Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 465/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku J. L.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o prawo do emerytury pomostowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 kwietnia 2013 r.
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz
wnioskodawcy kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2013 r., Sąd Apelacyjny, w sprawie z wniosku
J. L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - Oddziałowi w G. o
2
emeryturę pomostową, oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego
w G. z dnia 4 lipca 2012 r., którym zmieniono decyzję organu rentowego z dnia 29
grudnia 2011 r. i przyznano wnioskodawcy emeryturę pomostową od dnia 1
listopada 2011 r. w oparciu o art. 3 ust. 1 i 3, art. 4 pkt 2 i art. 49 ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca (urodzony 29 sierpnia 1950 r.) był
zatrudniony za pośrednictwem M. A. G. Sp. z o.o. u armatorów zagranicznych w
okresach: od dnia 8 września 1987 r. do dnia 24 sierpnia 1988 r. na statku „K.”, od
dnia 9 listopada 1988 r. do dnia 19 czerwca 1989 r. na statku „E.”, od dnia 10
lutego 1990 r. do dnia 24 listopada 1990 r. na statku „I.” na stanowisku II
mechanika. Ubezpieczony był także zatrudniony za pośrednictwem I. M. Sp. z o.o.
w G. u armatorów zagranicznych w okresach: od dnia 24 marca 1999 r. do dnia 4
grudnia 1999 r. na statku „E. K.”, oraz od dnia 27 lipca 2001 r. do dnia 2 marca
2002 r. na statku „E.” na stanowisku II mechanika. Wnioskodawca stale i w pełnym
wymiarze czasu wykonywał pracę jako członek załóg wymienionych statków
morskich w żegludze międzynarodowej na wskazanych stanowiskach, co
dokumentuje zaświadczenie z którego wynika, że świadczył pracę marynarza w
międzynarodowej żegludze morskiej jako członek załóg statków armatorów
zagranicznych (prace w szczególnych warunkach wymienione w poz. 4, działu VIII,
wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze - Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm., oraz w załączniku 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych - pozycja 23).
W powyższych okresach za ubezpieczonego odprowadzano składki na
ubezpieczenia społeczne i fundusz pracy. W dniu 9 listopada 2011 r., ubezpieczony
złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę pomostową, wykazując okresy
składkowe i nieskładkowe wynoszące 25 lat, 6 miesięcy i 10 dni. Decyzją z dnia 29
grudnia 2011 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy ustalenia prawa do
emerytury pomostowej wskazując, że nie udokumentował on 15 lat pracy w
warunkach szczególnych, a jedynie 12 lat, 3 miesiące i 12 dni. Organ rentowy nie
zaliczył do pracy w warunkach szczególnych okresów pracy zawartych za
3
pośrednictwem M. A. G. Sp. z o.o. i I. M. Sp. z o.o. w G. u armatorów
zagranicznych, stwierdzając, że brak możliwości zaliczenia, przypadających przed
dniem 1 stycznia 2009 r. okresów pracy polskiego marynarza u armatora
zagranicznego, do której został skierowany przez firmę, nie będącą jego
bezpośrednim pracodawcą. Zdaniem organu rentowego, jeśli marynarz nie był
związany stosunkiem pracy z firmą kierującą go do pracy za granicą, firmy tej nie
można uznać za płatnika składek, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy o
emeryturach pomostowych jak i, w związku z tym, za podmiot uprawniony do
wydawania zaświadczeń na podstawie art. 51 tej ustawy.
Sąd Okręgowy uznał, że brak podstaw do różnicowania sytuacji prawnej
wnioskodawcy ze względu na miejsce świadczenia pracy, w szczególności biorąc
pod uwagę tożsamy wymóg uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne z
tytułu zatrudnienia za granicą. Sąd podniósł, że powyższe zostało jednoznacznie
przesądzone w orzeczeniach Sądu Najwyższego i w pełni podzielił wyrażone w
nich stanowisko (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02,
(OSNP 2004 nr 8, poz. 144) i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r.
III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243). W ocenie Sądu pierwszej instancji
skoro wnioskodawca był kierowany do pracy za granicą przez uprawnioną do tego
jednostkę, świadczył pracę marynarza w międzynarodowej żegludze morskiej jako
członek załóg statków armatorów zagranicznych wciągnięty na listę załóg tych
statków oraz udokumentował dobrowolne opłacanie przez siebie składek na
pracownicze ubezpieczenie społeczne i fundusz pracy w wysokości przewidzianej
dla pracowników zatrudnionych w Polsce od kwoty nie niższej od przeciętnego
wynagrodzenia, to nie budzi wątpliwości, że okresy pracy u armatorów
zagranicznych były okresami wykonywania zatrudnienia w szczególnych
warunkach o takim samym charakterze prawnym i o takich samych
konsekwencjach w zakresie uprawnień emerytalnych, jak okresy wykonywania
pracy marynarzy u armatorów polskich. Zdaniem Sądu nie ulegało wątpliwości, że
wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w poz. 4
działu VIII, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
4
szczególnym charakterze, a jednocześnie w poz. 23 załącznika nr 1 do ustawy o
emeryturach pomostowych.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego, wskazując w
uzasadnieniu, że skoro art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, definiuje
pojęcie płatnika składek na Fundusz Emerytur Pomostowych na potrzeby ich
poboru, a obowiązek składkowy powstał od dnia 1 stycznia 2009 r. to błędne jest
stanowisko organu rentowego, iż przepis ten ma zastosowanie do kwalifikacji pracy
w warunkach szczególnych przypadającej przed dniem 1 stycznia 2009 r.
Odnosząc się natomiast do art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych Sąd drugiej
instancji podkreślił, że przepis ten wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2009 r., a
zatem nie znajduje zastosowania do zaświadczeń o okresach pracy w warunkach
szczególnych przypadających przed tą datą i nie daje podstaw do podważania
miarodajności świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach wydanych
przez MAG Sp. z o.o. w G. z dnia 2 lutego 1999 r. oraz z I. M. Sp. z o.o. w G. z dnia
2 listopada 2011 r. W ocenie Sądu, wbrew stanowisku apelującego, nie zachodzą
również przesłanki do kwestionowania pracowniczego charakteru zatrudnienia
wnioskodawcy w spornych okresach, podzielając w pełni stanowisko, zgodnie z
którym zaliczenie do okresu pracy w szczególnych warunkach okresów
wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w
wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych, zależy
od uznania tych okresów za okresy składkowe (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5
marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP 2004 nr 8, poz. 144 oraz z dnia 1 czerwca
2010 r., II UK 5/10, niepublikowany). Tym samym skoro wnioskodawca świadczył
pracę za granicą u pracodawców zagranicznych w szczególnych warunkach (poz.
23 wykazu prac w szczególnych warunkach, stanowiącego załącznik nr 1 do
ustawy o emeryturach pomostowych - praca na statku morskim w żegludze
międzynarodowej), pracę tę należy uznać za pracę w szczególnych warunkach w
rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. W uzasadnieniu
wyroku Sąd ten analizując podstawy prawne obowiązku i zasad pokrywania
składek na ubezpieczenie społeczne pracowników skierowanych do pracy za
granicą, stwierdził że od dnia 1 stycznia 1985 r. obowiązywała uchwała nr 123
Rady Ministrów z dnia 3 września 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy
5
przez obywateli polskich za granica u pracodawców zagranicznych (M.P. nr 30,
poz. 208 ze zm.). Według § 6 ust. 2 tej uchwały, w brzmieniu obowiązującym od
dnia 28 listopada 1985 r., jednostka kierująca obywatela polskiego do pracy za
granicą, miała obowiązek przekazywania na konto Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych miesięcznie kwotę w złotych, odpowiadająca 28% średniej płacy z
roku poprzedniego w gospodarce uspołecznionej, bez uwzględnienia płac w
przemyśle wydobywczym, w celu refundacji kosztów świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Z kolei art. 29 pkt 1, obowiązującej od dnia 31 grudnia 1989 r. do dnia
30 listopada 1991 r. ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. Nr 75,
poz. 446 ze zm.), nakładał na jednostkę kierującą obywateli polskich do pracy u
podmiotów zagranicznych, obowiązek przekazywania na konto ZUS składek na
ubezpieczenie społeczne za każdą osobę skierowaną do pracy za granicą.
Zważywszy okresy zatrudnienia wnioskodawcy u pracodawców zagranicznych,
zasadne jest przyjęcie, że MAG Sp. z o.o. w G. opłacała składki na jego
ubezpieczenie społeczne, stąd też wskazane okresy zatrudnienia były okresami
składkowymi.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
- art. 4, art. 49 i art. 28 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w związku z art.
116 i 128a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) i § 10
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237, poz.
1412) przez przyjęcie, że wnioskodawca ma prawo do emerytury pomostowej,
ponieważ udokumentował, na dzień 1 stycznia 2009 r., łączny okres pracy w
szczególnych warunkach w wysokości 15 lat 8 miesięcy i 3 dni, gdy faktycznie
wykazał jedynie okres pracy w szczególnych warunkach przez 12 lat 3 miesięcy i
12 dni. Wskazał także na naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 w
związku z art. 231 i art. 245 k.p.c. oraz art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o emeryturach pomostowych w związku z § 10 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z 11 października 2011 r. przez bezpodstawne przyjęcie,
że zaświadczenia, czy też oświadczenia osób trzecich (pośredników, agentów),
6
stanowią dowód wykonywania pracy w warunkach szczególnych, oraz art. 378 § 1
k.p.c., przez brak wykazania, że w okresach, których dotyczą zaświadczenia
wystawione przez M. A. G. Sp. z o.o. w G., wnioskodawca pracował na podstawie
umowy o pracę i był pracownikiem agencji, w rozumienia art. 4 ustawy o
emeryturach pomostowych. Pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżanego wyroku,
a także poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania,
ewentualnie uchylenie zaskarżanego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania
wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa
procesowego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o
wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
ewentualnie oddalenie skargi kasacyjnej w całości wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej od
pełnomocnictwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub ocena
dowodów, zaś Sąd Najwyższy jako tzw. sąd prawa, rozpoznaje skargę kasacyjną w
granicach jej podstaw i jest związany z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Wyłączenie w art.
3983
§ 3 k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów dotyczących oceny dowodów
pozbawia skarżącego możliwości powoływania się na zarzut naruszenia zasady
swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 k.p.c. W tej części skarga
kasacyjna wnioskodawcy nie została więc oparta na ustawowej podstawie, Sąd
Najwyższy nie może w postępowaniu kasacyjnym zająć się wadliwością
zastosowania przez sąd drugiej instancji art. 233 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepublikowany). Również pozostałe zarzuty
procesowe (naruszenia art. 231 i 245 k.p.c.) nie mają znaczenia prawnego,
7
dotycząc ogólnych zasad postępowania dowodowego. Brak jest także podstaw do
uwzględnienia zarzutu naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 378 § 1 k.p.c.
określającego granice apelacji, gdyż biorąc pod uwagę zaskarżony wyrok, zarzut
ten nie znajduje uzasadnienia.
W okolicznościach sprawy oznacza to, że nie zostało skutecznie podważone
ustalenie, według którego wnioskodawca w okresach kwestionowanych przez
organ rentowy, wykonywał pracę poza granicami kraju wymienioną w punkcie 23
załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, potwierdzoną
świadectwami wydanymi przez M. A. G. Sp. z o.o. oraz z I. M. Sp. z o.o. w G.
Wobec zarzutów skargi kasacyjnej, należy stwierdzić, że wydane przez M. A.
G. oraz I. M. zaświadczenia o okresach pracy, nie będące dokumentem urzędowym
w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c. (co trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, powołując się
na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09), mogą
podlegać weryfikacji zarówno w toku postępowania administracyjnego przed
organem rentowym, jak i w toku postępowania sądowego przed sądami
ubezpieczeń społecznych (por. także uzasadnienie wyroku z dnia 10 października
2013 r., II UK 106/13).
Sąd Najwyższy podziela stanowisko Sądu drugiej instancji, że dla oceny
prawa wnioskodawcy do emerytury pomostowej, nie ma przesądzającego
znaczenia fakt, że M. A. G. Spółki z o.o. w G. jak i I. M. Sp. z o.o. w G. nie można
uznać za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 ustawy pomostowej oraz za
podmiot uprawniony do wystawienia zaświadczenia o jakim mowa w art. 51 ustawy
o emeryturach pomostowych (aczkolwiek Sąd Najwyższy nie podziela wykładni
tych przepisów dokonanej przez Sąd Apelacyjny, uznając w tej mierze zarzuty
skargi kasacyjnej). Zaświadczenie takie służy do ustalenia tzw. faktów
ubezpieczeniowych - okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. i stanowi podstawę do
przyjęcia, że okresy pracy w nim podane są okresami pracy w warunkach
szczególnych lub w szczególnym charakterze, przy czym dla uzyskania
uprawnienia do emerytury pomostowej istotne znaczenie ma fakt wykazania
(udokumentowania) pracy w warunkach szczególnych, zaś mniejsze czy
zaświadczenie o pracy w takich warunkach wystawił płatnik składek, będący
8
pracodawcą w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych.
Podobnie (jako niezasadny) – zdaniem Sądu Najwyższego – należy ocenić zarzut
skargi naruszenia przez Sąd § 10 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe. Przepis ten nakłada na ubiegającego się o świadczenie
obowiązek dołączenia do wniosku dokumentów m.in. stwierdzających okresy
uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość, a także wysokość
wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia
podstawy wymiaru świadczeń. W ocenie Sądu Najwyższego, w przypadku
pracowników kierowanych do pracy za granicą, rolę właściwego i wystarczającego
dowodu wykazującego wymienione okoliczności spełniają odpowiednie
zaświadczenia wydawane przez jednostki kierujące, w okolicznościach sprawy M.
A. G. Sp. z o.o. oraz I. M. Sp. z o.o. w G.
Wnioskodawca wykazał w świadectwach pracy zatrudnienie w warunkach
szczególnych w wyżej wskazanych okresach, wykonywane na statkach żeglugi
morskiej. Świadectwa te potwierdzają, że był on zatrudniony (za pośrednictwem
agencji u armatorów zagranicznych), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako
członek załóg wyżej wymienionych statków na stanowisku drugiego mechanika.
Nadto z zaświadczeń tych wynika, że agencje uiszczały na rzecz ZUS składki na
ubezpieczenie społeczne i na fundusz pracy na zasadach i w wysokości określonej
obowiązującymi w tym zakresie przepisów.
Sąd Najwyższy w utrwalonej judykaturze przyjmuje, że okresy wykonywania
pracy w szczególnych warunkach u pracodawcy zagranicznego na podstawie
skierowania upoważnionej polskiej instytucji kierującej pracowników do pracy za
granicą, za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne w Polsce, mogą być uznane za składkowe okresy ubezpieczenia na
podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, natomiast począwszy od listopada
1985 r. (por. § 6 ust. 2 uchwały nr 123 Rady Ministrów z dnia 3 września 1984 r.),
okresy zatrudnienia u pracodawców zagranicznych mogą być uznane za składkowe
okresy podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w Polsce, jeżeli
zostały opłacone składki - art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy (por. np. wyrok Sądu
9
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 329/09, OSNP 2011 nr 19-20, poz.
262, podobnie w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, - niepublikowany -
dotyczącym zaliczenia okresów pracy marynarza kierowanego do prac za granicą u
armatorów zagranicznych, które zostały uznane za okresy wykonywania
zatrudnienia w szczególnych warunkach).
W orzecznictwie przyjmuje się więc, że okresy zatrudnienia obywateli
polskich za granicą wliczane są do okresów ubezpieczenia społecznego w Polsce
pod warunkiem opłacenia składki w polskim organie ubezpieczeń społecznych,
chyba że ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi inaczej (por.
wyrok z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 258), oraz
że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykonywania za
granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach
stanowiących załączniki do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego, jeżeli są one uznane za okresy składkowe (por. wyrok z dnia 5
marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP 2004 nr 8, poz. 144).
Warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową, zgodnie z
art. 4 i 49 ustawy, jest legitymowanie się określonym stażem pracy w warunkach
szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach
pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych
warunkach po wejściu w życie ustawy, a więc po 1 stycznia 2009 r. W przypadku,
gdy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach
szczególnych lub szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie
stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może
nabyć prawo do „nowego” świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż
pracy (okres prac) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w
rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym
charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy).
Wszystkie te okoliczności miał na względzie Sąd Apelacyjny, czemu dał
wyraz w starannie opracowanych motywach zaskarżonego wyroku, stąd też gdy
zarzuty skargi okazały się nieusprawiedliwione, orzeczono jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.
10
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., uwzględniając taryfowe
wynagrodzenie pełnomocnika wnioskodawcy - § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych (…) - jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490.