Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2012 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa I. Z., B. Z. i D. Z.

przeciwko (...) Towarzystwo (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach

z dnia 29 marca 2012 r. sygn. akt I C 106/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że przyznane powódce I. Z. zadośćuczynienie obniża do kwoty 37.500 (trzydzieści siedem tysięcy pięćset) złotych;

2.  oddala apelację w zakresie kosztów procesu;

3.  odrzuca apelację w pozostałej części;

4.  odstępuje od obciążania powodów kosztami procesu instancji odwoławczej;

5.  nakazuje zwrócić pozwanemu ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Suwałkach kwotę 125 zł.

UZASADNIENIE

Powódka I. Z. działająca w imieniu własnym i małoletnich powodów B. Z. i D. Z. wystąpiła przeciwko pozwanemu (...) S.A. V. w W. o zasądzenie na rzecz każdego z powodów kwot po 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia z powodu śmierci J. Z.. Powódka domagała się również podwyższenia renty zasądzonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 12 października 2007 r. w sprawie o sygn. akt I. C. 21/07, z kwoty po 300 zł na rzecz B. Z. i D. Z. do kwoty po 600 zł miesięcznie na rzecz każdego uprawnionego.

Pozwany (...) S.A. V. (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa.

Pismem z dnia 31 maja 2011 r. powodowie zmienili powództwo w zakresie zadośćuczynienia w ten sposób, że domagali się zasądzenia z racji naruszenia dóbr osobistych każdego z nich, spowodowanego śmiercią męża i ojca, tytułem zadośćuczynienia kwoty po 37.500 zł na rzecz każdego z uprawnionych. W uzasadnieniu podali, że tytułem zadośćuczynienia każdemu z powodów należałaby się kwota 50.000 zł. Przyjmując jednak, iż do skutku w postaci śmierci J. Z. przyczynił się poprzez niezapięcie pasów bezpieczeństwa w wysokości 25%, stąd kwota ta winna być odpowiednio pomniejszona.

Postanowieniem z dnia 31 maja 2011 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku umorzył postępowanie w sprawie w części dotyczącej podwyższenia świadczeń rentowych należnych powodom B. Z. i D. Z. z uwagi na cofnięcie powództwa w tym zakresie w związku z zawartą przez strony procesu ugodą.

Sąd ten następnie wyrokiem z dnia 29 marca 2012r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki I. Z. tytułem zadośćuczynienia kwotę 40.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 marca 2011 roku do dnia zapłaty; na rzecz powoda B. Z. tytułem zadośćuczynienia kwotę 30.000 zł, płatną do rąk przedstawiciela ustawowego małoletniego powoda- I. Z., z ustawowymi odsetkami od dnia 10 marca 2011 roku do dnia zapłaty; na rzecz powoda D. Z. tytułem zadośćuczynienia kwotę 30.000 zł, płatną do rąk przedstawiciela ustawowego w/w małoletniego powoda- I. Z., z ustawowymi odsetkami o I. Z., z ustawowymi odsetkami od dnia 10 marca 2011 roku do dnia zapłaty. Ponadto Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; nakazał zwrócić pozwanemu z kasy Sądu Okręgowego w Suwałkach kwotę 1.194,52 zł tytułem nadpłaconych wydatków sądowych w sprawie oraz nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Suwałkach kwotę 5.625 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu.

Według ustaleń Sądu Okręgowego w dniu 20 maja 2004 r. na terenie Niemiec na autostradzie doszło do wypadku drogowego, w wyniku którego J. Z. wskutek doznanych obrażeń poniósł śmierć na miejscu. Samochód O. (...), w którym znajdował się J. Z., zderzył się z pojazdem jadącym przed nim, w wyniku czego samochód ten zarzuciło. W następstwie tego zdarzenia J. Z. wypadł przez prawe tylne drzwi samochodu na jezdnię wprost pod koła samochodu nadjeżdżającego za nim. W chwili kiedy doszło do wypadku, J. Z. znajdował się w pozycji leżącej w tylnej części samochodu i nie był przypięty pasami bezpieczeństwa. W dacie kolizji sprawca szkody K. K. korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w pozwanym zakładzie ubezpieczeń.

W dacie śmierci J. Z. pozostawał od 2001 r. w związku małżeńskim z I. Z.. Oboje małżonkowie posiadali dwoje dzieci: B. Z. i D. Z. (lat 10). Małżeństwo J. Z. i I. Z. funkcjonowało właściwie, nie mieli problemów wychowawczych z synami. J. Z. był zaangażowany w wychowanie dzieci, opiekował się także synem B., w trakcie jego pobytu w szpitalu. J. Z. wielokrotnie wyjeżdżał na krótkie wyjazdy do Niemiec w celach zarobkowych, albowiem trudnił się usługami przewozowymi. W dacie kolizji J. Z. wykonywał zlecenie przewozu dokumentów bądź pieniędzy, poruczone przez W. K..

Po śmierci J. I. Z. korzystała z pomocy psychologicznej, wraz z dziećmi uczestniczyła w terapii rodzinnej. Po śmierci męża I. Z. miała również problemy wychowawcze z synem D., nie mogła z nim się porozumieć, nie odzywał się do niej, przyjął postawę buntowniczą. Z upływem czasu D. Z. dopuścił się też czynów karalnych, np. kradzieży. Obecnie D. Z. ma lat 16 i przebywa w Ośrodku (...) w R. S.. Śmierć ojca również wpłynęła na B. Z.. Małoletni B. codziennie odwiedza grób ojca, mówi że chciałby być z nim.

W dniu 7 lutego 2007 r. I. Z., B. Z. i D. Z. wystąpili przeciwko (...) S.A. V. (...) w W. z pozwem o zasądzenie na ich rzecz kwoty po 10.000 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami, zasądzenie na rzecz B. Z. i D. Z. za okres od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia 1 marca 2007 r. kwoty po 4.200 zł z ustawowymi odsetkami oraz podwyższenie rent na rzecz małoletnich z kwoty po 100 zł do kwoty 300 zł. Sąd Rejonowy w Augustowie wyrokiem z dnia 12 października 2007 r. w sprawie o sygn. akt I. C. 21/07 zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwoty po 10.000 zł, tytułem podwyższonych rent zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich dzieci w miejsce kwot po 100 zł miesięcznie kwoty po 300 zł oraz tytułem zaległych rent przyznał na rzecz małoletnich dzieci kwotę 2.400 zł.

Sąd Okręgowy w dalszej kolejności powołał się na art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( Dz.U. nr 124, poz. 1152 ze zm.). Stwierdził, iż nie budziła wątpliwości odpowiedzialność sprawcy wypadku z dnia 20 maja 2004 r. za szkodę na osobie J. Z. na podstawie art. 436 § 1 kc w zw. z art. 435 § 1 kc i 415 kc. Sąd Okręgowy uznał, iż zakład ubezpieczeń może być adresatem roszenia, mającego swe źródło w art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc. Stanowisko powyższe zaprezentowane zostało w Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r., sygn. III CZP 76/10, w której wskazano, iż dodanie art. 446 § 4 kc nie jest jedynie wyrazem woli ustawodawcy potwierdzenia dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia na gruncie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie tego przepisu, lecz dokonania zmiany w ogólnej formule wynikającej z art. 448 kc poprzez zawężenie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia. Stanowisko powyższe jest prezentowane również w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego. Według Sądu Okręgowego analiza art. 24 k.c. prowadzi do wniosku, iż art. 444 - 449 k.c. są doprecyzowaniem roszczeń wynikających z naruszenia dób osobistych. Śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym. Nie każdą więź rodzinną niejako automatycznie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie, rodzi poczucie krzywdy. Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Nie może być kwestionowane, że ten sam czyn niedozwolony może wyrządzać krzywdę różnym osobom. Źródłem krzywdy jest zatem czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Również osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11). Względy wykładni systemowej nakazują zaliczyć do dóbr osobistych także prawo do osobistej więzi z członkami rodziny.

Sąd Okręgowy stwierdził, że pomiędzy zmarłym a powodami istniała szczególnie silna więź emocjonalna . Zmarły J. Z. w dacie śmierci od roku 2001 pozostawał w związku małżeńskim z I. Z.. Posiadał dwoje małoletnich dzieci, z którymi utrzymywał bardzo dobre relacje. J. Z. szczególnie był zaangażowany w wychowanie dzieci, opiekował się także synem B., w trakcie jego pobytu w szpitalu. Małżeństwo J. Z. i I. Z. funkcjonowało właściwie, nie mieli problemów wychowawczych z synami. Zmarły w dacie śmierci był jedynym żywicielem rodziny, zapewniał środki finansowe na zaspokajanie potrzeb swojej rodziny. W tym celu wielokrotnie wyjeżdżał do Niemiec w celach zarobkowych. Po śmierci J. Z., powodowie korzystali z pomocy psychologicznej, uczestniczyli w terapii rodzinnej. Śmierć ojca negatywnie wpłynęła na zachowanie powoda D. Z., stwarzał on problemy wychowawcze, nie odzywał się do matki, przyjął postawę buntowniczą. Z upływem czasu powód D. Z. dopuścił się też czynów karalnych, czego skutkiem było umieszczenie go w Ośrodku (...) w R. S.. Śmierć ojca również wpłynęła na powoda B. Z.. Małoletni B. codziennie odwiedzał grób ojca, mówił, że chciałby być z nim.

Zdaniem Sądu Okręgowego podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia jest w kontekście art. 442 § 2 i 442 ¹kc nieuzasadniony.

Sąd ten uznał, iż przyznane wyrokiem Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 12 października 2007 r. w sprawie I C 21/07 kwoty odszkodowań nie mieszczą się w dyspozycji normy art. 448 k.c. i art. 24 k.c.

W jego ocenie charakter szkody, tj. śmierć męża i ojca oraz dolegliwość cierpień z tym związanych, wskazuje na konieczność ustalenia tytułem zadośćuczynienia od pozwanego towarzystwa ubezpieczeniowego na rzecz powódki I. Z. kwoty 50.000 zł, a na rzecz małoletnich powodów D. Z. i B. Z. kwot po 40.000 zł.

Sąd Okręgowy następnie stwierdził, iż w ocenie biegłych byłoby wielce prawdopodobnym, że zapięcie pasów bezpieczeństwa przez J. Z. w dniu 20 maja 2004 r. zapobiegłoby wyrzuceniu go z wnętrza pojazdu i zminimalizowałoby skutki ewentualnych, niegroźnych dla życia uszkodzeń ciała. W ich ocenie, J. Z. swoim zachowaniem (nie zapięte pasy bezpieczeństwa, podróżowanie w pozycji leżącej) przyczynił się do zwiększenia skutków szkody, zwiększenia zakresu uszkodzeń ciała. Z opinii tych wynika również, uwzględniając uszkodzenia pojazdu, że gdyby J. Z. podróżował na tylnej kanapie z zapiętymi pasami bezpieczeństwa i w pozycji siedzącej to doznałby on co najwyżej powierzchownych, lekkich uszkodzeń powłok miękkich (otarć naskórka, podbiegnięć krwawych). W ocenie Sądu Okręgowego opinie te są wiarygodne.

Sąd ten przyjął, iż w dacie zaistnienia zdarzenia J. Z. naruszył przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. nr 108, poz. 908 ze zm.). Art. 39 ust. 1 tego prawa przewiduje, że kierujący pojazdem samochodowym oraz osoba przewożona takim pojazdem wyposażonym w pasy bezpieczeństwa są obowiązani korzystać z tych pasów podczas jazdy, z kolei art. 45 ust. 2 pkt. 3 zakazuje kierującemu pojazdem przewożenia pasażera w sposób niezgodny z art. 39. W związku z tym kierujący pojazdem odpowiada za bezpieczeństwo przewożonego pasażera w zakresie obowiązkowego korzystania z pasów bezpieczeństwa. Niezastosowanie się do zasad ruchu drogowego jednak nie oznacza automatycznie przypisania skutku w postaci spowodowania zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Nie oznacza również, iż skutek w postaci kolizji jest wynikiem zachowania podróżującego. Konieczne jest wykazanie związku przyczynowego między zachowaniem podróżującego a zaistniałym zdarzeniem. Takiego związku Sąd Okręgowy nie dopatrzył się. W jego ocenie Sądu brak zapiętych pasów bezpieczeństwa i jazda w pozycji leżącej przez J. Z. stanowiły bezpośrednie przyczyny powstałej szkody w postaci obrażenia ciała, w następstwie których poniósł on śmierć. Zapięcie pasów bezpieczeństwa przez J. Z. zapobiegłoby wyrzuceniu go z wnętrza pojazdu i zminimalizowałoby skutki ewentualnych, niegroźnych dla życia uszkodzeń ciała, doznałby on co najwyżej powierzchownych, lekkich uszkodzeń powłok miękkich (otarć naskórka, podbiegnięć krwawych). W tym kontekście Sąd Okręgowy uznał, iż J. Z. swoim zachowaniem (nie zapięte pasy bezpieczeństwa, podróżowanie w pozycji leżącej) przyczynił się do zwiększenia skutków szkody, zwiększenia zakresu uszkodzeń ciała.

Z uwagi na powyższe Sąd ten uznał, iż J. Z. przyczynił się w 20 % do powstania szkody na jego osobie. Dlatego też ustaloną powyżej wysokość zadośćuczynienia w kwotach 50.000 zł na rzecz powódki I. Z. i 40.000 zł na rzecz powodów D. Z. i B. Z. obniżył do wskazanego stopnia przyczynienia się, a więc do kwot 40.000 zł i 30.000 zł. Podstawę orzeczenia odsetek stanowił art. 14 w/w ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w zw. z art. 481 kc.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 100 kpc.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany. Zarzucił Sądowi Okręgowemu:

⚫

naruszenie przepisu art. 321 § 1 kpc poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki I. Z. kwoty 37 500,00 zł tytułem zadośćuczynienia, podczas gdy powódka I. Z. domagała się zasądzenia kwoty zadośćuczynienia w wysokości 37 500,00 zł,

⚫

naruszenie przepisu art. 316 § 1 kpc w zw. z art. 325 kpc poprzez jego pominięcie i odstąpienie od orzeczenia o oddaleniu powództwa D. i B. Z. w kwocie powyżej 37 500,00 zł,

⚫

naruszenie przepisu art. 100 kpc poprzez jego błędne zastosowanie i nie uwzględnienie, iż w przypadku częściowego jedynie uwzględnienia powództwa koszty procesu winny zostać stosunkowo rozdzielone.

Na podstawie tych zarzutów pozwany wniósł o:

⚫

zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa I. Z. w części powyżej 37 500,00 zł, orzeczenie o oddaleniu roszczeń D. i B. Z. w kwocie powyżej 30 000,00 zł oraz rozliczenie kosztów procesu przed Sądem I instancji, stosownie do wyniku postępowania,

⚫

zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem II instancji według norm przepisanych,

ewentualnie o

⚫

uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest częściowo uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podziela zawarty w apelacji pozwanego zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 321 § 1 kpc poprzez zasądzenie na rzec powódki I. Z. kwoty 40.000 zł (omyłkowo wskazanej w zarzucie 37.500 zł) tytułem zadośćuczynienia, podczas gdy domagała się ona zasądzenia z tego tytułu kwoty 37.500 zł. W przebiegu postępowania przed Sądem Okręgowym wynika, iż strona powodowa, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika procesowego, modyfikowała żądanie pozwu i ostatecznie w piśmie procesowym z dnia 31 maja 2011r. wniosła o zasądzenie od pozwanego zakładu ubezpieczeń na rzecz każdej osoby uprawnionej kwoty po 37.500 zł (k. 95). W tym piśmie procesowym nie ma mowy o częściowym cofnięciu powództwa, a w treści uzasadnienia wyroku Sądu I instancji nie dokonano analizy w/w dyspozycji strony powodowej w kontekście warunków określonych w art. 203 kpc. W tym stanie rzeczy należało w niniejszej sprawie przyjąć, iż Sąd I instancji był związany ostatecznie sformułowanym żądaniem pozwu, w którym powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz tytułem zadośćuczynienia kwot po 37.500 zł. Zatem Sąd Okręgowy zasądzając z tego tytułu na rzecz powódki kwotę 40.000 zł orzekł niezgodnie z zasadą przewidzianą w aktualnie obowiązującym art. 321 § 1 kpc. Trafnie więc w apelacji pozwany zarzucił Sądowi I instancji naruszenie w/w przepisu. Dlatego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w powyższym zakresie.

Nie mógł natomiast odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 316 § 1 w zw. 325 kpc poprzez pominięcie i odstąpienie od orzeczenia o oddaleniu powództwa D. i B. Z. w kwocie powyżej 37.500 zł. Wyroku Sądu Okręgowego nie zawiera rozstrzygnięcia o oddaleniu roszczeń tych powodów. Założeniem apelacji jest istnienie wyroku. Wyrok może być zaskarżony tylko w takiej części, w jakiej istnieje, czy to wtedy, gdy uwzględnia powództwo, czy też, gdy je oddala. Apelacja zaskarżająca orzeczenie nieistniejące podlega odrzuceniu (Kodeks postępowania cywilnego- komentarz, Wyd. LexisNexis, W-wa 2012, t. I. str. 182). Skoro wyrok Sądu I instancji nie zwiera orzeczenia o oddaleniu powództwa to kwestionująca zaniechanie tego Sądu apelacja pozwanego podlegała odrzuceniu na podstawie art. 370 kpc, jako skierowana przeciwko nieistniejącemu rozstrzygnięciu.

Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego co do orzeczenia o kosztach procesu w pierwszej instancji uznając, iż powodowie ulegli w tym postępowaniu jedynie w nieznacznej części swego żądania. W związku z tym na podstawie art. 100 zd. 2 kpc dopuszczalne było włożenie na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 w zw. z art. 108 § 1 kpc odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym na rzecz pozwanego. W istocie w tym zakresie wchodziłyby w rachubę koszty procesu należne od powódki, której jednak żądanie dotyczące zadośćuczynienia zostało w całości uwzględnione. W związku z tym brak jest podstaw do obciążania jej kosztami procesu na rzecz pozwanego.

O zwrocie pozwanemu opłaty od apelacji Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z art. 79 ust. 1 lit. e ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167, poz. 1398 ze zm.).