Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 195/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa B. T.-N. i G. W.-D.
przeciwko Nauczycielskiemu Kolegium Języków Obcych w L.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki G. W.-D. od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 14 marca 2013 r.
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sprawa dotyczy formy, w jakiej można pozbawić pracownika Kolegium
Nauczycielskiego, powołanego na stanowisko dyrektora lub kierownika w
jednostce, dodatku funkcyjnego, przyznanego za kierowanie placówką w sytuacji, i
2
gdy pracownik ten jest objęty szczególną ochroną związkową (art. 32 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, t .j. Dz.U. z 2014 r., poz. 167) i został
odwołany z funkcji; pozostaje natomiast na stanowisku nauczyciela. Powstało w
niej zagadnienie, czy utrata dodatku możliwa jest z dnia na dzień i czy ewentualnie
brak wypowiedzenia owego dodatku za właściwym okresem stanowi o wadliwości
czynności prawnej i pozwala na zastosowanie art. 471
k.p. w zw. z art. 45 k.p. i art.
42 k.p.
Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w L. oddalił powództwo B.
T. – N. i G. W. – D. przeciwko Nauczycielskiemu Kolegium Języków Obcych w L. o
odszkodowanie z uwagi na wadliwe pozbawienie powódek dodatku funkcyjnego,
uznając, iż nie ma do nich zastosowania art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Utrata dodatku funkcyjnego po odwołaniu z funkcji nie wymaga dodatkowych
oświadczeń woli pracodawcy, ani też okresu karencyjnego, przez który należałoby
jeszcze dodatek wypłacać.
Powódki wniosły apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zarzucając mu
obrazę przepisów prawa materialnego (art. 37 i art. 38 ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty, j .t. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm. w zw. z
art. 471
k.p. i art. 45 § 1 k.p. przez oddalenie powództwa o odszkodowanie) oraz
prawa procesowego (art. 32 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art. 45 k.p.;
art. 233 § 1 k.p.c.).
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. wyrokiem z
dnia 14 marca 2013 r., … 31/13, uznając w części za trafne wywody zamieszczone
w apelacji, zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powódek odszkodowania
za naruszenie art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych, jednakże
odszkodowanie ograniczył do dodatku funkcyjnego za 3 miesiące, powołując się
przy tym ograniczeniu na art. 8 k.p. oraz wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 1997
r., I PKN 138/97. W pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L.
skargę kasacyjną wniosła jedna z powódek, G. W. – D ., zarzucając mu naruszenie
prawa materialnego (art. 32 ust. 1 pkt. 2 ustawy o związkach zawodowych w zw. z
art. 8 k.p. z art. 45 k.p.) stawiając jednocześnie pytanie, czy odwołanie nauczyciela
podlegającego ochronie na podstawie art. 32 ustawy o związkach zawodowych ze
3
stanowiska kierowniczego w zakładzie kształcenia nauczycieli wymaga
wypowiedzenia zmieniającego i powoduje konieczność uzyskania zgody związku
zawodowego na dokonanie tej czynności prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego została
oddalona.
Sprawa dotyczy możliwości odwołania z funkcji kierowniczej, powiązanej z
dodatkiem funkcyjnym, osoby zatrudnionej na stanowisku kierowniczym w
Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych, na podstawie umowy o pracę, która
dodatkowo podlega ochronie związkowej z art. 32 ustawy o związkach
zawodowych. Nie bez znaczenia jest fakt, iż funkcja została powierzona na rok.
Powstają na jej tle dwa zagadnienia podstawowe. Po pierwsze, czy pozbawienie
dodatku w związku z utratą funkcji kierowniczej wymaga dokonania wypowiedzenia
zmieniającego; a w razie odpowiedzi negatywnej czy taka utrata dodatku może być
przeprowadzona „z dnia na dzień” bez okresu uprzedzenia i bez zgody związku
zawodowego (w przypadku osób objętych taka ochroną związku).
Już w tym miejscu wypada zaznaczyć, że w toku procesu powódka nie
kwestionowała faktu nie objęcia jej sytuacji ochroną wynikającą z art. 42 k.p., lecz
domagała się zasądzenia odszkodowania na zasadzie stosowanego do niej per
analogiam art. 471
k.p. Sądy orzekające w sprawie, z zastosowania analogicznego
tego przepisu, wspartego jeszcze interpretacją z powołaniem się na art. 8 k.p.
wyprowadziły wniosek, iż powódka z racji ochrony wynikającej z art. 32 ustawy
związkowej powinna otrzymać odszkodowanie równe 3 miesięcznej utracie dodatku
funkcyjnego.
Analizę problemu trzeba rozpocząć od przepisów ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty i wydanego na jej podstawie (art. 77 ust. 2)
rozporządzenia ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1997 r. w sprawie
zakładów kształcenia nauczycieli (Dz.U. z 1997 r. Nr 104, poz. 664 ze zm.).
Zgodnie z § 27 rozporządzenia w kolegium publicznym, liczącym, co
najmniej 12 grup, tworzy się stanowisko wicedyrektora, zaś w kolegium publicznym
4
tworzy się stanowisko (lub stanowiska) kierownika praktyk pedagogicznych.
Decyzje w sprawie utworzenia stanowisk, o których mowa w ust. 2 i 3, podejmuje
dyrektor kolegium w uzgodnieniu z organem prowadzącym. Obsadzenie zatem
stanowiska kierowniczego w Kolegium przez powołanie konkretnego nauczyciela
na to stanowisko powoduje, iż pracownik od dnia powołania na stanowisko
wykonuje pracę rotacyjną w dwojakim charakterze, co zbliża tę sytuację do istnienia
klauzuli autonomicznej prawa pracy. Utrata stanowiska powoduje jedynie utratę
części obowiązków i wynagrodzenia związanych ze stanowiskiem.
W myśl § 28 tego aktu prawnego dyrektora kolegium publicznego odwołuje
organ prowadzący w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny
w przypadkach określonych w ustawie. Odwołania ze stanowisk kierowniczych, o
których mowa w § 27, dokonuje dyrektor kolegium. Nie został on tu niczym
ograniczony. Rozporządzenie nie wskazuje powodów, dla których można dokonać
owego odwołania. Odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w
Kolegium nie jest powiązane z wypowiedzeniem zmieniającym. Co więcej nawet
nie jest tożsame z odwołaniem, o którym mowa w art. 38 ustawy o systemie
oświaty, dla stanowisk kierowniczych w szkołach.
Odwołanie ze stanowiska w Kolegium Nauczycielskim zatem jest
unormowane samodzielnie i odrębnie. Ma, jako lex specialis, pierwszeństwo przed
ustawą o systemie oświaty i przed Kodeksem pracy. Przepisy prawa wprost nie
wymagają dla dokonania tego odwołania żadnego okresu
karencyjnego/ochronnego dla pracownika. Może być dokonane „z dnia na dzień”.
Ochrona powódki przed pogorszeniem warunków wynagradzania wynika
jednak z ustawy o związkach zawodowych. Art. 32 tej ustawy nie pozwala bowiem
bez zgody związku na pogarszanie sytuacji wynagrodzeniowej pracownika objętego
jego ochroną powódka była objęta stabilizacją zatrudnienia kształtowaną
powołanym przepisem. Dodatkowo należy podnieść, iż norma prawna zawarta w
art. 32 ustawy o związkach zawodowych stanowi nie o wypowiedzeniu
zmieniającym, lecz szerzej o zmianie jednostronnej warunków pracy lub płacy, co
niewątpliwie dotyka także odwołania powódki z funkcji w Kolegium. Reasumując
trzeba przyjąć, iż wobec powódki istniał obowiązek uzyskania zgody związku
5
zawodowego na jej odwołanie i to niezależnie od tego, w jakim zakresie identyfikuje
się owo odwołanie z wypowiedzeniem zmieniającym.
Przy proponowanej tu interpretacji, tj. w sytuacji, gdy uznajemy, iż odwołanie
ze stanowiska w Kolegium Nauczycielskim nie musi być poprzedzone ani związane
z wypowiedzeniem zmieniającym, bowiem odwołanie to stanowi samodzielną
instytucje prawa oświatowego, brakuje sankcji za nierespektowanie normy
ochronnej z art. 32 ustawy o związkach zawodowych Respektowanie instytucji
stabilizacji zatrudnienia z art. 32 ustawy o związkach zawodowych wymaga
sankcjonowania jej naruszenia. Sankcji tej należy poszukiwać per analogiam w
przepisach prawa pracy, które przy wadliwych czynnościach pracodawcy pozwalają
na wypłatę ryczałtowego odszkodowania. Najbliższy ad casum jest art. 50 § 4 k.p.,
dotyczący umowy na czas określony (powierzenie stanowiska nastąpiło na 12
miesięcy), który zawiera normę o odszkodowaniu za wadliwe rozwiązanie umowy,
w kwocie nie wyższej niż wynagrodzenie za 3 miesiące. Skoro zaś powódka pracy
nie utraciła, a jedynie utraciła terminowo przyznany dodatek funkcyjny wynikający
ze swoistej klauzuli autonomicznej do umowy, odszkodowanie to powinno być
odnoszone do kwot dodatku funkcyjnego. Przewidziana bowiem pełna sankcja z
art. 50 § 4 k.p. nie byłaby adekwatna w rozpoznawanej sytuacji faktycznej i
prawnej. Nauczyciel odwołany nie traci pracy, pracodawca nie ingeruje w jego
zasadniczą umowę o pracę a jedynie odbiera funkcję i dodatek funkcyjny, co
wynika z dodatkowej klauzuli umownej. Sprzeczne zatem także ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa byłoby wyposażenie takiego nauczyciela w
odszkodowanie obejmujące wynagrodzenie wynikające z umowy zasadniczej i
dodatek funkcyjny, wynikający z odrębnej klauzuli o powierzeniu funkcji.
Innymi słowy, odwołanie pracownika wbrew art. 32 ustawy o związkach
zawodowych z funkcji kierowniczej, obsadzonej w Kolegium Nauczycielskim na
czas określony, stanowi obrazę prawa. Odszkodowanie za takie naruszenie
przepisu wynika per analogiam z art. 50 § 4 k.p., a jego wysokość jest ograniczona
do 3 miesięcznego dodatku funkcyjnego, na który opiewa owo powierzenie funkcji,
traktowane jako klauzula autonomiczna do stosunku pracy.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
6