy górniczej i
równorzędnej z pracą górniczą w rozumieniu art. 50a zaliczać należałoby wszelkie
(nie tylko wymienione w dawnym art. 38) okresy nieskładkowe, zwłaszcza przy
niezamieszczeniu w art. 50b zastrzeżenia analogicznego do tego, jakie zawarte
było w art. 38 (tj. zastrzeżenia, że przez zatrudnienie, o którym mowa w
wymienionych w tym artykule przepisach art. 6 i art. 7 ustawy, uważa się pracę
górniczą oraz pracę równorzędną z pracą górniczą określone w art. 36 ust. 1 lub
ust. 3, wykonywane co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy). Taka wykładnia
powołanych przepisów pozostaje w sprzeczności z ich literalnym brzmieniem oraz z
wyrażoną w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej intencją ustawodawcy.
Istotnie, w piśmiennictwie podkreśla się, że w konsekwencji uchylenia art. 38
ustawy emerytalnej i braku jego odpowiednika w przepisach Rozdziału 3a Działu II
ustawy, uwzględnieniu w stażu pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą
podlegają tylko te okresy nieskładkowe z art. 7 ustawy, o jakich mowa w art. 50e, a
więc okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadku przy pracy albo choroby
zawodowej, za które wypłacone zostało wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo
świadczenie rehabilitacyjne. Nie można jednak interpretować przepisów art. 50a w
związku z art. 50b ustawy emerytalnej przez pryzmat jej art. 50e. Tak dawny art. 48
ustawy emerytalnej (oraz jego odpowiednik w postaci art. 10 ustawy z dnia 1 lutego
1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin) jak i obecny art. 50e tej
ustawy statuują bowiem własny, odrębny od art. 50a (i jego poprzednika w postaci
art. 34) układ warunkujący nabycie uprawnień do emerytury górniczej, rezygnując z
przesłanki wieku emerytalnego na rzecz dłuższego, bo 25-letniego stażu
kwalifikowanej pracy górniczej (tj. wyłącznie „czystej” pracy górniczej i to jedynie tej
wykonywanej pod ziemią, a w dodatku w pełnym - a nie w minimum połowie -
wymiarze czasu pracy) i przy spełnieniu warunku nieprzystąpienia do otwartego
8
funduszu emerytalnego. Tak jak dawny art. 48 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej
wprowadzał własne, odrębne od regulacji art. 34 w związku z art. 38 tej ustawy,
okresy zaliczane do owej kwalifikowanej pracy górniczej, tak czyni to również
obecny art. 50e ust. 2. Katalog owych okresów zaliczanych do pracy górniczej
uprawniającej do emerytury górniczej bez względu na wiek uległ jednak
ograniczeniu. Obecnie zaliczeniu podlegają w pierwszej kolejności okresy
niezdolności do pracy z tytułu wypadku albo choroby zawodowej, za które
wypłacono wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne
(a zatem pominięto okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadku w drodze do
pracy lub z pracy oraz inne okresy niezdolności do pracy z powodu choroby lub
odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, za które wypłacono wynagrodzenie
lub zasiłek chorobowy w wymiarze do 35 dni w roku kalendarzowym). Nadto do
stażu pracy górniczej uprawniającego do emerytury górniczej bez względu na wiek
zalicza się okresy czasowego oddelegowania pracowników - członków drużyn
ratowniczych kopalń i mechaników sprzętu ratowniczego tych drużyn oraz
ratowników zawodowych w stacjach ratownictwa górniczego - wymienionych w art.
50c ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej - do zawodowego pogotowia ratowniczego w
Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w B., w KGHM Polska Miedź S.A.
Oddział Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w L. lub w okręgowych
stacjach ratownictwa górniczego. W przeciwieństwie do dawnego stanu prawnego,
do wymaganego okresu pracy górniczej nie zalicza się okresu urlopu górniczego w
wymiarze do 5 lat ani świadczenia górniczego w wymiarze do 3 lat. Tak jak dawniej,
uwzględnienie w stażu pracy górniczej uprawniającym do emerytury okresów
wymienionych w art. 50e ust. 2 ustawy uzależnione jest zaś od łącznego spełnienia
dwóch przesłanek, a mianowicie okresy te muszą być bezpośrednio poprzedzone
pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
oraz muszą przypadać na czas trwania stosunku pracy.
W rezultacie, przedstawione odrębności przesłanek nabywania prawa do
emerytur górniczych unormowanych przepisami art. 50a i art. 50e ustawy
emerytalnej i samodzielność zawartych w przepisach dawnego art. 48 ust. 2 i 3
oraz obecnego art. 50e ust. 2 tej ustawy uregulowań dotyczących zaliczania
wymienionych w tych przepisach okresów do wymaganego stażu kwalifikowanej
9
pracy górniczej, wykluczają prawidłowość dokonywania wykładni art. 50a w
związku z art. 50b ustawy przez odniesienie do jej art. 50e ust. 2 pkt 1.
Podzielając powyższą argumentację i opartą na niej wykładnię, Sąd
Najwyższy w obecnym składzie orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1
oraz odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.