Pełny tekst orzeczenia

24/1/B/2006

POSTANOWIENIE
z dnia 6 września 2005 r.
Sygn. akt Ts 27/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Marian Grzybowski,


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jana Mieczkowskiego, Tadeusza Dąbkowskiego i Ryszarda Chrostowskiego – wspólników spółki PPH Terrazyt s.j., w sprawie zgodności:
art. 24a § 2 w zw. z art. 21 § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 22 i art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 9 lutego 2005 r. skarżący zakwestionowali zgodność z Konstytucją art. 24a § 2 w zw. z art. 21 § 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Zaskarżonym przepisom skarżący zarzucili niezgodność z art. 2, art. 20, art. 22 oraz art. 217 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Decyzją Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Białymstoku z 7 października 2002 r. (nr DF.III/8-431-398-11-1-01/1), podjętą w wyniku przeprowadzonego postępowania kontrolnego w zakresie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków za 1999 r., dokonano wobec skarżących wymiaru podatku od towarów i usług za miesiące czerwiec-grudzień 1999 r. Rozstrzygnięcie to zostało następnie utrzymane w mocy decyzją Izby Skarbowej w Białymstoku z 29 stycznia 2003 r. (nr IS.ZPP-4408/208/02/03). Skarga skarżących na tę decyzję została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Białymstoku z 25 listopada 2003 r. (sygn. akt SA/Bk 323/03). Skarżący skierowali następnie skargę kasacyjną od opisanego wyżej wyroku, która została odrzucona postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 5 października 2004 r. (sygn. akt FSK 74/04). W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd stwierdził, że skarga kasacyjna nie spełnia wymogów określonych w art. 176 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Nie wskazano w niej, czy kwestionowany wyrok jest zaskarżony w całości czy w części. Ponadto nie zawiera ona podstaw kasacyjnych, nie wskazuje również przepisów ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, które zdaniem skarżących zostały naruszone przez sąd pierwszej instancji. Uznając skargę kasacyjną za niedopuszczalną Sąd postanowił o jej odrzuceniu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, służącym usuwaniu z systemu prawnego przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Warunkiem dopuszczalności korzystania ze skargi konstytucyjnej jest więc nie tylko uczynienie jej przedmiotem przepisów, które były podstawą indywidualnego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego, ale także doprowadzenie do wydania w tej sprawie orzeczenia o charakterze ostatecznym. Wymóg ten stanowi konsekwencję zasady subsydiarności skargi konstytucyjnej, zgodnie z którą skarga wniesiona być może do Trybunału Konstytucyjnego dopiero po wykorzystaniu przez skarżącego innych środków ochrony wolności i praw. Z powyższym założeniem koresponduje ściśle unormowanie art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z nim, skarga może być wniesiona dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Należy podkreślić także, iż ustawodawca nie przewidział możliwości zwolnienia skarżącego z obowiązku uprzedniego wyczerpania drogi prawnej, a więc wniesienia skargi konstytucyjnej bez uprzedniego wykorzystania przysługujących środków ochrony jego praw.
W dotychczasowym orzecznictwie w sprawie skargi konstytucyjnej podkreślano wielokrotnie, że wymóg wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu, w którym skarżący wiąże zarzut naruszenia jego konstytucyjnych praw z wydaniem decyzji administracyjnej oznacza konieczność wszczęcia postępowania sądowo-administracyjnego i uzyskania prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego. Dopiero uzyskanie takiego orzeczenia wypełnia przesłankę wyczerpania przysługującej skarżącemu drogi prawnej, nadając walor ostateczności rozstrzygnięciu, z którym wiąże on zarzut niekonstytucyjności kwestionowanych w skardze unormowań (zob. np. postanowienia TK z: 6 października 1998 r., sygn. Ts 98/98, OTK ZU nr I(30)/1999, poz. 81; 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9; 21 stycznia 1998 r., sygn. Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 19; 1 września 1998 r., sygn. Ts 107/98, OTK ZU nr I (30)/1999, poz. 79). Z dniem doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego rozpoczyna też bieg 3-miesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, tezy wypowiedziane w cytowanych wyżej orzeczeniach zachowały pełną aktualność pomimo zaistniałych po 1 stycznia 2004 r. zmian w stanie prawnym normującym postępowanie sądowo-administracyjne. Zgodnie z art. 101 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.), w sprawach zakończonych prawomocnym orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego przed dniem 1 stycznia 2004 r., w których nie upłynął termin do wniesienia rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego, strona może, w terminie do dnia 31 marca 2004 r. wnieść skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga kasacyjna wnoszona wobec prawomocnego orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego zajmuje zatem miejsce rewizji nadzwyczajnej, stanowiąc w tym przypadku, nadzwyczajny środek odwoławczy umożliwiający podważenie prawomocnego rozstrzygnięcia tego Sądu (zob. postanowienie TK z 8 grudnia 2004 r., sygn. Ts 75/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 315). Konsekwentnie przyjąć wobec tego należy, że próba wzruszenia takiego wyroku przez skargę kasacyjną wnoszoną na podstawie art. 101 cyt. wyżej ustawy nie stanowi już elementu obowiązkowego wyczerpania przez skarżącego przysługującej drogi prawnej, sama zaś skarga kasacyjna wnoszona wobec prawomocnego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego nie należy – podobnie jak rewizja nadzwyczajna – do kategorii tzw. zwyczajnych środków odwoławczych. Zainicjowanie przez skarżącego postępowania mającego na celu odebranie przymiotu ostateczności orzeczeniu, w związku z którym sformułowana została skarga konstytucyjna musi być uznane za okoliczność nie mającą wpływu na bieg ustawowego terminu do skorzystania ze skargi konstytucyjnej.
Biorąc powyższe ustalenia pod uwagę, stwierdzić należy, że niniejsza skarga konstytucyjna wniesiona została bez dochowania ustawowego terminu do wystąpienia z tym środkiem prawnym. Termin ten upłynął bowiem trzy miesiące od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Białymstoku z 25 listopada 2003 r. (sygn. akt SA/Bk 323/03). Podjęta przez skarżących próba podważenia tego wyroku w postępowaniu zainicjowanym skargą kasacyjną wniesioną na podstawie art. 101 cyt. wyżej ustawy stanowiła okoliczność nie sanującą przekroczenia ustawowego terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.
Należy podkreślić, że powyższe stanowisko Trybunału Konstytucyjnego stoi w opozycji do argumentacji skarżących, zgodnie z którą za początek terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną uznany być winien dzień doręczenia skarżącym postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 5 października 2004 r. (sygn. akt FSK 74/04) o odrzuceniu skargi kasacyjnej od opisanego wyżej prawomocnego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Białymstoku. Trzeba w związku z tym ponownie zauważyć, że argumenty te opierają się na wadliwym założeniu, iż skarga kasacyjna składana na podstawie art. 101 cyt. wyżej ustawy stanowi tzw. zwyczajny środek odwoławczy, którego wykorzystanie stanowi element wyczerpania drogi prawnej przysługującej skarżącemu. Założenie to nie jest prawidłowe, o czym była już mowa wcześniej. Ponadto trzeba zauważyć, że nawet gdyby uznać pogląd skarżących za prawidłowy, to złożenie przez nich skargi kasacyjnej nie doprowadziło do uzyskania w sprawie merytorycznego orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Złożona przez skarżących skarga kasacyjna została bowiem odrzucona postanowieniem tego Sądu z uwagi zaistniałe w niej nieusuwalne braki, skutkujące niedopuszczalnością tego środka prawnego. Ponownie odwołując się do orzecznictwa w sprawie skargi konstytucyjnej, należy w związku z tym zauważyć, że wymóg wyczerpania przysługującej drogi prawnej rozumiany winien być w ten sposób, iż skarżący zobligowany jest do skutecznego wykorzystania przysługujących mu środków odwoławczych. Obowiązek ten nie jest spełniony w sytuacji, w której orzeczenie stało się ostateczne dlatego, że skarżący nie wykorzystał możliwości wyczerpania całego dostępnego toku instancji (zob. np. postanowienia TK z: 4 sierpnia 1998 r., sygn. Ts 55/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 85; 17 sierpnia 1998 r., sygn. Ts 90/98, OTK ZU nr I(30)/1999, poz. 68; 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 135/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 28). Wadliwy sposób wykorzystania skargi kasacyjnej przez skarżących nie może być uznany za prawidłowe – w świetle art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – wypełnienie wymogu wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej. Należy jeszcze raz podkreślić, że z zasady subsydiarności skargi konstytucyjnej wynika jednoznacznie powinność skarżącego poszukiwania skutecznej ochrony praw w pierwszym rzędzie przed sądem. To właśnie do tej kategorii organów państwa należy w pierwszej kolejności zagwarantowanie przestrzegania praw i wolności. Wadliwe wykorzystywanie środków związanych z tą ochroną, wykluczające uzyskanie merytorycznego orzeczenia sądowego w danej sprawie, staje zaś na przeszkodzie poszukiwaniu przez skarżącego takiej ochrony w postępowaniu przez Trybunałem Konstytucyjnym, inicjowanym wnoszoną skargą konstytucyjną.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, orzeka się jak w sentencji.