Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 56/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Piotr Hofmański
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Dorota Szczerbiak
w sprawie S. R.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu,
odbytym w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 8 kwietnia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Rejonowego w
B.
z dnia 11 lutego 2013 r.
uchyla wyrok w zaskarżonej części, umarzającej
postępowanie o wydanie wyroku łącznego na podstawie art. 17 §
1 pkt 7 kpk, co do połączenia kar wymierzonych wyrokami Sądu
Rejonowego w B. w sprawach II K 902/03, II K 439/06 oraz II K
435/07 (pkt V, VII, VIII części wstępnej wyroku łącznego) i sprawę
w tym zakresie przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w B.
2
UZASADNIENIE
Prokurator Generalny zaskarżył kasacją, wniesioną na korzyść S. R. w trybie
art. 521 § 1 k.p.k. pkt. 1 prawomocnego wyroku łącznego Sądu Rejonowego w B. z
dnia 11 lutego 2013 r. Wskazanemu orzeczeniu zarzucił „rażące i mające istotny
wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa procesowego – art. 410 k.p.k.,
polegające na pominięciu przez Sąd Rejonowy wynikającej z materiału
dowodowego i mającej znaczenie dla rozstrzygnięcia okoliczności, iż w sprawie
Sądu Rejonowego o sygn. II K 435/07, doszło do prawomocnego zarządzenia
wykonania kary pozbawienia wolności, skutkującego częściową utratą mocy
wydanego wobec S. R. wyroku łącznego Sądu Rejonowego z dnia 29 sierpnia 2008
r., sygn. akt II K 432/08, co następnie skutkowało rażącym naruszeniem przepisu
prawa materialnego – art. 91 § 2 k.k., polegającego na zaniechaniu połączenia kar
pozbawienia wolności orzeczonych wobec S. R., za przestępstwa i ciąg
przestępstw, na mocy wyroków Sądu Rejonowego z dnia 11 kwietnia 2007 r., sygn.
II K 439/06 oraz Sądu Rejonowego z dnia 19 lipca 2007 r., sygn. II K 435/07 i
niezasadnym umorzeniem postępowania o wydanie wyroku łącznego w tym
zakresie na zasadzie art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k.” Na tej podstawie Prokurator
Generalny wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja, przy uwzględnieniu jej kierunku, kwalifikowała się do uwzględnienia
w trybie określonym przepisem art. 535 § 5 k.p.k. O oczywistej zasadności
podniesionego w niej zarzutu przekonuje stwierdzony stan sprawy.
Na wstępie wypada podać, że już wcześniej kwestia wydania wyroku
łącznego wobec S. R . przedmiotem rozpoznania Sądu Rejonowego w B. w
sprawie II K 432/08, w której Sąd ten rozważał połączenie kar wymierzonych w
ośmiu wyrokach tego Sądu, ujętych w kolejnych ośmiu punktach. Dnia 29 sierpnia
2008 r. Sąd ten wydał wyrok łączny, w którym odrębnymi węzłami kar łącznych
objął skazania opisane w punktach I, II i III oraz w punktach IV i VI, natomiast w
pozostałym zakresie, tj. w odniesieniu do wyroków Sądu Rejonowego w B.:
- z dnia 9 października 2003 r., sygn. II K 902/03, warunkowo skazującego S.
R. za czyn popełniony w okresie od sierpnia 2002 r. do marca 2003 r. na karę roku i
3
6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie zarządzono postanowieniem z
dnia 28 września 2006 r. (pkt. V),
- z dnia 11 kwietnia 2007 r., sygn. II K 439/06, skazującego za czyn
popełniony w okresie od maja 2003 r. do lipca 2004 r. na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności (pkt. VII),
- z dnia 19 lipca 2007 r., sygn. II K 435/07, skazującego za 2 czyny
popełnione w dniu 29 lipca 2004 r. oraz za ciąg przestępstw popełniony w dniu 29
lipca 2004 r. na kary jednostkowe pozbawienia wolności, połączone węzłem kary
łącznej 2 lat, wymierzonej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (pkt. VIII)
– umorzył postępowanie o wydanie wyroku łącznego.
Wyrok ten uprawomocnił się.
W obecnie rozważanym postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, w
sprawie VII K 473/12, w polu rozpoznania Sądu Rejonowego znalazły się
wymienione powyżej skazania, w punktach I-VIII, opisane w taki sam sposób jak
poprzednio, a ponadto kary wymierzone trzema wyrokami Sądu Rejonowego,
wydanymi w sprawach II K 565/10, II K 832/10 oraz II K 682/11, opisanymi w
punktach IX, X, i XI. W tak określonym przedmiocie Sąd meriti orzekł w ten sposób,
że połączył, na mocy art. 91 § 2 k.k., kary pozbawienia wolności opisane w
punktach IX i X (pkt. 2 i 3 zaskarżonego wyroku), na mocy art. 572 k.p.k. umorzył
postępowanie w zakresie objęcia wyrokiem łącznym skazania opisanego w pkt. XI
(pkt. 4) – które to orzeczenia nie zostały zaskarżone kasacją, oraz na podstawie
art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k. umorzył postępowanie w przedmiocie objęcia wyrokiem
łącznym skazań opisanych w punktach od I do VIII.
Do tak wydanego orzeczenia w zakresie umarzającym postępowanie w
przedmiocie wydania wyroku łącznego z powodu określonego w art. 17 § 1 pkt. 6
k.p.k., nie można byłoby mieć zastrzeżeń, gdyby istotnie można było stwierdzić, że
przedmiot obecnego wyrokowania co do skazań dotyczących S. R. jest tożsamy z
przedmiotem objętym wcześniej wydanym, prawomocnym wyrokiem łącznym
wydanym w sprawie II K 432/08. Bez wątpienia bowiem, negatywna przesłanka
prowadzenia postępowania w postaci rei iudicatae ma zastosowanie w
postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, i to zarówno w odniesieniu do zakazu
powtórnego orzeczenia kary łącznej obejmującej (tylko) te same skazania tej samej
4
osoby, które były objęte węzłem kary łącznej w prawomocnym wyroku łącznym, jak
i w odniesieniu do zakazu powtórnego orzeczenia o braku warunków do wydania
wyroku łącznego co do (dokładnie) tych samych skazań za czyny jednostkowe, co
do których uprzednio prawomocnie rozstrzygnięto na podstawie art. 572 k.p.k. (zob.
szerzej: wyrok SN z dnia 30 listopada 2011 r., II KK 149/11, OSNKW 2011, z. 12,
poz. 113).
W realiach niniejszej sprawy stwierdzenie takie jest wprawdzie uprawnione,
ale tylko częściowo, bowiem jedynie w odniesieniu do tych skazań S. R., które
stanowiły podstawę uprzedniego wyrokowania o ich połączeniu węzłami kar
łącznych. Porównanie treści wszystkich tych skazań (opisanych w punktach I, II, III,
IV i VI) na datę wydania poprzedniego, prawomocnego wyroku łącznego i na chwilę
orzekania Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie, świadczy o ich tożsamości. W
zakresie tym nie doszło też do żadnej z sytuacji opisanych w art. 575 § 2 k.p.k., co
oznacza, że Sąd meriti obowiązany był przestrzegać zasady ne bis in idem i nie
mógł ponownie wyrokować w kwestii wydania wyroku łącznego co do tych właśnie
skazań.
Tego samego nie da się jednak powiedzieć o skazaniach opisanych w
punktach V, VII i VIII, co do których zapadło uprzednio prawomocne rozstrzygnięcie
umarzające postępowanie, w przedmiocie objęcia tych skazań wyrokiem łącznym.
Trafnie podnosi Prokurator Generalny, że orzekający obecnie Sąd Rejonowy
przeoczył, iż jedno z tych skazań – wymienione w pkt. VIII – uległo zmianie w
stosunku do stanu, co do którego Sąd orzekał uprzednio umarzając postępowanie.
Mianowicie, Sąd pominął treść opisanego w zarzucie kasacji prawomocnego
postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 12 września 2011 r., wydanego pod sygn.
VIII Ko 1511/11, którym na podstawie art. 75 § 1 k.k. zarządzono wykonanie kary
pozbawienia wolności orzeczonej warunkowo wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia
19 lipca 2007 r. w sprawie II K 435/07. Akta tej sprawy zostały zaliczone przez
orzekający Sąd do materiału dowodowego, a informacja o zarządzeniu wykonania
kary w tej sprawie zawarta była ponadto w ujawnionych na rozprawie opinii o
skazanym z zakładu karnego oraz aktualnych danych z Krajowego Rejestru
Karnego (k. 11-13 – poz. 12). Rację ma zatem autor kasacji, że nieuwzględnienie w
5
orzekaniu przytoczonej wyżej okoliczności, ujawnionej na rozprawie, stanowiło
rażącą obrazę art. 410 k.p.k.
O rażącym charakterze tego uchybienia, a jednocześnie o istotnym jego
wpływie na treść orzeczenia umarzającego w tej części postępowanie na podstawie
art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k., przekonuje znaczenie wspomnianej okoliczności dla oceny
przyjętej podstawy tego rozstrzygnięcia i dalsze wynikające stąd konsekwencje.
Wspomniana zmiana orzeczenia o karze, wydanego w sprawie II K 435/07, jaka
nastąpiła po uprawomocnieniu się wyroku łącznego w sprawie II K 432/08, którym
umorzono postępowanie w przedmiocie objęcia tej kary węzłem kary łącznej,
spowodowało nie tylko to, że w obecnym stanie nie może być mowy o tożsamości
skazań S. R., leżących u podstawy obecnego i poprzedniego umorzenia
postępowania, ale wprost także i to, że owo prawomocne rozstrzygnięcie utraciło
moc na podstawie art. 575 § 2 k.p.k. Nie ulega przy tym wątpliwości, że w tak
stwierdzonym obecnie stanie, należało rozważyć potrzebę wydania nowego
rozstrzygnięcia co do połączenia kar, w jakim to przedmiocie postępowanie
poprzednio umorzono.
W nawiązaniu, należy podzielić pogląd Prokuratora Generalnego, że
przestępstwa i ciąg przestępstw, za które S. R. został skazany w sprawach II K
439/06 i II K 435/07 (opisanych w pkt. VII i VIII) pozostawały „od początku” w
zbiegu realnym, spełniając przewidziane przepisem art. 85 k.k. temporalne warunki
objęcia orzeczonych za nie kar jednostkowych węzłem kary łącznej (warunku tego
nie spełniało przestępstwo opisane w pkt. V). Zgodzić się także trzeba z autorem
kasacji, choć uzasadnienie wyroku w spawie II K 432/08 nie zostało sporządzone,
że na przeszkodzie ku temu stanęła dokonana wówczas ocena Sądu orzekającego
o braku przesłanek warunkowego zawieszenia wykonania łącznej kary pozbawienia
wolności, określonych przepisem art. 69 k.k. Treść art. 89 § 1 k.k. – w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 8 czerwca 2010 r., tj. datą wejścia w życie ustawy z
dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny… (Dz. U. Nr 206, poz.
1589), którą to ustawą wprowadzono do porządku prawnego przepis art. 89 § 1 a
k.k., stanowiła bowiem, że w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego
zawieszenia wykonania, sąd nie mógł wymierzyć kary łącznej w bezwzględnej
6
postaci, a był jedynie uprawniony do orzeczenia kary łącznej z warunkowym
zawieszeniem wykonania, o ile stwierdził istnienie przesłanek określonych w art. 69
k.k. Ocena sądu co do braku tych przesłanek przesądzała brak warunków do
orzeczenia kary łącznej, a co za tym idzie, umorzenie postępowania w przedmiocie
wydania wyroku łącznego na podstawie art. 572 k.p.k. (szerzej, uchwała SN z dnia
27 marca 2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41).
Z powyższego punktu widzenia, sytuacja uległa zasadniczej zmianie w dacie
wydania zaskarżonego kasacją orzeczenia umarzającego postępowanie. W wyniku
zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności w sprawie II K 435/07 doszło
wszak do spełnienia warunku, który przewidywał przepis art. 89 § 1 k.k. w
brzmieniu obowiązującym w dacie popełnienia pozostających w zbiegu
przestępstw, uwzględnianym przy orzekaniu w kwestii wydania wyroku łącznego w
myśl reguł określonych przepisem art. 4 § 1 k.k. (zob. szerzej uchwała 7 sędziów
SN z dnia 28 listopada 2013 r., I KZP 13/13, OSNKW 2013, z. 12, poz. 100). W
konsekwencji więc, rację ma również skarżący podnosząc, że wysuwane w
zarzucie kasacji uchybienie procesowe doprowadziło do naruszenia przepisu art.
91 § 2 k.k., co z całą pewnością wywarło niekorzystny dla skazanego skutek.
Powyższe rozważania wiodą zatem do konkluzji potwierdzającej całkowitą
słuszność kasacji, która atakuje zasadność umorzenia postępowania na podstawie
art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k. w zakresie, w jakim orzeczenie to pozostaje w związku z
uprzednim rozstrzygnięciem o umorzeniu postępowania w kwestii wydania wyroku
łącznego na podstawie art. 572 k.p.k. Dla jasności trzeba zaznaczyć, że
podnoszone wady nie dotyczą tego orzeczenia w zakresie, w jakim pozostaje ono
w związku z uprzednimi prawomocnymi rozstrzygnięciami orzekającymi kary
łączne. Wnioski te prowadzą więc do stwierdzenia konieczności uchylenia wyroku
w zaskarżonej części, w uwidocznionym w niniejszym wyroku zakresie.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy orzekający Sąd będzie związany
zapatrywaniami prawnymi wyrażonymi w niniejszym wywodzie (art. 518 k.p.k. w zw.
z art. 442 § 3 k.p.k.). Rozważając po raz kolejny, określone przepisem art. 85 i nast.
k.k., warunki objęcia węzłem kary łącznej skazań, co do których postępowanie
zostało wcześniej umorzone wyrokiem wydanym w sprawie II K 432/08, będzie miał
na uwadze zwłaszcza kwestie wynikające z treści art. 4 § 1 k.k., mającego
7
zastosowanie do zmian normatywnych dotyczących reguł wymiaru kary łącznej w
wyroku łącznym, jak również treść przepisu art. 443 k.p.k.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.