Pełny tekst orzeczenia

145



POSTANOWIENIE
z dnia 12 marca 2002 r.
Sygn. akt Ts 127/01



Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Bohdan Zdziennicki


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja Kosmali i Tomasza Kosmali w sprawie zgodności:
art. 418 i art. 4201 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.







UZASADNIENIE:


W skardze konstytucyjnej z 18 sierpnia 2001 r. pełnomocnik skarżących – Andrzeja Kosmali i Tomasza Kosmali, zakwestionował zgodność art. 418 i art. 4201 kodeksu cywilnego z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Zaskarżonym przepisom zarzucił, że naruszają konstytucyjne prawo skarżących do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Istoty niezgodności upatrują skarżący w tym, że kwestionowane przepisy kodeksu cywilnego uzależniają odpowiedzialność Skarbu Państwa (jednostek samorządu terytorialnego) od spełnienia przesłanki winy funkcjonariusza. Ta zaś przesłanka nie została zamieszczona w treści art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący wystąpili z powództwem przeciwko Gminie Katowice o zapłatę odszkodowania, do którego dołączyli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach z 26 września 2000 r. (sygn. akt II C 1305/00/10) skarżący zostali częściowo zwolnieni od kosztów sądowych. Zażalenie skarżących na powyższe orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 maja 2001 r. (sygn. akt I Acz 459/01). W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd uznał, że powództwo skarżących jest oczywiście bezzasadne, co – zgodnie z treścią art. 116  2 kodeksu postępowania cywilnego – skutkuje odmową zwolnienia od kosztów sądowych. Oceniając przytoczone w pozwie okoliczności faktyczne sprawy, Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie wskazują one na winę sprawcy szkody (w tym wypadku – funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego). Zgodnie zaś z treścią art. 4201 w zw. z art. 418 kodeksu cywilnego, spełnienie tej przesłanki stanowi w ocenie sądu warunek odpowiedzialności organów samorządowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna stanowi środek ochrony przysługujący każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem sądu lub organu administracji publicznej, wydanym na podstawie kwestionowanego w skardze przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego. Precyzująca zasady, na jakich dopuszczalne jest występowanie ze skargą konstytucyjną, ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 46 ust. 1, że skarga może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Dla konstrukcji skargi w prawie polskim charakterystyczne jest więc powiązanie jej przedmiotu (przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego) z konkretnym postępowaniem, w którym sądy lub organy administracji orzekły ostatecznie o konstytucyjnych prawach, wolnościach lub obowiązkach skarżącego. Na skarżącym ciąży przy tym obowiązek sprecyzowania rodzaju praw, jak i sposobu ich naruszenia przez zakwestionowany w skardze przepis (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Prawidłowe wykonanie tego obowiązku służy zarówno określeniu “konstytucyjnego wzorca” dla kontroli kwestionowanych przepisów, jak i zweryfikowaniu przez Trybunał Konstytucyjny przesłanki wystąpienia ze skargą po zakończeniu postępowania (wyczerpaniu drogi prawnej), w którym zaskarżona regulacja stanowiła podstawę ostatecznego orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa skarżącego.
W niniejszym postępowaniu skarżący kwestionują przepisy kodeksu cywilnego stawiając im zarzut niezgodności z art. 77 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem ustawy zasadniczej “każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”. Opisując przebieg postępowania, które – w ocenie skarżących – doprowadziło do naruszenia tego konstytucyjnego prawa, pełnomocnik wskazuje na orzeczenia sądowe, którymi rozstrzygnięta została kwestia zwolnienia skarżących od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych związanych z powództwem o odszkodowanie skierowanym przeciwko gminie.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego opisane w skardze postępowanie sądowe, jak i wydane w jego toku orzeczenia nie mogą być jednak uznane za spełniające wskazane wyżej przesłanki. Przede wszystkim przyjąć należy, że nie doszło do wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu w sprawie wynagrodzenia skarżącym szkody za bezprawne działanie organów gminy. W szczególności nie można uznać, że zamknięcie tego postępowania nastąpiło już w momencie rozstrzygnięcia kwestii zwolnienia skarżących od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Wskazane przez pełnomocnika orzeczenia sądowe odwołują się wprawdzie do oceny przesłanek warunkujących uzyskanie odszkodowania na podstawie kwestionowanych przepisów kodeksu cywilnego, tym niemniej ocena ta nie przesądza jeszcze merytorycznego rozstrzygnięcia tej kwestii. Podkreślić jeszcze raz należy, że dla oceny postępowania poprzedzającego wystąpienie ze skargą konstytucyjną, prowadzonej w świetle art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, decydujące znaczenie ma rodzaj konstytucyjnego prawa wskazywanego przez skarżących. Skoncentrowanie treści skargi na art. 77 ust. 1 Konstytucji powoduje konieczność weryfikacji tego postępowania (jak i wydanych w jego toku orzeczeń) przez pryzmat konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody. W odniesieniu zaś do zarzutu naruszenia tego prawa nie można uznać, że skarżący wyczerpali przysługującą im drogę prawną, doprowadzając w tym zakresie do wydania ostatecznego orzeczenia, opartego na kwestionowanych przepisach kodeksu cywilnego.
Niezależnie od powyższego, wskazać należy na okoliczności uzasadniające zbędność merytorycznej oceny zakwestionowanych w skardze przepisów art. 418 i art. 4201 kc. Wyrokiem z 4 grudnia 2001 r. (sygn. akt SK 18/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 256) Trybunał Konstytucyjny orzekł bowiem o niezgodności art. 418 kc z art. 77 ust. 1 Konstytucji. Orzeczenie to zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw Nr 145, poz. 1638, ogłoszonym 18 grudnia 2001 r. Z tym też dniem przepis art. 418 kc utracił moc obowiązującą. Należy zauważyć, że w odniesieniu do drugiego z zakwestionowanych w niniejszej skardze przepisów, zarzuty skierowane są zasadniczo przeciwko drugiemu zdaniu art. 4201 kc, w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje odpowiednie zastosowanie art. 418 także do przypadków szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego. W związku z derogacją art. 418 kc, odesłanie powyższe w zakresie tego przepisu nabrało cech normy pustej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego istotnego znaczenia nabiera w związku z tym okoliczność uchylenia kwestionowanego w skardze przepisu wskutek orzeczenia Trybunału stwierdzającego jego niekonstytucyjność. Zgodnie bowiem z art. 190 ust. 4 Konstytucji, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Wyrok wydany przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 18/00 otwiera więc także przed skarżącymi możliwość skorzystania ze wskazanych wyżej środków prawnych w odniesieniu do wydanych w ich sprawie orzeczeń.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.