Ts 53/03
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:Ca II 155/02 I Ns 2162-3/63 I Ns 234/2000 I Ns 326/78 II Ca 155/02 Ns 1262-3/63 Ns 326/78 WCK 32/02
Pełny tekst orzeczenia
233
POSTANOWIENIE
z dnia 21 października 2003 r.
Sygn. akt Ts 53/03
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Dębowska-Romanowska
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja Woźniaka w sprawie zgodności:
art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168) z art. 21 i 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 27 marca 2003 r. zarzucono ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168), dekretowi z dnia 8 października 1946 r. – Prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60, poz. 328) oraz dekretowi z dnia 8 listopada 1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz. U. Nr. 63, poz. 346) naruszenie art. 21 oraz art. 79 Konstytucji RP, wnosząc jednocześnie o uchylenie wydanych w sprawie prawomocnych postanowień i nadanie sprawie zwykłego biegu zapewniającego ochronę prawa własności i dziedziczenia.
W uzasadnieniu wniesionej skargi pełnomocnik skarżącego wskazał, iż zastosowanie przytoczonych przepisów doprowadziło do pozbawienia skarżącego prawa własności bez stosownego odszkodowania. Sprzeczność tych przepisów z Konstytucją polega także, jego zdaniem, na nadmiernym zapewnieniu ochrony interesów publicznych przy jednoczesnym naruszeniu prawa własności oraz prawa do dziedziczenia.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny: postanowieniem z 16 stycznia 1964 r. (sygn. akt Ns 1262-3/63) stwierdzającym nabycie spadku po Ludwiku Woźniaku – ojcu skarżącego, Sąd Powiatowy w Ostrowie Wielkopolskim uznał, iż skarżący nie spełnia warunków koniecznych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Postanowieniem Sądu Rejonowego z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt I Ns 326/78) stwierdzającym nabycie spadku po Władysławie Woźniak – matce skarżącego, wyłączono skarżącego od dziedziczenia udziałów w gospodarstwie rolnym. Wniosek skarżącego o zmianę postanowień o stwierdzenie nabycia spadku po Ludwiku i Władysławie Woźniak został oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000). Wniesioną od powyższego postanowienia apelację oddalono postanowieniem Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt II Ca 155/02). Kasacja skarżącego od powyższego postanowienia została odrzucona przez Sąd Okręgowy w Kaliszu postanowieniem z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) ze względu na wniesienie jej po terminie.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2003 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej m.in. poprzez: wskazanie, które konkretnie przepisy powołanych w skardze aktów normatywnych skarżący czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej, dokładne określenie sposobu naruszenia przez te przepisy poszczególnych konstytucyjnych praw lub wolności, dokładne określenie które ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć, skarżący uznaje za ostateczne rozstrzygnięcie, naruszające przysługujące mu prawa konstytucyjne oraz podanie daty doręczenia postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucającego kasację.
W piśmie nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie skonkretyzowano zaskarżony przepis: art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168). Wadliwość wskazanego przepisu, której konsekwencją była nieprawidłowa interpretacja przez sąd definicji „gospodarstwa rolnego” doprowadziła, zdaniem skarżącego, do pominięcia go w dziedziczeniu gospodarstwa rolnego w postanowieniach: Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. (sygn. akt I Ns 2162-3/63), Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) oraz Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt (I Ns 234/2000). Za ostateczne rozstrzygnięcia zostało uznane postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. II Ca 155/02) oraz postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02), które zostało doręczone skarżącemu 20 sierpnia 2002 r.
Pismem z 7 czerwca 2003 r. skarżący wycofał udzielone pełnomocnikowi upoważnienie. Pomimo wezwania pismem z 23 czerwca 2003 r. o wskazanie pełnomocnika, który będzie występował przed Trybunałem Konstytucyjnym, skarżący nie nadesłał stosownego pełnomocnictwa.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej jest sformalizowane i wymaga spełnienia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, a także zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP dopuszczalność występowania ze skargą konstytucyjną uwarunkowana została wcześniejszym wydaniem w indywidualnej sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej ostatecznego rozstrzygnięcia, w oparciu o przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, których konstytucyjność kwestionuje skarżący. Poprzez zastosowanie tych właśnie przepisów wydane rozstrzygnięcie spowodować powinno taką konkretyzację sytuacji prawnej skarżącego, która w jego ocenie doprowadziła do naruszenia określonych w Konstytucji wolności lub praw. Ponadto, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, konkretyzującym przesłanki merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, przed wniesieniem skargi konieczne jest wyczerpanie drogi prawnej tj. w sprawach cywilnych uzyskanie zarówno rozstrzygnięcia organu II instancji, a także rozstrzygnięcia wydanego na skutek wniesienia kasacji, w sytuacji, w której ona przysługuje. Od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej rozpoczyna bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W sprawie stanowiącej przedmiot rozpoznania wstępnego, pomimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2003 r., nie zostały uzupełnione wszystkie braki skargi konstytucyjnej. Między innymi nie wskazano precyzyjnie, które z przytoczonych w skardze rozstrzygnięć skarżący uznaje za rozstrzygnięcie naruszające przysługujące mu prawa i wolności konstytucyjne oraz nie wykazano, iż zostało ono wydane na podstawie zaskarżonego przepisu. Wprawdzie skarżący w piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego podaje jako ostateczne rozstrzygnięcia: postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. II Ca 155/02) oddalające apelację oraz postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucające kasację od powyższego postanowienia, jednakże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności łączy z wydaniem innych rozstrzygnięć, tj. – postanowienia Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. oraz postanowień Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim: z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) oraz z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego żadne z wymienionych rozstrzygnięć, nie może zostać uznane za „ostateczne rozstrzygnięcie”, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Zgodnie z brzmieniem zaskarżonego art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168), zasady podziału gospodarstwa rolnego określone w ust. 1 i 2 nie dotyczą wydzielania gospodarstwa na rzecz Państwa oraz wydzielania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa, które wyznaczone zostały na cele budowlane na podstawie przepisów o terenach budowlanych na obszarach wsi, bądź w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Z treści dołączonych do skargi konstytucyjnej postanowień o stwierdzenie nabycia spadku: Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. oraz Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) nie wynika, aby wydane one zostały w oparciu o zakwestionowany przepis. Na mocy pierwszego ze wspomnianych postanowień udział spadkodawcy w gospodarstwie rolnym przypadł tylko tym z jego dzieci, które spełniały warunki dziedziczenia gospodarstw rolnych, określone w art. 5 ust. 1 kwestionowanej ustawy. Nie ma żadnych podstaw przemawiających za twierdzeniem, iż zaskarżony art. 2 ust. 5 miał jakikolwiek wpływ na treść omawianego rozstrzygnięcia. Wprawdzie skarżący został wyłączony z dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jednakże tylko dlatego, że nie spełniał przesłanek wynikających z art. 5 ust. 1 ustawy. Zagadnienie podziału gospodarstwa rolnego, które reguluje zaskarżony przepis, nie było w ogóle przedmiotem rozstrzygania sądu w niniejszej sprawie. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego także drugie z wymienionych rozstrzygnięć nie zostało wydane w oparciu o przepis, którego niekonstytucyjność stanowi przedmiot skargi konstytucyjnej. Mocą niniejszego postanowienia gospodarstwo rolne w drodze spadku nabył Skarb Państwa w miejsce trwale niezdolnej do pracy córki spadkodawczyni, z obowiązkiem dokonania na jej rzecz spłaty. Z dołączonego do skargi uzasadnienia tego postanowienia wynika jednoznacznie, iż treść zaskarżonego przepisu nie miała żadnego wpływu na podjęte rozstrzygnięcie, chociażby z tego powodu, że podział gospodarstwa rolnego nie był przedmiotem rozważań orzekającego sądu. Wskazać ponadto należy, iż ustawa, z której pochodzi kwestionowany przepis została uchylona przez art. IV pkt 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94), tak więc także z tego względu nie mogła stanowić podstawy przytoczonego rozstrzygnięcia.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego także odnośnie pozostałych z przytoczonych w skardze rozstrzygnięć tj.: postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000) oddalającego wniosek skarżącego o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po Ludwiku i Władysławie Woźniak, postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt. Ca II 155/02), którym oddalono apelację skarżącego oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucającego kasację, stwierdzić należy brak argumentów przemawiających za przyjęciem, iż zostały one wydane w oparciu o zaskarżony przepis. W postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku sądy skoncentrowały się przede wszystkim na ustaleniu, czy zostały spełnione warunki przewidziane w art. 679 k.p.c., które określają, kiedy danemu podmiotowi przysługuje legitymacja formalna do żądania zmiany lub uchylenia postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku. Podstawą oddalenia wniosku przez Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim postanowieniem z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000) było przede wszystkim przyjęcie, iż skarżący nie wykazał, że będąc uczestnikiem postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, nie mógł powołać się na podstawy, na których aktualnie opiera żądanie zmiany postanowień o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd nie badał przy tym w ogóle zasadności żądania zmian. Odnośnie postanowienia wydanego przez Sąd Okręgowy w Kaliszu 10 kwietnia 2002 r. stwierdzić należy, iż wprawdzie nie dołączono uzasadnienia tego rozstrzygnięcia, co uniemożliwia ustalenie podstaw oddalenia apelacji, jednakże nie budzi wątpliwości, iż zaskarżony przepis nie mógł stanowić podstawy jego wydania. Co się zaś tyczy postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. odrzucającego kasację to przyjąć należy, iż podstawą rozstrzygnięcia było niespełnienie warunków formalnych kasacji wynikających z przepisów kodeksu postępowania cywilnego, tj. wniesienie jej po upływie ustawowego terminu. Zaskarżony przepis, uchylony prawie 40 lat wcześniej i regulujący zupełnie inną materię nie mógł stanowić podstawy tego postanowienia.
Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, iż zaskarżony przepis, nie stanowił podstawy żadnego ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć, co uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, ze względu na niespełnienie jednej z przesłanek warunkujących jej merytoryczne rozpatrzenie. Niezależnie od tego podkreślić należy, iż zarzuty skierowane przeciwko zaskarżonemu przepisowi, zawarte w piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK, dotyczą jego wadliwej interpretacji, co, biorąc pod uwagę, iż przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego nie mogą być akty stosowania prawa, uniemożliwiałoby i tak przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania.
Abstrahując od powyższych okoliczności stanowiących samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, wskazać należy, iż nie została spełniona także przesłanka wniesienia skargi konstytucyjnej po uprzednim wyczerpaniu drogi prawnej. W sprawach cywilnych, do których przynależy sprawa, w związku z którą wystąpiono ze skargą konstytucyjna, dla spełnienia tego warunku konieczne jest uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia na skutek wniesienia kasacji, chyba że ten środek odwoławczy w konkretnej sprawie nie przysługuje. W zakresie postanowienia Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt I Ns 2162-3/63) brak jest informacji o wniesieniu jakichkolwiek środków odwoławczych, zaś odnośnie postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) zawarte w skardze konstytucyjnej informacje wskazują, iż nie zostało ono zaskarżone. Niezależnie od tego ze względu na fakt, iż sprawy powyższe toczyły się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w., odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej uzasadniałoby przekroczenie terminu do jej wniesienia.
Rozpatrując spełnienie przesłanki wyczerpania drogi prawnej od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000), stwierdzić należy, iż wprawdzie uzyskano orzeczenie zapadłe w wyniku rozpoznania apelacji, jednakże wniesiona kasacja została odrzucona ze względu na przekroczenie terminu do jej wniesienia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dla uznania drogi prawnej za wyczerpaną nie jest wystarczające uzyskanie jakiegokolwiek rozstrzygnięcia wydanego na skutek wniesienia kasacji. Dla spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej konieczne jest uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia sądu III instancji. Ponieważ w niniejszej sprawie kasacja nie była przedmiotem rozpoznania sądu III instancji, przyjąć należy, iż warunek wyczerpania drogi prawnej nie został spełniony. Jednakże nawet przyjęcie odmiennej tezy wskazującej na wyczerpanie drogi prawnej, nie uzasadnia przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania, ze względu na niezachowanie trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Termin ten biegnie od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. Zważywszy, iż postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02), odrzucające kasację, zostało doręczone skarżącemu 20 sierpnia 2002 r., zaś skarga została wniesiona 27 marca 2003 r., stwierdzić należy znaczne przekroczeniem ustawowego terminu.
Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec jak w sentencji.
5
POSTANOWIENIE
z dnia 21 października 2003 r.
Sygn. akt Ts 53/03
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Dębowska-Romanowska
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja Woźniaka w sprawie zgodności:
art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168) z art. 21 i 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 27 marca 2003 r. zarzucono ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168), dekretowi z dnia 8 października 1946 r. – Prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60, poz. 328) oraz dekretowi z dnia 8 listopada 1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz. U. Nr. 63, poz. 346) naruszenie art. 21 oraz art. 79 Konstytucji RP, wnosząc jednocześnie o uchylenie wydanych w sprawie prawomocnych postanowień i nadanie sprawie zwykłego biegu zapewniającego ochronę prawa własności i dziedziczenia.
W uzasadnieniu wniesionej skargi pełnomocnik skarżącego wskazał, iż zastosowanie przytoczonych przepisów doprowadziło do pozbawienia skarżącego prawa własności bez stosownego odszkodowania. Sprzeczność tych przepisów z Konstytucją polega także, jego zdaniem, na nadmiernym zapewnieniu ochrony interesów publicznych przy jednoczesnym naruszeniu prawa własności oraz prawa do dziedziczenia.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny: postanowieniem z 16 stycznia 1964 r. (sygn. akt Ns 1262-3/63) stwierdzającym nabycie spadku po Ludwiku Woźniaku – ojcu skarżącego, Sąd Powiatowy w Ostrowie Wielkopolskim uznał, iż skarżący nie spełnia warunków koniecznych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Postanowieniem Sądu Rejonowego z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt I Ns 326/78) stwierdzającym nabycie spadku po Władysławie Woźniak – matce skarżącego, wyłączono skarżącego od dziedziczenia udziałów w gospodarstwie rolnym. Wniosek skarżącego o zmianę postanowień o stwierdzenie nabycia spadku po Ludwiku i Władysławie Woźniak został oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000). Wniesioną od powyższego postanowienia apelację oddalono postanowieniem Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt II Ca 155/02). Kasacja skarżącego od powyższego postanowienia została odrzucona przez Sąd Okręgowy w Kaliszu postanowieniem z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) ze względu na wniesienie jej po terminie.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2003 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej m.in. poprzez: wskazanie, które konkretnie przepisy powołanych w skardze aktów normatywnych skarżący czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej, dokładne określenie sposobu naruszenia przez te przepisy poszczególnych konstytucyjnych praw lub wolności, dokładne określenie które ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć, skarżący uznaje za ostateczne rozstrzygnięcie, naruszające przysługujące mu prawa konstytucyjne oraz podanie daty doręczenia postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucającego kasację.
W piśmie nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie skonkretyzowano zaskarżony przepis: art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168). Wadliwość wskazanego przepisu, której konsekwencją była nieprawidłowa interpretacja przez sąd definicji „gospodarstwa rolnego” doprowadziła, zdaniem skarżącego, do pominięcia go w dziedziczeniu gospodarstwa rolnego w postanowieniach: Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. (sygn. akt I Ns 2162-3/63), Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) oraz Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt (I Ns 234/2000). Za ostateczne rozstrzygnięcia zostało uznane postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. II Ca 155/02) oraz postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02), które zostało doręczone skarżącemu 20 sierpnia 2002 r.
Pismem z 7 czerwca 2003 r. skarżący wycofał udzielone pełnomocnikowi upoważnienie. Pomimo wezwania pismem z 23 czerwca 2003 r. o wskazanie pełnomocnika, który będzie występował przed Trybunałem Konstytucyjnym, skarżący nie nadesłał stosownego pełnomocnictwa.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej jest sformalizowane i wymaga spełnienia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, a także zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP dopuszczalność występowania ze skargą konstytucyjną uwarunkowana została wcześniejszym wydaniem w indywidualnej sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej ostatecznego rozstrzygnięcia, w oparciu o przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, których konstytucyjność kwestionuje skarżący. Poprzez zastosowanie tych właśnie przepisów wydane rozstrzygnięcie spowodować powinno taką konkretyzację sytuacji prawnej skarżącego, która w jego ocenie doprowadziła do naruszenia określonych w Konstytucji wolności lub praw. Ponadto, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, konkretyzującym przesłanki merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, przed wniesieniem skargi konieczne jest wyczerpanie drogi prawnej tj. w sprawach cywilnych uzyskanie zarówno rozstrzygnięcia organu II instancji, a także rozstrzygnięcia wydanego na skutek wniesienia kasacji, w sytuacji, w której ona przysługuje. Od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej rozpoczyna bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W sprawie stanowiącej przedmiot rozpoznania wstępnego, pomimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2003 r., nie zostały uzupełnione wszystkie braki skargi konstytucyjnej. Między innymi nie wskazano precyzyjnie, które z przytoczonych w skardze rozstrzygnięć skarżący uznaje za rozstrzygnięcie naruszające przysługujące mu prawa i wolności konstytucyjne oraz nie wykazano, iż zostało ono wydane na podstawie zaskarżonego przepisu. Wprawdzie skarżący w piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego podaje jako ostateczne rozstrzygnięcia: postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. II Ca 155/02) oddalające apelację oraz postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucające kasację od powyższego postanowienia, jednakże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności łączy z wydaniem innych rozstrzygnięć, tj. – postanowienia Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. oraz postanowień Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim: z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) oraz z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego żadne z wymienionych rozstrzygnięć, nie może zostać uznane za „ostateczne rozstrzygnięcie”, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Zgodnie z brzmieniem zaskarżonego art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168), zasady podziału gospodarstwa rolnego określone w ust. 1 i 2 nie dotyczą wydzielania gospodarstwa na rzecz Państwa oraz wydzielania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa, które wyznaczone zostały na cele budowlane na podstawie przepisów o terenach budowlanych na obszarach wsi, bądź w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Z treści dołączonych do skargi konstytucyjnej postanowień o stwierdzenie nabycia spadku: Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. oraz Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) nie wynika, aby wydane one zostały w oparciu o zakwestionowany przepis. Na mocy pierwszego ze wspomnianych postanowień udział spadkodawcy w gospodarstwie rolnym przypadł tylko tym z jego dzieci, które spełniały warunki dziedziczenia gospodarstw rolnych, określone w art. 5 ust. 1 kwestionowanej ustawy. Nie ma żadnych podstaw przemawiających za twierdzeniem, iż zaskarżony art. 2 ust. 5 miał jakikolwiek wpływ na treść omawianego rozstrzygnięcia. Wprawdzie skarżący został wyłączony z dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jednakże tylko dlatego, że nie spełniał przesłanek wynikających z art. 5 ust. 1 ustawy. Zagadnienie podziału gospodarstwa rolnego, które reguluje zaskarżony przepis, nie było w ogóle przedmiotem rozstrzygania sądu w niniejszej sprawie. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego także drugie z wymienionych rozstrzygnięć nie zostało wydane w oparciu o przepis, którego niekonstytucyjność stanowi przedmiot skargi konstytucyjnej. Mocą niniejszego postanowienia gospodarstwo rolne w drodze spadku nabył Skarb Państwa w miejsce trwale niezdolnej do pracy córki spadkodawczyni, z obowiązkiem dokonania na jej rzecz spłaty. Z dołączonego do skargi uzasadnienia tego postanowienia wynika jednoznacznie, iż treść zaskarżonego przepisu nie miała żadnego wpływu na podjęte rozstrzygnięcie, chociażby z tego powodu, że podział gospodarstwa rolnego nie był przedmiotem rozważań orzekającego sądu. Wskazać ponadto należy, iż ustawa, z której pochodzi kwestionowany przepis została uchylona przez art. IV pkt 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94), tak więc także z tego względu nie mogła stanowić podstawy przytoczonego rozstrzygnięcia.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego także odnośnie pozostałych z przytoczonych w skardze rozstrzygnięć tj.: postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000) oddalającego wniosek skarżącego o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po Ludwiku i Władysławie Woźniak, postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt. Ca II 155/02), którym oddalono apelację skarżącego oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02) odrzucającego kasację, stwierdzić należy brak argumentów przemawiających za przyjęciem, iż zostały one wydane w oparciu o zaskarżony przepis. W postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku sądy skoncentrowały się przede wszystkim na ustaleniu, czy zostały spełnione warunki przewidziane w art. 679 k.p.c., które określają, kiedy danemu podmiotowi przysługuje legitymacja formalna do żądania zmiany lub uchylenia postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku. Podstawą oddalenia wniosku przez Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim postanowieniem z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000) było przede wszystkim przyjęcie, iż skarżący nie wykazał, że będąc uczestnikiem postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, nie mógł powołać się na podstawy, na których aktualnie opiera żądanie zmiany postanowień o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd nie badał przy tym w ogóle zasadności żądania zmian. Odnośnie postanowienia wydanego przez Sąd Okręgowy w Kaliszu 10 kwietnia 2002 r. stwierdzić należy, iż wprawdzie nie dołączono uzasadnienia tego rozstrzygnięcia, co uniemożliwia ustalenie podstaw oddalenia apelacji, jednakże nie budzi wątpliwości, iż zaskarżony przepis nie mógł stanowić podstawy jego wydania. Co się zaś tyczy postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. odrzucającego kasację to przyjąć należy, iż podstawą rozstrzygnięcia było niespełnienie warunków formalnych kasacji wynikających z przepisów kodeksu postępowania cywilnego, tj. wniesienie jej po upływie ustawowego terminu. Zaskarżony przepis, uchylony prawie 40 lat wcześniej i regulujący zupełnie inną materię nie mógł stanowić podstawy tego postanowienia.
Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, iż zaskarżony przepis, nie stanowił podstawy żadnego ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć, co uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, ze względu na niespełnienie jednej z przesłanek warunkujących jej merytoryczne rozpatrzenie. Niezależnie od tego podkreślić należy, iż zarzuty skierowane przeciwko zaskarżonemu przepisowi, zawarte w piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK, dotyczą jego wadliwej interpretacji, co, biorąc pod uwagę, iż przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego nie mogą być akty stosowania prawa, uniemożliwiałoby i tak przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania.
Abstrahując od powyższych okoliczności stanowiących samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, wskazać należy, iż nie została spełniona także przesłanka wniesienia skargi konstytucyjnej po uprzednim wyczerpaniu drogi prawnej. W sprawach cywilnych, do których przynależy sprawa, w związku z którą wystąpiono ze skargą konstytucyjna, dla spełnienia tego warunku konieczne jest uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia na skutek wniesienia kasacji, chyba że ten środek odwoławczy w konkretnej sprawie nie przysługuje. W zakresie postanowienia Sądu Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 1964 r. o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt I Ns 2162-3/63) brak jest informacji o wniesieniu jakichkolwiek środków odwoławczych, zaś odnośnie postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 30 listopada 1978 r. (sygn. akt Ns 326/78) zawarte w skardze konstytucyjnej informacje wskazują, iż nie zostało ono zaskarżone. Niezależnie od tego ze względu na fakt, iż sprawy powyższe toczyły się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w., odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej uzasadniałoby przekroczenie terminu do jej wniesienia.
Rozpatrując spełnienie przesłanki wyczerpania drogi prawnej od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 16 stycznia 2002 r. (sygn. akt I Ns 234/2000), stwierdzić należy, iż wprawdzie uzyskano orzeczenie zapadłe w wyniku rozpoznania apelacji, jednakże wniesiona kasacja została odrzucona ze względu na przekroczenie terminu do jej wniesienia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dla uznania drogi prawnej za wyczerpaną nie jest wystarczające uzyskanie jakiegokolwiek rozstrzygnięcia wydanego na skutek wniesienia kasacji. Dla spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej konieczne jest uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia sądu III instancji. Ponieważ w niniejszej sprawie kasacja nie była przedmiotem rozpoznania sądu III instancji, przyjąć należy, iż warunek wyczerpania drogi prawnej nie został spełniony. Jednakże nawet przyjęcie odmiennej tezy wskazującej na wyczerpanie drogi prawnej, nie uzasadnia przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania, ze względu na niezachowanie trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Termin ten biegnie od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. Zważywszy, iż postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt WCK 32/02), odrzucające kasację, zostało doręczone skarżącemu 20 sierpnia 2002 r., zaś skarga została wniesiona 27 marca 2003 r., stwierdzić należy znaczne przekroczeniem ustawowego terminu.
Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec jak w sentencji.
5