Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2013 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania (...) A. S. z siedzibą w U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

przy udziale zainteresowanego P. S.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji odwołującego (...) A. S. z siedzibą w U.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu

z dnia 30 lipca 2012 r. sygn. akt VIII U 3825/11

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od odwołującego na rzecz organu rentowego kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 lipca 2011r., zmienioną postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2012r. oraz postanowieniem z dnia 11 maja 2012r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. stwierdził, że wskazany w decyzji przychód osiągnięty przez P. S. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) A. S. z siedzibą w U. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podał, że poniesione przez płatnika koszty zakwaterowania P. S., stanowią przychód z tytułu wykonywania pracy, a w konsekwencji stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.

Odwołanie płatnika składek od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 30 lipca 2012r.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

A. S. prowadzi od 1985r. działalność gospodarczą (...) na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej pod numerem (...). Siedziba firmy znajduje się w U.. Przedmiotem prowadzonej przez odwołującego działalności jest wykonywanie instalacji wodnokanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, i klimatyzacyjnych. Usługi te wykonywane są w miejscach zleconych przez klientów, czyli praktycznie na terenie całego kraju.

Odwołujący do wykonywania usług we wskazanym powyżej zakresie zatrudnia pracowników. Zatrudnieni przez odwołującego pracownicy, świadczą pracę na terenie całego kraju.

Z regulaminu wynagradzania wynika, że w razie odbywania podróży służbowej z polecenia pracodawcy, na terenie kraju lub poza jego granicami, pracownikowi przysługują świadczenia przewidziane w obowiązujących odrębnych przepisach.

Odwołujący A. S. zawarł z P. S. w dniu 7 kwietnia 2010r. umowę o pracę, na podstawie której P. S. został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy jako pracownik budowlany nas czas określony od 7 kwietnia 2010r. do 30 czerwca 2010r.

W dniu 1 lipca 2010r. odwołujący A. S. zawarł z P. S. - jako pracownikiem - kolejną umowę na czas określony od 1 lipca 2010r. do 31 grudnia 2010r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika budowlanego.

Następną umowę o pracę A. S. zawarł z P. S., jako pracownikiem, w dniu 1 stycznia 2011r. Była to umowa na czas nieokreślony od dnia 1 stycznia 2011r. na pełen etat na stanowisku pracownika budowlanego.

We wszystkich umowach wskazano, że miejscem wykonywania pracy jest siedziba zakładu i teren całego kraju.

Od dnia 2 stycznia 2011r. na mocy postanowienia zmieniającego warunki pracy i płacy strony zmieniły dotychczasowe warunki w zakresie miejsca pracy, poprzez wskazanie, że miejscem wykonywania pracy przez pracownika jest siedziba pracodawcy w U.. Pracownik jest zobowiązany do wykonywania swoich obowiązków także poza siedzibą, jeśli wynika to z charakteru podejmowanych prac.

Jeśli zainteresowany pracował w warsztacie w siedzibie firmy, to wówczas sam dojeżdżał do firmy. Jeżeli natomiast pracował na budowie w pobliżu siedziby firmy, to przyjeżdżał po niego samochód z firmy. Gdy pracę wykonywał w dużej odległości od siedziby firmy, to wówczas był zakwaterowany w hotelu.

Zainteresowany P. S. wykonywał prace na budowach: w okolicach M. w maju 2010r. przez 19 dni, w okolicach K. w październiku 2010r. przez 21 dni.

Ponieważ prace w M. i K. były wykonywane w dużej odległości od siedziby firmy, P. S. został zakwaterowany w hotelu.

Przed wyjazdem zainteresowany nie otrzymywał pisemnego polecenia wyjazdu służbowego, które wskazywałoby zadanie do wykonania. O wyjeździe do pracy oddalonej od miejsca zamieszkania dowiadywał się dnia poprzedzającego wyjazd. Nie informowano go, jak długo będzie na takim wyjeździe.

Zainteresowany P. S. otrzymał wynagrodzenie za pracę w następujących wysokościach (wskazane przez płatnika składek): za maj 2010r. w kwocie 2.198,43 zł brutto, za październik 2010r. w kwocie 2.453,73 zł brutto.

Odwołujący pokrywał koszty zakwaterowania zainteresowanego wykonującego pracę na budowach w okolicach M. oraz K.. Pracownik nie ponosił w związku z tym żadnych kosztów związanych z zakwaterowaniem.

Odwołujący poniósł z tytułu zakwaterowania wszystkich pracowników na powyżej wskazanych budowach następujące koszty: w maju 2010r. w kwocie 7.931,07 zł (M.), w październiku 2010r. w kwocie 7.228, 97 zł (K.).

Płatnik składek (...) w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanego maju 2010r. i październiku 2010r. nie uwzględnił kosztów zakwaterowania pokrytych przez pracodawcę.

Rozliczenia kosztów zakwaterowania dokonał organ rentowy poprzez podzielenie wydatków odwołującego na noclegi w danym miesiącu przez ilość dni, jaką pracownicy odwołującego wykonywali prace na danej budowie.

Koszty zakwaterowania w przeliczeniu na jednego pracownika wyniosły: 19,02 zł w maju 2010r. (M.) 17,05 zł w październiku 2010r. (K.).

Zaskarżoną decyzją organ rentowy określił wysokość podstawy wymiaru składek zainteresowanego P. S. na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe ustalając, że od kwot stanowiących koszty zakwaterowania należało odprowadzić składki na te ubezpieczenia.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiot sporu sprowadzał się do oceny, czy organ rentowy zasadnie ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanego, wliczając do podstawy wymiaru tych składek koszty zakwaterowania pracownika.

W celu ustalenia, czy organ rentowy prawidłowo wliczył do podstawy wymiaru składek wyżej wymienione składniki konieczne jest stwierdzenie, czy zainteresowany wykonywał czynności w ramach podróży służbowej. Powyższe rozróżnienie ma bowiem znaczenie dla ustalenia podstawy wymiaru składek.

W niniejszej sprawie w celu ustalenia, czy zainteresowany pracownik P. S. odbywał podróże służbowe, należy przeanalizować w pierwszej kolejności postanowienia umowy o pracę zawartej z zainteresowanym. W treści umowy z dnia 7 kwietnia 2010r. oraz umowy z dnia 1 lipca 2010r. zapisano, że miejsce wykonywania pracy znajduje się w siedzibie pracodawcy oraz na terenie kraju. Jak sam zauważył odwołujący w treści odwołania, określenie w umowie o pracę, jako miejsca wykonywania umowy terenu całego kraju jest nieskuteczne. Wbrew twierdzeniom odwołującego nieprawidłowe sformułowanie w umowie o pracę miejsca pracy nie powinno jednak oznaczać automatycznie, że pracowników należy uznać za odbywających podróże służbowe. Trzeba bowiem ustalić, czy spełnione zostały przedstawione powyżej kryteria pozostawania w podróży służbowej.

W ocenie Sądu Okręgowego przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że wykonywane przez zainteresowanego czynności na budowach nie odbywały się w ramach podróży służbowych. W trakcie wyjazdów zainteresowany wykonywał zwykłe obowiązki pracownicze, tj. zgodne ze stanowiskiem wskazanym w umowie o pracę. Z podróżą służbową mamy natomiast do czynienia tylko, gdy praca wykonywana w podróży służbowej ma odmienny charakter niż ta wynikająca z normalnych obowiązków pracowniczych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 grudnia 2010r., sygn. III AUa 949/10).

Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynika, że obowiązki pracownicze P. S. na terenie firmy oraz na budowach niczym się nie różniły. Istotne jest też, że z ramienia pracodawcy nie były zainteresowanemu wydawane polecenia wyjazdu służbowego. Dzień przed wyjazdem zainteresowany był informowany o wyjeździe. Nie informowano go, jak długo wyjazd będzie trwał.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że zainteresowany w spornym okresie nie odbywał podróży służbowej. Zachowanie stron umowy o pracę świadczy o dorozumianym porozumieniu stron stosunku pracy, co do zmiany miejsca świadczenia pracy.

Za powyższym stwierdzeniem przemawia też to, że zainteresowany nie otrzymywał innych świadczeń związanych z pozostawaniem w podróży służbowej w postaci zwrotu kosztów dojazdów, mimo funkcjonowania w regulaminie wynagradzania zapisu o przysługiwaniu w razie odbywania podróży służbowej z polecenia pracodawcy świadczeń przewidzianych w obowiązujących odrębnych przepisach.

Ustalenie, że wyjazdy zainteresowanego nie miały charakteru podróży służbowych oznacza, że koszty zakwaterowania zainteresowanego wykonującego prace na budowach w okolicach M. i K., są przychodem stanowiącym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku, w całości, złożył płatnik składek, zarzucając:

1)  naruszenie art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, iż podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowi przychód osiągnięty przez zainteresowanego z tytułu pokrywania przez pracodawcę kosztów zakwaterowania;

2)  naruszenie art. 18 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106) poprzez uznanie, że pokrywanie przez pracodawcę kosztów zakwaterowania pracownika stanowi przychód, który podlega uwzględnieniu przy obliczaniu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe;

3)  naruszenie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. , Nr 80, poz. 350) poprzez uznanie, że pokrywanie przez pracodawcę kosztów zakwaterowania pracownika stanowi przychód w rozumieniu tego przepisu;

4)  naruszenie art. 77 ⁵ § 1 kodeksu pracy poprzez uznanie, że wykonywanie przez pracownika obowiązków pracowniczych poza siedzibą pracodawcy nie stanowiło wyjazdów służbowych;

5)  naruszenie art. 233 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego w sprawie i jego błędną ocenę poprzez przyjęcie, że pokrywane przez pracodawcę koszty zakwaterowania pracownika powinny stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe;

6)  naruszenie art. 227 kodeksu postępowania cywilnego poprzez oddalenie przez Sąd wniosku dowodowego zgłoszonego przez odwołującego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołań w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Chybione są zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. l pkt l (czyli pracowników) stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10, z zastrzeżeniem ust. la i 2, ust. 4 pkt 5 i ust. 12. Z kolei z treści art. 4 pkt 9 cyt. ustawy wynika, iż przychodem są przychody w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu m.in. zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

W art. 12 ust. l ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., nr 14, poz. 176) ustawodawca określił co należy rozumieć pod pojęciem przychodu ze stosunku pracy - za przychód uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za nie wykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Na podstawie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zostało w dniu 18 grudnia 1998 r. wydane rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161 poz. 1106 ze zm.). W § l tego rozporządzenia powtórzono, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli bez wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. Z kolei w § 2 tego rozporządzenia wskazano, które przychody nie stanowią podstawy wymiaru składek. W ten sposób zgodnie z § 2 pkt 15 podstawy wymiaru składek nie stanowią m.in.: diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika - do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju.

W myśl z art. 77 ⁵ § l k.p. pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie, podkreśla się, że podróż służbowa ma charakter incydentalny w zakresie obowiązków pracowniczych. Kompleksowe omówienie tego problemu odnajdujemy w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19.07.2008r. (II PZP 11/08), gdzie stwierdzono, że kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy, nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77 ⁵ §1 k.p. Z uzasadnienia powołanej uchwały wynika, że pracownicy mobilni, których praca polega na stałym przemieszczaniu się nie są w podroży służbowej a to z uwagi na jej incydentalny charakter. Podróż służbowa jest bowiem zjawiskiem wyjątkowym a więc nie może się mieścić w zakresie normalnych obowiązków pracowniczych.

Dla oceny czy mamy do czynienia z podróżą służbową istotne jest ustalenie miejsca początkowego podróży, zwłaszcza w sytuacji, gdy pracownik ma określone stałe miejsce wykonywania pracy poza siedzibą pracodawcy. W takim przypadku tylko wtedy mamy do czynienia z podróżą służbową, gdy pracodawca zleci pracownikowi wykonywanie pracy poza miejscem stałego wykonywania pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2001r., sygn. akt I PKN 424/00).

Wskazać również należy, że nie jest podróżą służbową wykonywanie pracy w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy w tych miejscowościach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 2009r., II PK 230/08). Pracownicy mobilni są grupą osób pracujących w warunkach stałego przemieszczania się (podróży). Podróż nie stanowi u nich zjawiska wyjątkowego, lecz jest normalnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Specyfika takiego zatrudnienia i konieczność odmiennego potraktowania widoczna jest nawet w dyrektywie ustalającej wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (dyrektywa nr 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 dotycząca niektórych aspektów czasu pracy). Tym bardziej możliwe i zarazem konieczne jest odmienne potraktowanie tej grupy pracujących z punktu widzenia art. 77 ⁵ § 1 k.p. Z przepisu tego wynika bowiem wprost, że podróż służbowa ma charakter incydentalny. Podróż służbowa jest swoistą konstrukcją prawa pracy. Podstawę formalną podróży służbowej stanowi po pierwsze polecenie wyjazdu. Polecenie takie powinno określać zadanie oraz termin i miejsce jego realizacji. Zadanie musi być skonkretyzowane; nie może mieć charakteru generalnego. Nie jest zatem podróżą służbową wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach.

Odnosząc powołane rozważania do stanu faktycznego sprawy, który zdaniem Sądu Apelacyjnego po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym nie budzi wątpliwości, stwierdzić należy, że zainteresowany nie odbywał podróży służbowych zgodnie powołaną wyżej definicją „podróży służbowej”. Sąd Okręgowy trafnie podniósł, że podróże wchodziły w zakres stałych obowiązków pracowniczych zainteresowanego i w trakcie wyjazdów zainteresowany wykonywał zwykłe obowiązki pracownicze, zgodne ze stanowiskiem wskazanym w umowie o pracę, tj. obowiązki pracownika budowlanego. Pracodawca nie wydawał także zainteresowanemu poleceń wyjazdu służbowego. W konsekwencji sporne koszty zakwaterowania zainteresowanego są przychodem stanowiącym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a tym samym zarzuty apelującego nie były uzasadnione.

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił. O kosztach Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

/SSA Iwona Niewiadowska-Patzer/ /SSA Marta Sawińska/ /SSA Katarzyna Wołoszczak/