Pełny tekst orzeczenia

40


POSTANOWIENIE

z dnia 3 września 2003 r.
Sygn. akt Ts 64/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Bohdan Zdziennicki

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Felix Blau” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
1) art. 113 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 64 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88) z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:


odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 16 kwietnia 2003 r. zakwestionowano zgodność art. 113 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a także zgodność art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88) z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Na podstawie zakwestionowanych przepisów Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z 26 listopada 2002 r. (sygn. akt I C 120/02) oddalił wniosek skarżącej o zwolnienie od kosztów sądowych. Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z 19 grudnia 2002 r. (sygn. akt I Acz 2188/02), doręczonym skarżącej Spółce 17 stycznia 2003 r.
Z wydaniem wskazanych powyżej postanowień skarżąca łączy naruszenie przede wszystkim prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, do którego doszło poprzez przyjęcie przez sąd orzekający, iż wykazany brak dostatecznych środków na opłatę wpisu od apelacji nie jest wystarczającą przesłanką zwolnienia od kosztów sądowych. Wyrażona teza znajduje, zdaniem skarżącej Spółki, uzasadnienie w treści zaskarżonego art. 113 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd ma możliwość, nie obowiązek zwolnienia od kosztów sądowych w przypadku zaistnienia wskazanych w tym przepisie przesłanek. Takie sformułowanie przepisu stanowi także, zdaniem skarżącej Spółki, naruszenie zasady określoności oraz proporcjonalności wprowadzanych ograniczeń.
W odniesieniu do art. 37 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych skarżąca Spółka wysuwa zarzut, iż poprzez upoważnienie Ministra Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia wysokości wpisów w poszczególnych rodzajach spraw, bez określenia kryteriów decydujących o wysokości tych wpisów, a także pułapu ich wysokości doszło do ograniczenia dostępu do podmiotowego prawa konstytucyjnego wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP tj. prawa do sądu, bez spełnienia przewidzianego w art. 31 ust. 3 zd. pierwsze Konstytucji RP wymogu formy ustawowej aktu wprowadzającego ograniczenie konstytucyjnych praw.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 maja 2003 r. wezwano pełnomocnika skarżącej Spółki do dokładnego określenia, w jaki sposób zaskarżony art. 113 § 2 k.p.c. prowadzi do naruszenia wynikającego z art. 64 Konstytucji RP prawa własności.
W nadesłanym w odpowiedzi piśmie pełnomocnik skarżącej Spółki wskazał m.in., iż przysługujące sądowi prawo odmowy zwolnienia od kosztów sądowych, nawet pomimo braku dostatecznych środków na ich pokrycie, prowadzić może do likwidacji firmy skarżącej Spółki, co stanowi przekreślenie istoty prawa własności.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, osoba wnosząca skargę konstytucyjną winna wskazać, iż źródłem naruszenia jej konstytucyjnych wolności lub praw są przepisy, na podstawie których sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o tych wolnościach lub prawach. Zarzucając niezgodność zaskarżonych przepisów z Konstytucją, skarżąca Spółka powinna zatem wykazać przede wszystkim, iż stanowiły one podstawę rozstrzygnięcia dotykającego konstytucyjnych praw lub wolności, ponadto dokładnie określić, w jaki sposób prowadzą one do ich nieuzasadnionego ograniczenia, albo konkretyzują je w sposób niedopuszczalny w świetle Konstytucji, przy czym ograniczenie to w konkretnej sytuacji winno wynikać z treści zaskarżonej regulacji a nie ze sposobu, w jaki została ona zastosowana w sprawie.
Jako ostateczne rozstrzygnięcie uznać należy postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 26 listopada 2002 r. (sygn. akt I C 120/02) odmawiające zwolnienia od dalszych kosztów sądowych i postanowienie Sądu Apelacyjnego z 19 grudnia 2002 r. (sygn. akt I Acz 2188/02) – oddalające wniesione na powyższe postanowienie zażalenie. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie ma podstaw do przyjęcia, iż zaskarżony art. 37 ustawy z 13 czerwca 1967 r. stanowił podstawę tych rozstrzygnięć. Przepis ten zawiera delegację ustawową, na mocy której Minister Sprawiedliwości został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia wysokości wpisów w poszczególnych sprawach. Kwestia ustalenia wysokości wpisów nie stanowiła w analizowanej sprawie przedmiotu rozważań (ustaleń) ani Sądu Okręgowego, ani Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, jakkolwiek nie można zaprzeczyć, iż w sytuacji, w której są już one skonkretyzowane, stanowią jeden z elementów stanu faktycznego, który sąd bierze pod uwagę badając, czy zachodzą warunki zwolnienia od kosztów sądowych. Nie oznacza to jednakże, iż przepisy ustalające tę wysokość stanowią podstawę rozstrzygnięcia odmawiającego zwolnienia od kosztów sądowych. Ta konstatacja uniemożliwia przyjęcie, iż treść zaskarżonej regulacji doprowadziła do takiego naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu rozważanego w aspekcie dopuszczalnych jego ograniczeń, które jest koherentne z punktu widzenia przesłanek dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
Przechodząc do oceny zarzutów wysuniętych przeciwko kolejnemu z zaskarżonych przepisów tj. art. 113 § 2 k.p.c. uznać je należy za oczywiście bezzasadne. Skierowane one zostały przede wszystkim przeciwko nieprecyzyjności i niejasności sformułowań użytych w tym przepisie, powiązanych ściśle z przewidzianą tam, zdaniem skarżącej Spółki, możliwością odmowy zwolnienia od kosztów sądowych w sytuacji braku dostatecznych środków na ich pokrycie.
Badając zasadność tych zarzutów przede wszystkim wskazać należy, iż we wniesionej skardze nie wykazano dostatecznie, na czym polega nieprecyzyjność zaskarżonego przepisu. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej zdaje się wynikać, iż nieokreśloność ta jest konsekwencją przyznania sądowi prawa do odmowy zwolnienia od kosztów sądowych pomimo wykazania braków dostatecznych środków. Taka wykładnia kwestionowanego przepisu jest, zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowienie z 20 marca 2003 r., sygn. Ts 142/02, nie publikowane), nieuprawniona, jako że przepis ten pozwala tylko wtedy odmówić zwolnienia od kosztów sądowych, gdy strona wnosząca o to zwolnienie nie wykaże, iż nie ma dostatecznych środków, aby je pokryć. Taka sytuacja, co wynika z treści nadesłanych rozstrzygnięć, miała miejsce w niniejszej sprawie. Orzekające w sprawie sądy uznały, że skarżąca spółka nie wykazała, iż nie posiada dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych i ten fakt stanowił podstawę odmowy zwolnienia od dalszych kosztów sądowych. Wbrew temu zatem, co zdaje się twierdzić pełnomocnik skarżącej we wniesionej skardze konstytucyjnej, odmowa zwolnienia nie wynikała z przyznanej sądowi orzekającemu swobody w rozstrzyganiu, czy pomimo braku środków na pokrycie kosztów sądowych, zwolnić stronę z tych kosztów, czy też nie. Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych została uzasadniona niespełnieniem przez skarżącą spółkę jednej z zasadniczych przesłanek zwolnienia od kosztów sądowych wynikającej z art. 113 § 2 k.p.c. Zarzuty zawarte w skardze skierowane są zatem de facto przeciwko odmiennej, od dokonanej przez skarżącą Spółkę, ocenie przez sąd orzekający w sprawie sytuacji finansowej, w jakiej ona się znajdowała.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej wskazane zostało także „źródło” rozbieżnej wykładni, tj. zawarte w zaskarżonym przepisie sformułowanie „brak dostatecznych środków”, które, zdaniem skarżącej Spółki, uznać należy za niedookreślone. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego sam fakt możliwości odmiennej wykładni danego terminu nie uzasadnia automatycznie tezy, iż termin ten jest niedookreślony lub nieostry, czego konsekwencją mogłoby być naruszenie zasady określoności wprowadzanych ograniczeń. Ustawodawca w stanowieniu prawa posługuje się językiem, który z natury swej jest nieprecyzyjny i rodzi możliwości różnorakiej interpretacji. Nieprecyzyjność tę można by wprawdzie zniwelować lub zminimalizować przez rozbudowywanie przepisów, jednakże zabieg ten jest nie zawsze możliwy. Określenie na płaszczyźnie generalno – abstrakcyjnej okoliczności uzasadniających zwolnienie od wpisu mogłoby doprowadzić do nadmiernej kazuistyki, a także utrudniać de facto sądowi ocenę konkretnych wypadków. Ponadto wybór sposobu ujęcia warunków zwolnienia od kosztów sądowych leży w gestii ustawodawcy i jako taki nie podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego.
Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, iż zawarte w skardze zarzuty wiążą się z problemem stosowania zaskarżonej regulacji, a badanie konstytucyjności tak sformułowanego przedmiotu wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
Za oczywiście bezzasadny uznać należy także zarzut naruszenia przez zakwestionowany art. 113 § 2 k.p.c. prawa własności. Zbyt daleko idące, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, jest bowiem przyjmowanie powiązania pomiędzy brakiem zwolnienia od kosztów sądowych w konkretnej sprawie i koniecznością ich zapłacenia, a potencjalną likwidacją podmiotu gospodarczego zobowiązanego do zapłacenia tych kosztów sądowych. Ponadto powiązanie takie nie znajduje uzasadnienia w brzmieniu zaskarżonego przepisu, szczególnie w sytuacji, gdy przyjmie się brak fakultatywności w zwalnianiu od kosztów, w przypadku wykazanego braku dostatecznych środków na ich pokrycie.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec jak w sentencji.


4