Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 556/13
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSA Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z wniosku I. P. przy uczestnictwie Gminy Miejskiej H. i Powiatu H.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 28 lutego 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej
apelację (pkt I) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 22 listopada 2012 r. Sąd Rejonowy stwierdził,
że wnioskodawczyni J. P. nabyła z dniem 1 października 2005 r. przez zasiedzenie
prawo własności nieruchomości położonej w H., obejmującej działkę nr 1180/10 o
pow. 224 m2
, opisaną bliżej na mapie opracowanej przez biegłego geodezji. Oddalił
natomiast wniosek o zasiedzenie w pozostałej części dotyczącej gruntu,
stanowiącego pas drogowy, tj. działki nr 917/3. Rozstrzygnięcie to oparto na
następujących ustaleniach faktycznych.
Ojciec wnioskodawczyni J. P. był właścicielem dwóch działek o pow. 228,56
m2
i 168,9 m2
, dla których urządzono odrębne księgi wieczyste. W dniu 6 maja
1975 r. wydano decyzję o wywłaszczeniu poprzednika prawnego, jednakże nadal
władał on tymi gruntami. Wnioskodawczyni nabyła od ojca nieruchomość w wyniku
darowizny.
Wnioskiem o zasiedzenie objęto dwie działki. W ocenie Sądu Rejonowego,
istniały podstawy stwierdzenia zasiedzenia w odniesieniu do działki nr 1180/10
(o pow. 224 m2
) w dniu 1 października 2005 r., tj. po upływie 15 lat. Druga działka
nr 917/3 stanowiła natomiast „element pasa drogowego” ul. P. w H. Uwzględnienie
wniosku o zasiedzenie pasa drogi prowadziłoby do wyłączenia możliwości
wykonywania ruchu osób pieszych po drodze, a ruch taki jest elementem ruchu
drogowego; miejsca wydzielone na ruch pieszych stanowi fragment drogi publicznej
i nie podlega zasiedzeniu. Sklasyfikowanie danej nieruchomości w ewidencji
gruntowej jako „droga” i opatrzenie znakiem graficznym „dr” nie jest wystarczające,
stwarza jedynie domniemanie, że nieruchomość stanowi drogę (art. 234 k.p.c.).
Domniemanie to nie zostało obalone przez wnioskodawczynię. Po wywłaszczeniu
w 1975 r. fizycznie powstała droga publiczna (droga powiatowa znajdująca się w
ciągu przy ul. P.), przy czym we władaniu powiatu nie znalazł się jedynie fragment
pasa drogowego, o zasiedzenie którego wnosi wnioskodawczyni.
Apelacja wnioskodawczyni została oddalona. Według Sądu Okręgowego,
Sąd pierwszej instancji trafnie ustalił, że działka nr 917/3, objęta wnioskiem,
obejmuje również element pasa drogowego. Analizując treść przepisów
ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2007 r., nr 19, poz.
115; cyt. dalej jako „ustawa z dnia 21 marca 1985 r.”), dotyczących pojęcia „drogi”
3
i „pasa drogowego” (art. 4 pkt 1, 2 ustawy), Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że
wyłącznie możliwości zasiedzenia obejmuje nie tylko samą drogą, ale także cały
pas drogowy, w którym droga została zlokalizowana. Z ustaleń faktycznych Sądu
Rejonowego wynikało, że droga istniała i była eksploatowana, chociaż sama
działka nr 917/3 nie była wykorzystana bezpośrednio pod budowę urządzeń
drogowych, stanowi ona element pasa drogowego ul. P. w H. Brak eksploatacji
pasa drogowego nie powoduje jednak tego, że nieruchomości, które go stanowią,
mogą być przedmiotem zasiedzenia przez inne osoby. Droga publiczna z pasem
drogowym, na którym jest zlokalizowana, powinna być traktowana jako całość
wyłączona z możliwości nabycia prawa własności przez zasiedzenie.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni podniesiono zarzuty naruszenia art.
172 k.c. w zw. z art. 2 ust. 1 i w zw. z art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r.
o drogach publicznych. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w pkt I i orzeczenie zgodnie z wnioskiem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sądy meriti wynika, że działka nr
917/3 (w uzasadnieniu podano wadliwie nr 917/5) objęta była wywłaszczeniem
w 1975 r., ale stale znajduje się we władaniu uczestniczki postępowania. Jest ona
usytuowana w pasie drogowym w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy o drogach
publicznych, a płot – posadowiony na nieruchomości wnioskodawczyni – leży
bezpośrednio w tym pasie, ponadto ogrodzenie znajduje się „w przybliżeniu
w jednej linii z ogrodzeniem innych posesji przy tej (samej) ulicy”. Sąd Okręgowy
ustalił, też że działka nr 917/3 nie była wykorzystana bezpośrednio pod budowę
urządzeń drogowych, ale niewątpliwie – według Sądu – stanowi element pasa
drogowego ul. P. w H. Okalający tę drogę pas drogowy „jedynie częściowo został
dotychczas zrealizowany”, a to z uwagi - jak wywodzi Sąd - na konflikty w trakcie
budowy drogi.
4
Należy stwierdzić, że takie ustalenia faktyczne nie mogą jednak prowadzić
do przyjętego przez Sąd Okręgowy wniosku o wyłączeniu możliwości zasiedzenia
pasa drogowego w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy o drogach publicznych.
Po pierwsze, Sąd Okręgowy trafnie wskazał na to, że de lege lata nie jest,
oczywiście, możliwe nabycie własności drogi publicznej przez zasiedzenie. Droga
publiczna w rozumieniu art. 2 ustawy o drogach publicznych należy bowiem do
kategorii res extra commercium (art. 2 a ustawy). W orzecznictwie Sądu
Najwyższego trafnie wyjaśniono, że wyłączenie zasiedzenia odnosi się do takich
nieruchomości będących drogami publicznymi, które po zrealizowaniu procesu
inwestycyjnego są budową przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, a nie
nieruchomości dopiero przeznaczone pod drogę publiczną. Istotny jest zatem
realny aspekt infrastrukturalny, a nie same, nawet najdalej idące, zamierzanie
planistyczne (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 lutego 2012 r., I CSK
293/11, OSNC 2012 r., nr 9, poz. 104; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
5 października 2012 r., IV CSK 94/12, nie publ.). W uzasadnieniu postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 20013 r., IV CSK 541/12 (OSN 2013, nr 12,
poz. 143) wyjaśniono, że jeżeli przewidywana droga przez dziesiątki lat nie
powstała i działka pod nią przeznaczona na drogę znajduje się przez cały czas
w posiadaniu osób trzecich, to samo wpisanie drogi do ewidencji gruntów nie
prowadzi do wyłączenia takiej drogi z obrotu prawnego.
Po drugie, przy założeniu, że doszło już do częściowej realizacji pasa
drogowego i faktycznego powstania drogi, Sąd Okręgowy stwierdził, iż „droga
publiczna z pasem drogowym, na którym jest zlokalizowana, winny być traktowane
jako jednak całość wyłączona z możliwości nabycia prawa własności w drodze
zasiedzenia”. Przyjęto zatem, że pas drogowy dzieli los prawny istniejącej już drogi
publicznej w zakresie przewidzianym w art. 2 a ustawy o drogach publicznych,
tj. nie może być także objęty zasiedzeniem.
Problem jednak w tym, że ustalenie Sądów meriti dotyczące pasa
drogowego są zbyt ogólne, nie odtwarzają szczegółowego jego przebiegu
i przestrzennego ulokowania w powiązaniu z istniejącą już - jak ustalono - drogą
publiczną. W związku z tym nie dają definitywnej odpowiedzi co do tego, czy pas
ten i droga publiczna (ul. P.) mogą istotnie stanowić funkcjonalną, techniczną
5
i przestrzenną całość, pozwalającą (w odniesieniu do pasa drogowego)
na zastosowanie prawnego reżimu wyłączenia dopuszczalności zasiedzenia,
przewidzianego w art. 2a ustawy. W ustaleniach faktycznych Sądu Okręgowego
wspomniano ogólnie o pasie drogowym okalającym drogę (a więc usytuowanym
z obu jej stron), a nie o pasie korespondującym w odpowiedni sposób właśnie
z położeniem działki nr 917/3, objętej wnioskiem o zasiedzenie. Jednocześnie brak
w ustaleniach informacji o czasowej sekwencji realizowania wspomnianego pasa
drogowego (po 1975 r.), stanie technicznym takiej realizacji i ewentualnych,
realnych już zamierzeniach planistycznych dotyczących infrastrukturalnych
elementów drogi (ul. P.). Innymi słowy, chodzi o to, czy w ogóle można mówić
o powstaniu (i kiedy) pasa drogowego w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy o drogach
publicznych (w skardze kasacyjnej neguje się w ogóle ten fakt), jaki jest przebieg
i lokalizacja tego pasa w relacji do istniejącej już drogi publicznej. Wtórne znaczenie
miałaby wówczas kwestia wskazywanej w skardze integracji posiadanego
przez wnioskodawczynię pasa drogowego z pozostałą częścią nieruchomości
ulokowaną w pobliżu drogi.
W związku z tym, że ustalenia faktyczne dokonane przez Sądy meriti nie
pozwalają na przesądzenie w sposób pewny tego, czy wyłączenie dopuszczalności
zasiedzenia obejmuje także pas drogowy, w obrębie którego dokonana jest droga
publiczna (art. 2a w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o drogach publicznych), należało
zaskarżone postanowienie uchylić i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c.).