Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 202/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa E. P.
przeciwko Centrum Odwykowemu Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki
Zdrowotnej […]
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 12 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych– w sprawie z powództwa E. P. przeciwko Centrum
Odwykowemu Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w […] o
2
przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy – oddalił
apelacje powódki i jej pełnomocnika od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 14 lutego 2012 r., którym oddalono
powództwo oraz zasądzono od powódki na rzecz pozwanego kwotę 240 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własną podstawę faktyczną
zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji, który ustalił, że powódka była
zatrudniona u pozwanego w Ośrodku Terapii Uzależnień Alkoholowych […] od dnia
1 października 1993 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony;
początkowo na stanowisku asystenta kierownika, od dnia 1 kwietnia 1997 r. na
stanowisku głównego księgowego i od dnia 1 stycznia 2003 r. na stanowisku
zastępca dyrektora - głównego księgowego (w ostatnim okresie za
wynagrodzeniem 9.741,30 zł). Do zakresu obowiązków powódki należało m.in.:
1. prowadzenie rachunkowości jednostki zgodnie z obowiązującymi przepisami i
zasadami przez nadzorowanie całokształtu prac z zakresu księgowości, ochrony
mienia będącego w posiadaniu jednostki, terminowe przekazywanie rzetelnych
informacji ekonomicznych, bieżące i prawidłowe prowadzenie ksiąg i sporządzanie
kalkulacji wynikowej kosztów wykonywanych zadań, 2. prowadzenie gospodarki
finansowej jednostki zgodnie z obowiązującymi zasadami przez wykonywanie
dyspozycji środkami pieniężnymi zgodnie z przepisami dotyczącymi zasad
wykonywania budżetu, zapewnienie pod względem finansowym prawidłowości
umów zawieranych przez jednostkę, przestrzeganie zasad rozliczeń pieniężnych i
ochrony wartości pieniężnych, zapewnienie terminowego ściągania należności i
dochodzenia roszczeń spornych oraz spłaty zobowiązań, 3. analiza wykorzystania
środków przydzielonych z budżetu lub środków pozabudżetowych i innych
będących w dyspozycji jednostki, 4. dokonywanie w ramach kontroli wewnętrznej –
kontroli funkcjonalnej w zakresie powierzonych obowiązków, wstępnej kontroli
legalności dokumentów dotyczących wykonywania planów finansowych, następnej
kontroli operacji finansowej jednostki, 5. kierowanie pracą podległych komórek
organizacyjnych, 6. opracowywanie projektów przepisów wewnętrznych
wydawanych przez kierownika jednostki dotyczących prowadzenia rachunkowości,
7. opracowywanie zbiorczych sprawozdań finansowych z wykonania budżetu i ich
3
analiz. Od 1 listopada 1999 r. powódka została zobowiązana do prowadzenia
spraw pracowniczych, za co otrzymała dodatkowe wynagrodzenie 100 zł. Powódce
nie udzielono pisemnego zakresu obowiązków w tym zakresie – w praktyce do
obowiązków powódki należało prowadzenie dokumentacji pracowniczej, wypisanie
angażu czy świadectwa pracy, prowadzenie kart urlopowych. Powódka była
pracownikiem technicznym, wykonawcą poleceń dyrektora w tym zakresie. Nie
miała władzy decyzyjnej, miał ją tylko dyrektor. Powódka zajmowała się
prowadzeniem list, urlopami, naliczaniem dodatków stażowych, wystawianiem
świadectw pracy, sporządzaniem projektów umów, kompletowaniem akt
osobowych pracowników. Sprawami BHP zajmowała się osoba z zewnątrz, ale to
powódka kierowała pracowników na szkolenia. Do służb BHP należała również
ocena ryzyka zawodowego. Teczki osobowe przechowywane były w gabinecie
powódki. Dostęp do nich poza powódką miał każdorazowo dyrektor, księgowa S.,
co konsultowała z powódką. Pozwany Ośrodek z mocy ustawy nie jest płatnikiem
podatku VAT. Powódka wystawiała jednak faktury VAT do NFZ. Były to faktury
generowane przez system NFZ. Pozwany od początku istnienia nigdy nie dokonał
zgłoszenia na formularzu VAT-R. Powódka w ramach dodatkowych obowiązków
podjęła się nadzorowania i rozliczania inwestycji pozwanego. Za prowadzenie
spraw dotyczących działalności inwestycyjnej ośrodka powódka otrzymała dodatek
do wynagrodzenia 1.500 zł. Inwestycja przy ul. Ł. budowana była od podstaw. Do
marca 2008 r. usuwane były usterki, a następnie wystąpiono o pozwolenie na
użytkowanie. Zawiadomienie o zakończeniu robót budowlanych i zamiarze
przystąpienia do użytkowania budynku wysłano w dniu 20 lutego 2008 r. do
Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Państwowej
Inspekcji Pracy i Państwowej Straży Pożarnej. Wobec stwierdzenia przekroczenia
normy zanieczyszczenia wody przeprowadzono jej dezynfekcję. Kolejne
zawiadomienie wysłano w dniu 1 grudnia 2008 r. Dyrektor pozwanego F. B. podjęła
decyzję, że dopóki pozwany nie otrzyma formalnych pozwoleń na użytkowanie, to
nie będą amortyzowane środki wydatkowane na budowę. Formalnego pozwolenia
na użytkowanie nie otrzymano do lutego 2009 r., pomimo użytkowania biur.
W dniach od 1 września 2008 r. do 17 października 2008 r. na polecenie
Biura Polityki Zdrowotnej […] przeprowadzono kontrolę w Ośrodku. Kontrola
4
przeprowadzona została w zakresie realizacji zadań statutowych, dostępności i
poziomu udzielanych świadczeń, prawidłowości gospodarowania mieniem i
gospodarki finansowej. Ustalenia kontroli przedstawione zostały w protokole
kontroli, zostały przyjęte i podpisane w dniu 13 stycznia 2009 r. W wyniku kontroli
stwierdzono m.in., że obowiązujący w Ośrodku Zakładowy Regulamin Premiowania
oparty jest na nieobowiązujących aktach prawnych, Ośrodek nie posiada
Regulaminu Wynagradzania, dokumentacja pracownicza osób zatrudnionych w
Ośrodku nie jest kompletna i nie jest prowadzona w sposób systematyczny,
kwartalne sprawozdania z działalności składane są na drukach zawierających
błędy. Zalecono m.in. na bieżąco uzupełniać akta osobowe i dokumentację w
sprawach związanych ze stosunkiem pracy, wprowadzenie regulaminu
wynagradzania i uchylenie zakładowego regulaminu premiowania. Zalecenia
odebrano w dniu 31 sierpnia 2009 r.
Uchwałą nr 2/2008 z dnia 20 października 2008 r. tymczasowej Komisji
Zakładowej NSZZ Solidarność wybrano na przewodniczącego Związków
Zawodowych M. J., na sekretarza Związku E. P. (powódkę), na skarbnika A. W. W
dniu 16 grudnia 2008 r. organizacja związkowa NSZZ „Solidarność” udzieliła
powódce pełnomocnictwa do reprezentowania organizacji związkowej przed
pracodawcą. 17 grudnia 2008 r. pracodawca wystąpił do przewodniczącej NSZZ
„Solidarność” o udzielenie informacji dotyczącej członków związku podlegających
szczególnej ochronie stosunku pracy. 2 lutego 2009 r., a następnie w dniu 23
marca 2009 r. poinformowano pracodawcę o pracownikach objętych szczególną
ochroną z art. 32 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, wskazując m.in. na
powódkę. W dniu 5 lutego 2009 r. powódka wystosowała pismo o rezygnacji z
prowadzenia spraw pracowniczych, na co dyrektor pozwanego nie wyraził zgody.
W dniu 2 marca 2009 r. powódka zwróciła się z prośbą o cofnięcie dodatku 1.500 zł
za prowadzenie spraw dotyczących inwestycji przy ul. Ł., na co dyrektor
pozwanego wyraził zgodę. W okresie od 11 lutego 2009 r. do 24 marca 2009 r. u
strony pozwanej miała miejsce kontrola przeprowadzona przez Państwową
Inspekcję Pracy. Kontrola ta wykazała liczne nieprawidłowości. W dniu 31 marca
2009 r. odbyło się posiedzenie Rady Społecznej przy OTUA SP ZOZ. W
posiedzeniu uczestniczył dyrektor Ośrodka J. S. Jednym z punktów porządku
5
posiedzenia było przyjęcie uchwały zatwierdzającej plan finansowy na 2009 rok
oraz zatwierdzające sprawozdanie finansowe za rok 2008. Dyrektor wskazał
powódkę jako osobę wyznaczoną do przedstawienia sprawozdania. Obowiązkiem
powódki jeszcze w poprzednich latach było zreferowanie sprawozdania
finansowego za rok poprzedni na posiedzeniach rady społecznej. Dyrektor
pozwanego wydał powódce polecenie uczestniczenia w posiedzeniu. Powódka
odmówiła stawienia się na posiedzeniu. Odmowa polecenia uczestnictwa w Radzie
Społecznej przez powódkę znalazła odzwierciedlenie w protokole z posiedzenia i
wpłynęła na zmianę porządku obrad. Rada Społeczna wyraziła dezaprobatę wobec
odmowy wykonania polecenia przez powódkę i przekonanie, że sprawy finansowe
należy unormować w inny sposób, opiniując pozytywnie rozwiązanie księgowości.
W dniu 20 kwietnia 2009 r. pozwany wystąpił do Zakładowej Organizacji
Związkowej NSZZ „Solidarność” Ośrodek Terapii Uzależnień Alkoholowych
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej o wyrażenie opinii i ewentualną
zgodę na rozwiązanie umowy o pracę z powódką bez wypowiedzenia w trybie art.
52 § 1 pkt 1 k.p. Pozwany wskazał w nim przyczyny rozwiązania z powódką
umowy oraz okoliczności, które następnie powtórzył w piśmie rozwiązującym z
powódką umowę o pracę. W piśmie z dnia 24 kwietnia 2009 r. przewodnicząca
związku zawodowego A. W. poinformowała pozwanego, że związki zawodowe nie
wyrażają zgody na rozwiązanie z powódką umowy o pracę w żadnym trybie,
traktując zamiar rozwiązania z powódką umowy o pracę jako bezpodstawny i
dyskryminujący powódkę z uwagi na przynależność związkową. Jednocześnie w
dniu 24 kwietnia 2009 r. J. S. Dyrektor Ośrodka TPA SP ZOZ otrzymał kolejną
informację od związku zawodowego NSZZ „Solidarność” w Ośrodku Terapii
Uzależnień Alkoholowych SP ZOZ o pracownikach ośrodka, których interesy
reprezentuje związek zawodowy zawierającą wskazanie, że powódka zgodnie z
uchwałą związku została objęta szczególną ochroną z art. 32 pkt 1 ustawy o
związkach zawodowych.
W dniu 28 kwietnia 2009 r. pozwany rozwiązał z powódką umowę o pracę
bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z dniem 28 kwietnia 2009 r. z
powodu ciężkiego, zawinionego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych polegającego na: 1. rażąco wadliwym wykonywaniu obowiązków
6
głównego księgowego tj: a) wystawianiu faktur VAT bez uprzedniego dokonania
zgłoszenia na druku VAT R do właściwego urzędu skarbowego, b) nie
wprowadzeniu do ewidencji środków trwałych i nieamortyzowaniu nakładów w
wysokości 52.200 zł, c) doprowadzenie do niezgodności salda zawartego w
bilansie z saldem wynikającym z deklaracji DRA za miesiąc grudzień 2008 r.;
d) nieuzgodnieniu salda rozrachunków z Inspektoratem ZUS. Pozwany wskazał, że
nieprawidłowości w prowadzeniu spraw księgowych wskazuje i potwierdza opinia
biegłego rewidenta z dnia 10 kwietnia 2009 r.; 2. wadliwym prawnie i niesolidnym
prowadzeniu spraw pracowniczych, a w szczególności: a) zaniechaniu
przygotowania informacji dla pracowników o warunkach zatrudnienia, b)
nieprzygotowaniu oceny ryzyka zawodowego, c) niekierowaniu nowozatrudnionych
osób na wstępne szkolenie - instruktażu ogólnego i stanowiskowego w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, d) nieprawidłowym ustalaniu wysokości dodatku
stażowego, e) nieinformowaniu pracodawcy o zaległych urlopach pracowników, f)
nieprawidłowym prowadzeniu kart czasu pracy pracowników, g) nieprawidłowym
sporządzaniu umów o pracę, h) nieprzygotowaniu w terminie świadectwa pracy, i)
nieprawidłowym prowadzeniu akt osobowych pracowników, j) niezapoznaniu
pracowników z regulaminem pracy, co zostało wykazane i potwierdzone w
wystąpieniu Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 26 marca 2009 r.; 3. niewykonaniu
poleceń dyrektora, tj. a) odmowie sporządzenia sprawozdania […] - organu
sprawującego nadzór nad Ośrodkiem Terapii Uzależnień Alkoholowych SP ZOZ, b)
zreferowania sprawozdania finansowego za 2008 r. na posiedzeniu Rady
Społecznej w dniu 31 grudnia 2009 r.; 4. naruszeniu art. 100 § 2 k.p., tj.: a)
nieprzestrzeganiu zasad współżycia społecznego poprzez ubliżanie i godzenie w
dobre imię dyrektora, b) obraźliwe zachowanie w stosunku do niektórych
współpracowników, c) lekceważący stosunek do dyrektora oraz organu
sprawującego nadzór, d) nieprzestrzeganie obowiązku ochrony danych osobowych
pacjentów; 5. brak dbałości, staranności i uwagi w wykonywaniu czynności
przypisanych zajmowanemu stanowisku.
Po rozwiązaniu umowy o pracę powódka od 28 kwietnia 2009 r. do 23
października 2009 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim i pobierała zasiłek
chorobowy. Obecnie jest osobą bezrobotną zarejestrowaną w Urzędzie Pracy. Jest
7
udziałowcem w Centrum […] Spółce z o.o. i prezesem korporacyjnym tego
centrum. Zarządzeniem dyrektora Ośrodka Terapii Uzależnień Alkoholowych SP
ZOZ z dniem 31 maja 2009 r. zlikwidowano stanowisko zastępcy dyrektora -
głównego księgowego i starszego księgowego-kasjera i od dnia 1 czerwca 2009 r.
wprowadzono nowy schemat organizacyjny Ośrodka. Księgowość zlikwidowano w
dniu 1 czerwca 2009 r. zarządzeniem z dnia 29 maja 2009 r. przez zastąpienie jej
zewnętrzną firmą audytorską.
Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwany zachował wymóg konsultacji
związkowej. Powódka w spornym okresie była aktywnym działaczem związku
zawodowego NSZZ „Solidarność” i podlegała szczególnej ochronie, o czym
pracodawca został poinformowany. Pracodawca zwrócił się do związku
zawodowego o wyrażenie zgody na rozwiązanie z powódką umowy o pracę w
trybie dyscyplinarnym, przedstawiając zarzuty wobec powódki. Związki nie wyraziły
zgody, jednakże pomimo to rozwiązanie umowy o pracę z powódką było możliwe i
dopuszczalne. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia
2003 r., P 7/02, art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, Nr 100, poz. 1080 i Nr 128, poz.
1405 oraz z 2002 r. Nr 135, poz. 1146 i Nr 240, poz. 2052) w brzmieniu
obowiązującym do dnia 30 czerwca 2003 r. w zakresie, w jakim nakłada na
pracodawcę obowiązek uzyskania zgody na rozwiązanie stosunku pracy z
pracownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej, jest niezgodny z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Według
Sądu pierwszej instancji powołany wyrok TK per analogiam znajdzie zastosowanie
w niniejszej sprawie. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
naruszył zasadę równości, która usprawiedliwia ograniczenia i odstępstwa od tego
zakazu i tejże zasady. Wyrok wszedł w życie z dniem ogłoszenia tj. z dniem 15
kwietnia 2003 r. Z tym też dniem przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych utracił moc obowiązującą. Sądy powszechne są natomiast z urzędu
zobowiązane uwzględniać utratę mocy obowiązującej przepisu.
Sąd drugiej instancji podzielił ocenę prawną zaskarżonego wyroku Sądu
pierwszej instancji i podkreślił, że powódka podejmując się prowadzenia spraw
pracowniczych wzięła na siebie odpowiedzialność rzetelnego i terminowego
8
wywiązywania się z tych obowiązków. Pomimo, że nie otrzymała ona zakresu
obowiązków na piśmie, to jednak – w ocenie Sądu drugiej instancji – faktycznie
podjęła się prowadzenia spraw pracowniczych. Sąd drugiej instancji podzielił
stanowisko zaskarżonego wyroku, że powódka była osobą odpowiedzialną za
sporządzenie sprawozdania finansowego za dany rok kalendarzowy. Powódka
sporządziła dwie części sprawozdania: merytoryczną i finansową za rok 2008 i
dotyczyło to przyznanych dotacji na rok 2009. Sprawozdanie to jednak zawierało
liczne błędy, co potwierdza opinia zewnętrznego podmiotu – biegłego rewidenta
złożona dyrektorowi Stańskiemu i przedstawiona powódce do zapoznania, co
powódka potwierdziła własnym podpisem w dniu 1 kwietnia 2010 r. W piśmie z
dnia 2 kwietnia 2009 r. powódka ustosunkowała się do uwag, nie zgadzając się z
nimi. Powódka wyraziła przy tym dezaprobatę dla postępowania dyrektora co do
kontroli sprawozdania przez firmę zewnętrzną, jak i wobec niepoinformowania jej o
tym fakcie. Odmówiła sporządzenia drugiej wersji bilansu uwzględniającego uwagi
audytora, pozostawiając to w gestii dyrektora, co zrobi z wynikami kontroli i jak je
odniesie do bilansu sporządzonego przez powódkę. Ostatecznie sprawozdanie
finansowe za okres od 1 stycznia - 31 grudnia 2008 r. sporządził biegły rewident w
dniu 1 czerwca 2009 r. W dniu 31 marca 2009 r. powódka została wezwana przez
dyrektora na posiedzenie Rady Społecznej celem zreferowania bilansu za 2008 r.
Powódka co roku referowała sprawozdanie na posiedzeniu i należało to do jej
obowiązków. Powódka odmówiła wzięcia udziału w Radzie. Powódka nie
zaprzeczyła, że odmówiła wykonania polecenia służbowego. W ocenie Sądu
drugiej instancji prawidłowe jest w świetle ustalonych okoliczności, stanowisko
Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym przedstawione okoliczności w pełni
uzasadniają rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika. Powódka odmówiła
wykonania polecenia służbowego, zrobiła to świadomie. Natomiast tłumaczenie
powódki, że nie była w posiadaniu ostatecznej wersji sprawozdania jest
nieuzasadnione, gdyż do jej obowiązków należało przygotować ostateczną wersję
sprawozdania, przy uwzględnieniu uwag dyrektora.
Uznając bezzasadność zarzutów apelacji dotyczących naruszenia art. 56 § 1
k.p., art. 57 k.p., art. 45 § 2 i § 3 k.p., art. 52 § 1 k.p. Sąd drugiej instancji podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że wykonywanie przez powódkę obowiązków
9
jako główny księgowy nie stanowiło rażących nieprawidłowości, które
uzasadniałyby natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika.
Uzasadnione natomiast były zarzuty dotyczące nieprawidłowości przy prowadzeniu
spraw pracowniczych przez powódkę. Powódka ciężko naruszyła obowiązki
pracownicze świadomie przez rażące niedbalstwo. Uzasadnione jest również
twierdzenie, że powódka nie wykonała poleceń dyrektora przez odmowę
sporządzenia sprawozdania dla […] oraz odmowę zreferowania sprawozdania
finansowego za rok 2008 na posiedzeniu Rady Społecznej w dniu 31 marca 2009 r.
W ocenie Sądu drugiej instancji tylko jeden zarzut postawiony przez
pracodawcę – dotyczący niewykonania poleceń dyrektora: zreferowania
sprawozdania finansowego za 2008 r. na posiedzeniu Rady Społecznej w dniu 31
grudnia 2009 r. został wyrażony w ciągu 1 miesiąca od uzyskania przez
pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę
z powódką. Pozostałe zarzuty postawione zostały z przekroczeniem miesięcznego
terminu. Według Sądu drugiej instancji nie zmienia to trafności zaskarżonego
wyroku. Wystarczy bowiem, aby tylko jedna z przyczyn wskazanych przez
pracodawcę w piśmie rozwiązującym umowę o pracę okazała się prawdziwa i
zasadna, a zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa i przyjętym stanowiskiem
doktryny prawa pracy, rozwiązanie umowy o pracę należy uznać za zgodne z
prawem i uzasadnione. Wobec uznania, że umowa o pracę została rozwiązana z
powódką bez naruszenia przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w trybie art. 52
§ 1 k.p., nietrafne są zarzuty naruszenia art. 56 § 1 k.p., art. 57 k.p., art. 45 § 2 i § 3
k.p. Nieuzasadniona odmowa wykonania polecenia przełożonego uzasadnia
rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika – powódka w pełni świadomie
odmówiła wykonania polecenia przełożonego, czym, w znacznym stopniu utrudniła
działanie pozwanego.
Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutów apelacji dotyczących
niedokonania ustaleń faktycznych na okoliczność charakteru działalności
związkowej powódki pomimo arbitralnego uznania, ze nadużywała ona pozycji
związkowej, naruszenia art. 31 ust. 1 pkt 1 (powinno być art. 32 ust. 1 pkt 1)
ustawy o związkach zawodowych przez jego niezastosowanie, skutkujące
nieuwzględnieniem ochrony związkowej przysługującej powódce w tym zakresie
10
oraz naruszenia art. 8 k.p. przez jego nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie, że
powódka nadużywała swojej pozycji w związku zawodowym. Sąd drugiej instancji
podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że działalność związkowa powódki
była zgodna z prawem, ponieważ ustawa o związkach zawodowych nie zabrania w
tym przypadku powódce przynależności związkowej, pomimo pełnionej funkcji oraz
zajmowanego stanowiska. Powódka nadużywała jednak swojej pozycji w związku.
Jej zachowania polegające na przepisywaniu uchwał komisji tak, aby były zgodne z
prawem, a także inne zachowania towarzyszące tworzeniu związku zawodowego
świadczą o zmierzaniu powódki do wykorzystania działalności związku
zawodowego na terenie ośrodka do zapewnienia przede wszystkim sobie silnej
ochrony przed zwolnieniem.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego (w całości) powódka zaskarżyła skargą
kasacyjną. Skargę oparto na obu podstawach kasacyjnych określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.)
zarzucono:
a) niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust. 1 pkt ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych przez podzielenie przez Sąd drugiej instancji wywodów
Sądu Rejonowego, odnoszących się do zastosowania analogii w stosunku do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego P 7/02 oraz na skutek niezasadnego
nieuwzględnienia ochrony związkowej powódki, pomimo istnienia wszelkich
podstaw ku temu,
b) niewłaściwe zastosowanie art. 8 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1
ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. i błędne
przyjęcie, że przypisane powódce przez Sąd Okręgowy zachowania w postaci
przepisywania uchwał związkowych oraz nie określone szczegółowo przez Sąd
zachowania przy tworzeniu związku zawodowego stanowią nadużywanie wolności
związkowej i że roszczenie powódki o przywrócenie do pracy jest sprzeczne ze
społeczno-gospodarczym celem ochrony działaczy związkowych i z zasadami
współżycia społecznego oraz polegające na przyjęciu powyższego, pomimo
niedokonania precyzyjnego i przekonującego uzasadnienia nadużycia prawa do
ochrony działacza związkowego;
11
c) niewłaściwe zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. do oceny zasadności
zarzutu pracodawcy odmowy sporządzenia przez powódkę sprawozdania dla m.st.
Warszawy, pomimo jego ogólnikowości i nieprecyzyjności;
d) niewłaściwe zastosowanie art. 56 § 1 i § 2 w związku z art. 57 § 1 i § 2
oraz w związku z art. 45 § 2 i § 3 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o
związkach zawodowych, skutkujące odmową przywrócenia powódki do pracy i
zasądzenia wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy, pomimo
istnienia podstaw do ich uwzględnienia.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono
naruszenie:
- art. 382 w związku z art. 227 w związku z art. 217 § 1 w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez nieustosunkowanie się i nieprzeprowadzenie dowodu z
dokumentów sporządzonych i złożonych do akt sprawy po wydaniu wyroku przez
Sąd pierwszej instancji w postaci: uchwały Rady Miasta W. z dnia 17 maja 2012 r.
w sprawie połączenia Centrum Odwykowego Samodzielnego Publicznego Zakładu
Opieki Zdrowotnej oraz Ośrodka Terapii Uzależnień Alkoholowych Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej, uzasadnienia tej uchwały, aktualnego
odpisu z KRS dla Pozwanego Ośrodka – na okoliczności dotyczące przejęcia
Pozwanego Ośrodka przez Centrum Odwykowe Samodzielny Publiczny Zakład
Opieki Zdrowotnej oraz protokołu rozprawy z dnia 11.10.2012 r., która odbyła się
przed Sądem Rejonowym w sprawie o sygn. akt VI P …/11 na okoliczność treści
oświadczeń składanych przez świadka J. Ś. (k. 851-855);
- art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 i art. 391
§ 1 k.p.c. przez nierozważnie następujących zarzutów apelacyjnych oraz
nieustosunkowanie się do nich w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku:
a) zarzutu apelacyjnego niedokonania ustaleń faktycznych na okoliczność
charakteru działalności związkowej powódki, pomimo arbitralnego uznania, że
nadużywała ona pozycji związkowej, co stanowi jednocześnie nierozpoznanie
istoty sprawy w tym zakresie,
b) zarzutu apelacyjnego naruszenia art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach
zawodowych przez jego niezasadne niezastosowanie, skutkujące
nieuwzględnieniem ochrony związkowej przysługującej powódce w tym zakresie,
12
c) zarzutu apelacyjnego naruszenia art. 8 k.p. przez jego nieprawidłowe
zastosowanie i przyjęcie, że powódka nadużywała swojej pozycji w związku
zawodowym,
d) zarzutów apelacyjnych w postaci dokonania nieprawidłowych ustaleń
faktycznych oraz zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie analizy
całokształtu materiału dowodowego i niezasadne danie wiary w całości zeznaniom
świadków J. S., J. Ś. i B. M. i niezasadną odmowę uwzględnienia zeznań powódki,
e) zarzutu apelacyjnego naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. przez jego
niezasadne zastosowanie do zarzutu odmowy sporządzenia sprawozdania dla
m.st. Warszawy, pomimo jego ogólnikowości i nieprecyzyjności;
- art. 386 § 4 k.p.c. przez nieprzekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania, pomimo nierozpoznania przez Sąd Rejonowy istoty
sprawy w zakresie charakteru działalności związkowej powódki;
- art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. przez
nierozważenie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku postawy prawnej
rozstrzygnięcia w zakresie przypisanego powódce nadużycia wolności związkowej;
- art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p. przez nieuwzględnienie z urzędu
roszczenia alternatywnego przewidzianego w art. 45 § 1 k.p. w postaci zasądzenia
odszkodowania.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji w
całości i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania temu
Sądowi wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania odwoławczego i
kasacyjnego, względnie – w razie stwierdzenia przesłanek z art. 39816
k.p.c. – o:
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę w całości przez zmianę
zaskarżonego apelacjami powódki oraz jej pełnomocnika wyroku Sądu pierwszej
instancji w całości przez przywrócenie powódki do pracy na dotychczasowych
warunkach oraz zasądzenie na rzecz powódki od pozwanego wynagrodzenia za
cały okres pozostawania bez pracy od dnia 29 kwietnia 2009 r. w kwocie po
9.376,46 zł brutto miesięcznie z uwzględnieniem faktu, że w okresie od 29 kwietnia
2009 r. do 23 października 2009 r. powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim i
za okres 29.04.-31.05.2009 r. powódce przysługuje wynagrodzenie chorobowe, za
okres 1.06.-23.10.2009 r. zasiłek chorobowy oraz o zasądzenie od pozwanego na
13
rzecz powódki kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji, kosztów
postępowania odwoławczego i kasacyjnego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej powódki w całości i przyznanie na rzecz pozwanego kosztów
procesu za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na podstawie przepisu art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 167) pracodawca bez
zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć ani
rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem
lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji
związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy - z wyjątkiem, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.
Rozpoznając niniejszą skarg kasacyjną Sąd Najwyższy zaaprobował pogląd
wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2013 r., II PK 208/12 –
OSNP 2013 nr 21-22, poz. 252, że przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych nie zawiera żadnych wyłączeń spod przewidzianej w nim ochrony,
gdyż nie można wykluczyć, że wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy
przez pracodawcę może stać się jedynie pretekstem do pozbycia się pracownika
prowadzącego działalność związkową. Z tego też względu w każdym przypadku
zamiaru wypowiedzenia (rozwiązania) umowy o pracę pracownikowi określonemu
w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych pracodawca związany jest
stanowiskiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w tym zakresie. Oznacza
to, że po pierwsze - decyzja co do dalszego pozostawania w zatrudnieniu działacza
związkowego leży w gestii zarządu organizacji związkowej, po drugie -
niewyrażenie zgody, o której stanowi powołany przepis, nie pozwala pracodawcy
na wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy z działaczem związkowym,
niezależnie od przyczyny leżącej u podstaw zamiaru pracodawcy, wreszcie po
trzecie - skutkiem działania pracodawcy niezgodnego z art. 32 ust. 1 pkt 1 jest co
14
do zasady uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy (art. 45 § 3
oraz art. 56 § 2 k.p.), a w konsekwencji - roszczenia o zasądzenie wynagrodzenia
za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 in fine oraz art. 57 § 2 in fine k.p.). Ze
swojej strony organy związku zawodowego, podejmując decyzje w sprawach
określonych w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, powinny wziąć
pod uwagę wszelkie okoliczności konkretnego przypadku. Ponieważ może się
zdarzyć, że zarząd zakładowej organizacji związkowej nie wykaże obiektywizmu,
nadużyje swoich uprawnień i weźmie w obronę działacza związkowego, który w
okolicznościach danego przypadku na ochronę nie zasługuje, judykatura Sądu
Najwyższego przyjmuje, że może to stanowić podstawę odmowy uwzględnienia
roszczenia o przywrócenie do pracy ze względu na nadużycie prawa do ochrony
związkowej lub sprzeczność żądania przywrócenia do pracy ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego bądź zasadami współżycia
społecznego (art. 8 k.p.). Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy ochrona
przysługująca na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych
ma służyć nie zagwarantowaniu niezależności w wykonywaniu zadań
związkowych, ale wyłącznie uniemożliwieniu pracodawcy zasadnego rozwiązania
umowy o pracę. Na tym polega brak bezwzględnego charakteru ochrony
przewidzianej w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych. Sąd
Najwyższy w swoim orzecznictwie prezentuje stanowisko pozwalające na
nieuwzględnienie roszczenia o przywrócenie do pracy na podstawie art. 8 k.p. w
zależności od zachowania pracownika oraz okoliczności konkretnej sprawy i to nie
tylko w wypadku, w którym zasadne byłoby rozwiązanie stosunku pracy w trybie
art. 52 k.p., ale również w razie zaistnienia przyczyn uzasadniających jedynie
wypowiedzenie umowy o pracę (por. wyrok z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 82/07,
LEX nr 470023 i powołane w nim wcześniejsze orzecznictwo). Sąd Najwyższy
uznał zatem, że o ile wybór pracownika do zarządu zakładowej organizacji
związkowej (obecnie: objęcie go ochroną związkową) po podjęciu przez
pracodawcę działań zmierzających do wypowiedzenia stosunku pracy lub w
okresie biegnącego wypowiedzenia sam przez się nie prowadzi do nadużycia
prawa wynikającego z przepisów o szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy
lub o sprzeczności z zasadami współżycia społecznego albo ze społeczno-
15
gospodarczym przeznaczeniem żądania przywrócenia do pracy (zob. wyroki z dnia
2 października 2002 r., I PKN 549/01, OSNP 2004 nr 9, poz. 157 oraz z dnia 25
listopada 2004 r., I PK 11/04, Prawo Pracy 2005 nr 7-8, s. 42), to za takie może
być uznane w okolicznościach danego przypadku utworzenie związku
zawodowego lub wybór pracownika do zakładowej organizacji związkowej albo na
społecznego inspektora pracy (aktualnie: objęcie pracownika ochroną związkową)
wyłącznie w celu uzyskania ochrony przed dokonanym już wypowiedzeniem
umowy o pracę lub po podjęciu przez pracodawcę działań zmierzających do
wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy (zob. wyroki z dnia 27 lutego 1997 r.,
I PKN 17/97, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 416; z dnia 22 grudnia 1998 r., I PKN
509/98, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 133; z dnia 30 stycznia 2008 r., I PK 198/07,
Monitor Prawa Pracy 2008 nr 6, s. 316). Podkreśla się przy tym, że w razie
istnienia rzeczywistych, konkretnych i w pełni usprawiedliwionych przyczyn
wypowiedzenia, niepozostających w związku z ratio legis określonej w art. 32 ust. 1
pkt 1 ustawy o związkach zawodowych szczególnej ochrony stosunku pracy
działaczy związkowych, domaganie się przywrócenia do pracy może w
szczególnych sytuacjach faktycznych pozostawać w sprzeczności ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem takiej szczególnej ochrony prawnej (por. wyroki z
dnia 26 listopada 2003 r., I PK 616/02, Prawo Pracy 2004 nr 6, s. 34 oraz z dnia 11
października 2005 r., I PK 45/05, Monitor Prawa Pracy 2006 nr 4, s. 203 i powołany
wyżej wyrok z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 82/07).
Stosownie do ustaleń faktycznych zaskarżonego rozpatrywaną skargą
kasacyjną wyroku Sądu Okręgowego powódka – jako pełnomocnik związku
zawodowego upoważniony do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
– była objęta pełną ochroną określoną w przepisie art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz.
167). Związek zawodowy nie wyraził zgody na rozwiązanie z powódką umowy o
pracę w trybie dyscyplinarnym. Sąd w zaskarżonym wyroku biorąc pod uwagę
powyższe ustalenia nie uwzględnił ochrony przysługującej powódce na podstawie
art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, ponieważ w sposób
niezrozumiały uznał, że pracownikowi, będącemu członkiem zakładowej organizacji
związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
16
taka ochrona nie przysługuje. Nie jest prawidłowe stanowisko zaskarżonego
wyroku – zaprezentowane bezpośrednio w wyroku Sądu pierwszej instancji – o
zastosowaniu w sprawie „per analogiam” wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
7 kwietnia 2003 r. P 7/02, OTK-A 2003 nr 4, poz. 29. Powyższy wyrok Trybunału
Konstytucyjnego dotyczył innego brzmienia przepisu art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o
związkach zawodowych, obowiązującego do dnia 1 lipca 2003 r. i oceniał
zgodność z regulacjami konstytucyjnymi (art. 32 Konstytucji RP) szczególnej
ochrony stosunku pracy pracownika będącego członkiem komisji rewizyjnej
zakładowej organizacji związkowej. Powódka nie była członkiem komisji rewizyjnej,
a po wyroku Trybunału Konstytucyjnego doszło do nowelizacji omawianych
przepisów, których sądy w ogóle nie wzięły pod uwagę, mimo, że od tej nowelizacji
upłynęło już wiele lat. Na skutek tego nie doszło do subsumpcji ustalonego stanu
faktycznego pod aktualny stan prawny; konsekwencją tego stało się wadliwe
rozpoznanie sprawy.
Wątpliwości też wywołuje konstatacja Sądu w zaskarżonym wyroku, że
powódka nadużywała swojej pozycji w związku, a jej zachowania polegające na
przepisywaniu uchwał komisji tak, aby były zgodne z prawem, a także inne
zachowania towarzyszące tworzeniu związku zawodowego świadczą o zmierzaniu
powódki do wykorzystania działalności związku zawodowego na terenie ośrodka
do zapewnienia przede wszystkim sobie silnej ochrony przed zwolnieniem.
Powyższe stanowisko prezentowane już przez Sąd pierwszej instancji było
kwestionowane przez powódkę w jej apelacji – zarzucała ona „niedokonanie
ustaleń faktycznych na okoliczność charakteru działalności związkowej powódki
pomimo arbitralnego uznania, że nadużywała ona pozycji związkowej”. Sąd
Okręgowy w zaskarżonym rozpatrywaną skargą kasacyjną wyroku – odnosząc się
do powołanego wyżej zarzutu apelacji powódki – ograniczył się w istocie do
powtórzenia argumentacji przedstawionej w tym zakresie przez Sąd pierwszej
instancji. Takie stanowisko zaskarżonego wyroku jest nieprawidłowe. Zasadnicza
wadliwość stanowiska w zakresie przyjęcia, że powódka nadużywała swojej pozycji
w związku zawodowym, stanowiska odmawiającego w konsekwencji powódce
ochrony określonej w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych przed
rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia – polega w ocenie Sądu
17
Najwyższego na braku w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego – elementów stanu faktycznego, które stanowiłyby płaszczyznę
subsumcyjną przyjętego przez Sąd Okręgowy przepisu art. 8 k.p. Inaczej mówiąc
brakuje ustaleń faktycznych w zakresie stanowiska zaskarżonego wyroku co do
uznania, że powódka nadużywała swojej pozycji w związku. Nie jest wystarczające
powołanie się – jak to przedstawiono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – na
zachowania powódki „polegające na przepisywaniu uchwał komisji tak, by były
zgodne z prawem, a także inne zachowania towarzyszące tworzeniu związku
zawodowego, o których mowa w pismach pełnomocnika pozwanej”. Brakuje
ustaleń faktycznych w zakresie wyjaśnienia, na czym polegało owe przepisywanie
uchwał oraz w zakresie ustalenia, jakie to konkretnie były działania (zachowania)
powódki w trakcie tworzenia związku zawodowego. Podsumowując zasadnicza
wadliwość zaskarżonego wyroku polega niezasadnym przyjęciu, że powódka nie
podlegała ochronie związkowej oraz - na braku ustaleń stanu faktycznego w
zakresie oceny prawnej skutkującej zastosowaniem w sprawie przepisu art. 8 k.p. i
przyjęciem, że powódka nadużywała swojej pozycji w związku w celu zapewnienia
przede wszystkim sobie silnej ochrony przed zwolnieniem – w aspekcie ustalenia,
że tylko jeden zarzut zwolnienia postawiony został powódce w okresie jednego
miesiąca.
Zasadne są zarzuty procesowej podstawy rozpatrywanej skargi kasacyjnej
dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 378 § 1 k.p.c. oraz art.
378 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. w zakresie
nierozpoznania zarzutu apelacji powódki dotyczącego niedokonania przez Sąd
pierwszej instancji ustaleń faktycznych na okoliczność charakteru działalności
związkowej powódki, pomimo uznania, że nadużywała ona pozycji związkowej.
W tych okolicznościach rozważanie pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej
jest przedwczesne, prawidłowe rozstrzygniecie sprawy i ocena odpowiedniości
subsumcyjnej przepisów prawa materialnego zależy bowiem od dokonania w
sprawie ustaleń faktycznych i właściwej oceny prawnej we wskazanym wyżej
zakresie.
18
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., natomiast o kosztach postępowania kasacyjnego - na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.