Pełny tekst orzeczenia

88

POSTANOWIENIE
z dnia 25 listopada 2002 r.
Sygn. akt SK 30/01


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Safjan – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Teresa Dębowska-Romanowska
Marian Grzybowski
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska – sprawozdawca,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 listopada 2002 r. skargi Wiesława Szpaka na niezgodność:
art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. Nr 122, poz. 1313) z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą ochrony zaufania do państwa i prawa oraz z art. 32 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie z powodu zbędności wydania orzeczenia.

UZASADNIENIE:

I

1. W skardze konstytucyjnej z 14 czerwca 2001 r. Wiesław Szpak domagał się stwierdzenia niezgodności art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. Nr 122, poz. 1313) z zasadą ochrony zaufania do państwa i prawa wyrażoną w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego, w piśmie z 23 lipca 2001 r., skarżący rozszerzył zakres skargi, domagając się stwierdzenia niezgodności zakwestionowanego przepisu także z art. 32 Konstytucji.
W uzasadnieniu skargi wyjaśnił, iż pobiera emeryturę na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy i ich rodzin i jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą. Decyzją z 29 maja 2000 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego zmniejszył świadczenie emerytalne pobierane przez Wiesława Szpaka o kwotę 554,23 zł miesięcznie. Wiesław Szpak odwołał się od decyzji do Sądu Okręgowego, Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, który wyrokiem z 28 listopada 2000 r. uchylił decyzję. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając sprawę na skutek apelacji Wojskowego Biura Emerytalnego, wyrokiem z 5 kwietnia 2001 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie Wiesława Szpaka. Podstawą tego orzeczenia był art. 3 ust. 1 kwestionowanej ustawy.
Skarżący twierdzi, że przepis będący podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie narusza zasadę pewności prawa. Ustawa o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (…) została bowiem wydana 8 grudnia 2000 r., i opublikowana 31 grudnia 2000 r., weszła w życie 1 stycznia 2001 r., a obowiązuje do świadczeń pobieranych w 2000 r. Przepis ustanawia więc nowy stan prawny z mocą wsteczną. W chwili wyrokowania przez Sąd Okręgowy obowiązywał inny stan prawny, niż ten, który za podstawę swego rozstrzygnięcia przyjął Sąd Apelacyjny. Konsekwencją tego – z punktu widzenia skarżącego – jest przegrany proces i strata finansowa ponad 6.000 zł.
Działanie przepisu wstecz i związane z tym zaskoczenie obywateli oznacza naruszenie art. 2 Konstytucji. Naruszenie zasady równości polega zaś na tym, że – ze względu na zmianę prawa wprowadzoną zaskarżonym przepisem – w 2000 r. w takich samych stanach faktycznych zapadały różne rozstrzygnięcia sądowe.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 8 listopada 2001 r. przedstawił stanowisko, iż art. 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. Nr 122, poz. 1313) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 32 Konstytucji.
W uzasadnieniu Prokurator wskazał, iż zaskarżone przepisy zostały już poddane kontroli Trybunału Konstytucyjnego na podstawie pytania prawnego sformułowanego przez sąd okręgowy (P. 7/00) oraz na podstawie wniosku Związku Zawodowego Policjantów (K. 32/01). Zwrócił uwagę na związek kwestionowanej regulacji z wcześniejszym unormowaniem i z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 1999 r. (K. 4/99). Przedmiotem tego orzeczenia były art. 159 pkt 2 i art. 160 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pierwszy z przepisów zmieniał treść art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, pogarszając wyraźnie warunki emerytalne. Trybunał stwierdził niezgodność kwestionowanych przepisów z Konstytucją, w konsekwencji sytuacja prawna żołnierzy-emerytów była kształtowana na podstawie wcześniej obowiązującego, bardziej korzystnego brzmienia art. 40 ustawy. Stan prawny ustalony wyrokiem i postanowieniem wyjaśniającym Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2000 r. obowiązywał do chwili wejścia w życie ustawy z 8 grudnia 2000 r., będącej przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie.
Prokurator Generalny stwierdza jednak, że w istocie – wobec treści zaskarżonego przepisu – nowa, mniej korzystna regulacja, obowiązywała wstecznie w odniesieniu do całego 2000 r., mimo że weszła w życie 1 stycznia 2001 r. W ocenie Prokuratora Generalnego wsteczne działanie przepisu godzi w wolności i prawa osób nim objętych, co oznacza naruszenie art. 2 Konstytucji. Prokurator generalny nie dostrzega natomiast naruszenia art. 32 Konstytucji, gdyż zmiana przepisu dotyczyła wszystkich jego adresatów, bez jakiegokolwiek zróżnicowania.

3. Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, w skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego piśmie z 17 września 2001 r., wyraził przekonanie, że art. 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. Nr 122, poz. 1313) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji i zgodny z art. 32 Konstytucji.
W uzasadnieniu Marszałek Sejmu, podobnie jak Prokurator Generalny, zwrócił uwagę na związek zaskarżonej ustawy z orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającymi niezgodność z Konstytucją art. 159 pkt 2 i art. 160 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych. Zdaniem Marszałka, na skutek wyroku Trybunału powstała swoista luka prawna w regulacji emerytur służb mundurowych. Uchwalenie kwestionowanej ustawy było konieczne i oczekiwane przez zainteresowane środowiska. Okazało się jednak, że oczekiwana nowelizacja ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym służb mundurowych ograniczyła świadczenia z mocą wsteczną, za cały 2000 r. Ustawa weszła w życie bez vacatio legis, a zaskarżony przepis o charakterze epizodycznym działał wstecznie.
Marszałek Sejmu uznał trafność tezy skarżącego, iż doszło do naruszenia przez ustawodawcę konstytucyjnej zasady państwa prawnego przez nieposzanowanie pewności obywateli oraz ich zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa. Nie zgodził się natomiast z tezą o naruszeniu art. 32 Konstytucji. Fakt, że w 2000 r. zapadały zróżnicowane rozstrzygnięcia administracyjne i sądowe dotyczące emerytur, nie świadczy o naruszeniu przez zaskarżony przepis zasady równości, lecz o niejasnym i trudnym do zrozumienia brzmieniu przepisów, na podstawie których zapadały orzeczenia.

4. Rzecznik Praw Obywatelskich, pismem z 26 listopada 2001 r., zgłosił swój udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie ze skargi Wiesława Szpaka. Jednocześnie wyraził stanowisko, iż zaskarżony art. 3 ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
W uzasadnieniu Rzecznik zwrócił uwagę, że decyzja emerytalna w sprawie skarżącego, a także wyrok sądu I instancji, zapadły pod rządem dawnego prawa, a ściślej – art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy i ich rodzin w kształcie przywróconym temu przepisowi przez Trybunał Konstytucyjny. Natomiast orzeczenie sądu apelacyjnego zostało wydane w okresie obowiązywania przepisów mniej korzystnych dla Skarżącego, wynikających z art. 3 kwestionowanej ustawy. Z mocy tego przepisu do oceny emerytury za cały 2000 r. zastosowano regulację, która weszła w życie 1 stycznia 2001 r. Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, naruszenie art. 2 Konstytucji, bowiem działanie prawa wstecz godzi w wolności i prawa osób nim objętych.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga złożona przez Wiesława Szpaka odpowiada wymaganiom formalnym skargi konstytucyjnej, określonym w art. 79 ust. 1 Konstytucji, podlegałaby więc rozpoznaniu merytorycznemu. Postępowanie podlega jednak umorzeniu, ponieważ wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie jest zbędne. Zakwestionowany przez skarżącego art. 3 był już przedmiotem kontroli konstytucyjnej w zawisłej wcześniej sprawie sygn. akt P 7/01, rozpoznawanej w związku z pytaniem prawnym Sądu Okręgowego w Olsztynie. Ponowne rozpatrywanie tej samej kwestii jest zbędne.
Wyrokiem z 5 listopada 2002 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł:
„Art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 122, poz. 1313) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.
Cytowane orzeczenie jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującą (art. 190 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji). Weszło w życie z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw tzn. 18 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 191 poz. 1604).
Skarżący podobnie jak inne podmioty może wywodzić skutki prawne z faktu uznania zaskarżonego przepisu za niezgodny z Konstytucją (art. 190 ust. 4 Konstytucji). W szczególności skarżący może w ciągu 1 miesiąca od dnia ogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw żądać wznowienia postępowania w jego sprawie dotyczącej wysokości potrąceń z emerytury (art. 4011 k.p.c.).

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.


4