Pełny tekst orzeczenia

73

POSTANOWIENIE
z dnia 28 lipca 2003 r.
Sygn. akt P 26/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Zdyb – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Marian Grzybowski
Marek Safjan – sprawozdawca
Jerzy Stępień,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 lipca 2003 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Antymonopolowego o zbadanie zgodności:
art. 47954 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w zakresie, w jakim wyłącza możliwość żądania zwrotu kosztów postępowania przez stronę wygrywającą sprawę przed sądem antymonopolowym z art. 32 ust. 1 oraz art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) z uwagi na zbędność orzekania.


UZASADNIENIE:

I

A. Problem będący przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego

1. Sąd pytający zakwestionował zgodność z Konstytucją regulacji zwalniającej Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki od obowiązku zwrotu kosztów postępowania przed sądem antymonopolowym.

B. Kwestionowany przepis

2. Zgodnie z art. 47954 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) w postępowaniu przed sądem antymonopolowym Prezes Urzędu Regulacji Energetyki nie ma obowiązku wnoszenia opłaty sądowej i zwrotu kosztów postępowania.

C. Stanowiska uczestników postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym

3. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Antymonopolowy w postanowieniu z 22 października 2002 r. (sygn. akt XVII Ame 87/02) przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawne co do zgodności z Konstytucją przepisu art. 47954 k.p.c. w zakwestionowanym zakresie.
Pytanie prawne zostało skierowane w związku z toczącym się przed sądem postępowaniem w sprawie z odwołania Południowego Koncernu Energetycznego S.A. w Katowicach od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (sygn. akt XVII Ame 87/02).
Sąd pytający uzasadniając wyrażoną w pytaniu prawnym wątpliwość co do konstytucyjności zakwestionowanego przepisu, przedstawił następujące argumenty:
Zasadą postępowania cywilnego jest, że strona przegrywająca sprawę ma obowiązek zwrotu przeciwnikowi kosztów obrony, tj. tych, które są niezbędne do celowego dochodzenia praw i obrony (art. 98 k.p.c.). Do kosztów tych zalicza się koszty sądowe. Zwrot następuje na żądanie strony wygrywającej.
Zwolnienie strony przegrywającej – Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki od obowiązku zwrotu kosztów postępowania sądowego skutkuje tym, że strona wygrywająca nie może domagać się zwrotu poniesionych przez nią wydatków, wskazanych w przepisach ogólnych o postępowaniu cywilnym. Wyłączenie możliwości odzyskania kosztów procesu przez stronę wnoszącą odwołanie i wygrywającą spór różnicuje tym samym sytuację stron postępowania przed sądem, obciążając obowiązkiem ponoszenia kosztów procesu tylko jedną z nich. Zakwestionowany przepis prowadzi zatem do sytuacji, w której wygrywający sprawę podmiot prywatny ponosi pełny ekonomiczny ciężar związany z jego uczestnictwem w postępowaniu, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki nie ponosi natomiast ryzyka procesowego związanego z wydaną decyzją. Prawo procesowe dopuszcza więc zróżnicowanie pozycji prawnej i ekonomicznej stron w postępowaniu sądowym. W konsekwencji może wystąpić sytuacja, w której poniesione koszty będą niewspółmiernie wysokie w stosunku do korzyści, jakie wygrywająca strona uzyska w wyniku wydania orzeczenia sądowego. Kalkulacja „zysków i strat” może spowodować niejednokrotnie rezygnację z dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.
Zwolnienie strony przegrywającej bez stworzenia odpowiedniego źródła rekompensaty poniesionych kosztów dla strony wygrywającej, stanowi instytucjonalne ograniczenie prawa do sądu, a także narusza zasadę równego traktowania obywateli przed wymiarem sprawiedliwości.

4. Prokurator Generalny w piśmie z 24 stycznia 2003 r. przedstawił stanowisko, że art. 47954 k.p.c. w zakresie, w jakim wyłącza możliwość żądania zwrotu kosztów postępowania przez stronę wygrywającą sprawę przed sądem antymonopolowym (obecnie sądem ochrony konkurencji i konsumentów) jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Prokurator Generalny podkreślił, że identyczne uregulowania, jak zawarte w zakwestionowanym przepisie, występują w innych przepisach k.p.c.: w art. 47934 (w postępowaniu z zakresu ochrony konkurencji), w art. 47965 (w postępowaniu z zakresu regulacji telekomunikacji) oraz w art. 47976 (w postępowaniu z zakresu transportu kolejowego). Pierwszy z tych przepisów był przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego, który wyrokiem z 12 czerwca 2002 r., sygn. P 13/01 (OTK ZU nr 4/2002, poz. 42) orzekł, że art. 47934 k.p.c. w zakresie, w jakim wyłącza możliwość żądania zwrotu kosztów postępowania przez stronę wygrywającą postępowanie przed sądem antymonopolowym jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.
W opinii Prokuratora Generalnego powołany wyrok TK w sprawie o sygn. P 13/01, a także argumenty podniesione w uzasadnieniu odnoszą się również do zakwestionowanego w niniejszej sprawie przepisu art. 47954 k.p.c., z uwagi na zbieżność zarówno przedmiotu – nieuzasadnione uprzywilejowanie procesowe jednej ze stron w zakresie obowiązku zwrotu kosztów procesu, jak i wzorców kontroli konstytucyjnej.

5. Marszałek Sejmu w piśmie z 3 marca 2003 r. wniósł o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 47954 k.p.c. w zakwestionowanym zakresie z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi. W uzasadnieniu stanowiska Marszałek Sejmu powołał się na wyrok TK z 12 czerwca 2002 r. w sprawie o sygn. P 13/01, uznając, że wcześniejsze rozstrzygniecie TK, z uwagi na identyczność zakwestionowanej regulacji, stanowi również przesłankę oceny niekonstytucyjności przepisu art. 47954 k.p.c.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zakwestionowany w pytaniu prawnym przepis art. 47954 k.p.c. został zmieniony ustawą z dnia 5 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 129, poz. 1102). Zgodnie z art. 2 pkt 2 powołanej ustawy użyte w art. 47954 wyrazy „sąd antymonopolowy” zastąpiono wyrazami „sąd ochrony konkurencji i konsumentów”. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazana nowelizacja przepisu nie ma wpływu na zakwestionowaną treść normatywną, ogranicza się bowiem jedynie do zmiany nazwy sądu właściwego w sprawach z zakresu regulacji energetyki – z sądu antymonopolowego na sąd ochrony konkurencji i konsumentów.

2. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 lipca 2003 r. (w sprawie o sygn. K 25/01) orzekł, że przepisy art. 47954, art. 47965 i art. 47976 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim nie przewidują obowiązku zwrotu kosztów postępowania, są niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny uznał, że „unormowania dotyczące kosztów postępowania (w tym ich wysokości, zasad ich ponoszenia przez strony oraz odstępstw od tych zasad) są ściśle związane z realizacją konstytucyjnych reguł porządku prawnego, które gwarantują skuteczną ochronę praw jednostek przez dostęp do sądu”. Zdaniem Trybunału regulacje całkowicie wyłączające obowiązek zwrotu kosztów postępowania przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów przez Prezesów Urzędów Regulacji Energetyki, Regulacji Telekomunikacji i Poczty oraz Transportu Kolejowego w sposób rzeczywisty i istotny ograniczają możliwość dochodzenia ochrony praw na drodze sądowej, naruszając konstytucyjnie gwarantowane prawo do sądu.
W związku z powołanym wyrokiem TK, konieczne jest rozważenie celowości merytorycznego rozpoznania zarzutów sformułowanych w niniejszej sprawie, z uwagi na tożsamość przedmiotu kontroli – art. 47954 k.p.c., identyczny zakres zaskarżenia oraz częściowo pokrywające się wzorce kontroli konstytucyjności.
Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma m.in. miejsce, gdy zakwestionowany przepis prawny był już w innej sprawie przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). O przesłance tej można mówić wówczas, gdy zachodzi tożsamość zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa. Brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza jednak, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z zasadą ne bis in idem (postanowienie TK z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218). Nie zachodzi ona jednak w przypadku wskazania nowych wzorców kontroli, gdy we wcześniejszym orzeczeniu uznano zgodność zakwestionowanego przepisu z Konstytucją. Stwierdzenie przesłanki ne bis in idem prowadzi z kolei do umorzenia postępowania z powodu zbędności orzekania. Trybunał dokonuje oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta. Ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w przypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanego ponownie przepisu. Nie ma przy tym znaczenia fakt wskazania nowych, oprócz będących już podstawą orzeczenia niekonstytucyjności, wzorców kontroli konstytucyjnej.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, że przepis art. 47954 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku zwrotu kosztów postępowania, został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji w sprawie o sygn. K 25/01, należało umorzyć postępowanie w niniejszej sprawie ze względu na zbędność orzekania.




4