Pełny tekst orzeczenia

143/4/B/2006

POSTANOWIENIE

z dnia 20 grudnia 2005 r.


Sygn. akt Ts 146/05



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marian Grzybowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Joanny Majorczyk w sprawie zgodności:

1) art. 6 ust. 1 pkt 1a tiret 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz. U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oraz art. 9 Konstytucji w zw. z art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 1 Protokołu nr I do Konwencji (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.);

2) art. 59 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), z osobna albo łącznie z art. 6 ust. 1 pkt 1a tiret 1 ustawy wymienionej w punkcie 1 w zw. z art. 9 pkt 1 tej ustawy, z art. 32 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE:



W skardze konstytucyjnej z 19 sierpnia 2005 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 6 ust. 1 pkt 1a tiret 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz. U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.; dalej: ustawa o restrukturyzacji) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji oraz art. 9 Konstytucji w zw. z art. 14 Konwencji o ochronie człowieka i podstawowych wolności oraz art. 1 Protokołu nr I do Konwencji; oraz art. 59 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa), z osobna albo łącznie z art. 6 ust. 1 pkt 1a tiret 1 ustawy o restrukturyzacji w zw. z art. 9 pkt 1 tej ustawy, z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. 24 kwietnia 2002 r. skarżąca wraz z mężem złożyła korektę zeznania podatkowego za rok 2000 wykazującą zaległość podatkową, zaś 18 lipca 2002 r. dokonała wpłaty zaległości wraz z odsetkami. W dniu 14 listopada 2002 r. skarżąca wystąpiła z wnioskiem o restrukturyzację zaległości podatkowej, jednak 24 grudnia 2004 r. Urząd Skarbowy Poznań – Jeżyce (sygn. akt SU/4101-145/02/R) wydał decyzję o umorzeniu postępowania z powodu wcześniejszego wygaśnięcia zobowiązania, a więc bezprzedmiotowości postępowania. Izba Skarbowa w Poznaniu decyzją z 21 marca 2003 r. (sygn. akt NNU/4264-21/03) utrzymała w mocy decyzję organu niższej instancji. Po rozpoznaniu skargi na decyzję Izby Skarbowej w Poznaniu Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z 10 lutego 2004 r. (sygn. akt I SA/Po 1368/03) oddalił skargę. Wyrokiem z 20 stycznia 2005 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt FSK 1321/04) oddalił skargę kasacyjną w tej sprawie.

Skarżąca zarzuciła, że w niniejszej sprawie naruszone zostało prawo do równego traktowania wyrażone w art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz prawo do ochrony własności, o którym mowa w art. 64 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis art. 59 § 1 ordynacji podatkowej rozumiany w ten sposób, że zapłata należności podatkowej i odsetek w sytuacji zagrożenia przymusową egzekucją i utraty źródła dochodów, wobec braku możliwości uzyskania zaświadczenia o braku zaległości podatkowych, powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego, prowadzi do naruszenia zasady równej ochrony własności. Podatnik, który zapłacił podatek znajduje się bowiem, zdaniem skarżącej, w gorszej sytuacji niż podatnicy, którzy podatku nie zapłacili. Nie może bowiem korzystać z możliwości restrukturyzacji należności podatkowej. Prowadzi to do naruszenia prawa skarżącej do równego traktowania. Zdaniem skarżącej w ten sposób podatnik, który wypełnił swój obowiązek zostaje pozbawiony dobrodziejstwa płynącego z innych przepisów (ustawy o restrukturyzacji) i traci przez to część majątku, co narusza prawo do ochrony własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Naruszenie wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa prawnego polega w przekonaniu skarżącej na nieprzewidywalności działania ustawodawcy i zbyt szybkim wprowadzeniu ustawy o restrukturyzacji, której projekt skierowano do Sejmu już po dniu dokonania przez skarżącą zapłaty. W ten sposób Państwo uzyskało korzyść, a skarżąca poniosła stratę majątkową. Zdaniem skarżącej przepis art. 6 ust. 1 pkt 1a tiret 1 ustawy o restrukturyzacji jest sprzeczny z art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 1 Protokołu nr I do Konwencji gdyż wprowadza dyskryminację oraz narusza prawo do niezakłóconego korzystania z mienia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącą, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącej praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącą naruszenia jej praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącą praw konstytucyjnych. Przekonanie skarżącej, że poprzez zastosowanie zaskarżonych przepisów doszło do naruszenia prawa do równego traktowania oraz prawa do ochrony własności i zasady zaufania do państwa prawnego jest jednak oczywiście bezzasadne.

Wskazywane przez skarżącą zagadnienie wygaśnięcia zobowiązania podatkowego i określenia charakteru świadczenia na poczet wymagalnego zobowiązania podatkowego nie mogą być przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. Jak wskazuje sama skarżąca, istota problemu związana jest z rozbieżnościami w ocenie wskazanych przepisów ordynacji podatkowej przez organy podatkowe i sądy administracyjne oraz skutków spełniania obowiązku podatkowego, a więc z niejednolitą wykładnią przepisów. Ta zaś nie może być przedmiotem rozpoznania Trybunału. Prezentowane pomocniczo orzecznictwo sądów administracyjnych dotyczy istnienia obowiązku zapłaty i jego wygaśnięcia, w sprawie niniejszej chodzi zaś o kwestię spełnienia należnego świadczenia wynikającego z zaległości podatkowej, której skarżąca nie kwestionuje. Ponadto wskazać należy, że w sytuacji skarżącej chodziło o dobrowolne dokonanie zapłaty podatku należnego, w wysokości określonej przez skarżącą w korekcie zeznania podatkowego. Skarżąca nie kwestionowała ponadto samego obowiązku zapłaty podatku oraz odsetek, lecz jedynie wysokość odsetek od zaległości podatkowej, jako że wnosiła o ich umorzenie. Tym samym argumenty dotyczące spornego charakteru świadczenia skarżącej uznać należy za chybione.

Rozważeniu podlegają jednak zarzuty skarżącej dotyczące naruszenia prawa do ochrony własności i prawa do równego traktowania w związku z wprowadzeniem ustawy o restrukturyzacji w kontekście przepisów ordynacji podatkowej. Uznać należy, że mają one charakter oczywiście bezzasadny. Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej, zarzuty skarżącej związane są z pozbawieniem jej możliwości restrukturyzacji należności publicznoprawnych. Skarżąca twierdzi, że będąc podatnikiem, który zapłacił podatek, znajduje się w gorszej sytuacji niż podatnicy, którzy podatku nie zapłacili, ponieważ nie może korzystać z możliwości restrukturyzacji należności podatkowej. Tak formułowany zarzut naruszenia prawa do ochrony własności oraz narażenia skarżącej na stratę majątkową jest jednak oczywiście bezzasadny. Jak stwierdzał to już wielokrotnie Trybunał Konstytucyjny, wyrażona w art. 64 ust. 2 Konstytucji zasada ochrony własności nie ma bezpośredniego zastosowania do przepisów określających obowiązki podatkowe. Zgodnie z art. 84 Konstytucji każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, stąd ich nakładanie oraz wprowadzanie ulg i zwolnień podatkowych nie może być uznawane za ograniczenie prawa własności. Władza ustawodawcza ma daleko idącą swobodę w kształtowaniu prawa daninowego, w ramach której mieści się możliwość wyboru między różnymi konstrukcjami zobowiązań podatkowych (zob. wyroki TK z: 3 listopada 1998 r., sygn. K. 12/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 98; 5 stycznia 1999 r., sygn. K. 27/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 1). Jeszcze swobodniej może ustawodawca decydować o ulgach i zwolnieniach podatkowych, dlatego że o ich przedmiocie i zakresie nie decydują przesłanki prawne, ale ekonomiczne i społeczne. Stąd też można mówić o daleko idącej swobodzie w ustanawianiu podmiotowych zwolnień od podatków, jeżeli zwolnienia te, mające charakter wyjątków od zasady powszechności obciążeń podatkowych, są usprawiedliwione celami społeczno-gospodarczymi, znajdującymi uzasadnienie w wartościach chronionych konstytucyjnie. Następstwem swobody ustawodawcy w kształtowaniu wskazanych wyżej elementów prawa daninowego jest ograniczenie kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który nie jest uprawniony do oceny celowości poszczególnych rozwiązań przyjmowanych przez ustawodawcę. Trybunał może ingerować w tę dziedzinę wówczas, gdy unormowania ustawowe poddawane kontroli godzą w sposób oczywisty w inne normy, zasady lub wartości konstytucyjne; nie ma podstaw do ingerencji, gdy ustawodawca wybrał jeden z możliwych wariantów uregulowania danej kwestii, nawet w razie wątpliwości, czy wybrał wariant najlepszy (wyrok z 9 maja 2005 r., sygn. SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47).

Restrukturyzacja należności podatkowych jest w istocie zwolnieniem z obowiązku zapłaty należnej daniny na rzecz państwa. Możliwość restrukturyzacji należności nie jest więc prawem, lecz szczególnym przywilejem przyznawanym przez ustawodawcę w uzasadnionych wypadkach. Ustawodawcy przysługuje swoboda decyzji co do wprowadzenia określonego przywileju podatkowego, określenia jego zakresu przedmiotowego, podmiotowego i innych elementów. W tej sytuacji wyłączenie z grona podmiotów uprawionych do korzystania z tego przywileju nie może być samo w sobie traktowane jako naruszenie ochrony własności i narażenie na stratę majątkową.

Ochrona prawna osób powołujących się na dany przywilej nie jest więc równa bezpośredniej ochronie praw i wolności konstytucyjnych jednostki. Wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenia i wyłączenia nie mogą jednak prowadzić do naruszenia ogólnych zasad wiążących demokratyczne państwo prawne oraz reguł rzetelności postępowania wobec jednostki. W tym zakresie znaczenie może mieć więc podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia zasady równości. Ocenie podlegać może jedynie to, czy sposób określenia podmiotów uprawnionych do korzystania z tak wskazanego przywileju podatkowego nie narusza zasady równości.

Analiza zaskarżonych przepisów oraz stanu faktycznego wskazanego w skardze konstytucyjnej przekonuje jednak, że zarzut naruszenia zasady równości jest nietrafny. Wprowadzenie przepisów przyznających szczególne przywileje podatkowe, do których należy wskazana możliwość restrukturyzacji należności podatkowych nie jest sprzeczne z zasadą równości pod warunkiem, że równo traktują tych, którzy posiadają tę samą cechę i są w tej samej sytuacji. Zgodnie z utrwaloną już linią doktryny konstytucyjnej oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego istota zasady równości sprowadza się do nakazu adresowanego do władzy publicznej – takiego samego pod względem prawnym traktowania podmiotów należących do tej samej kategorii, (klasy) podmiotów, wyróżnionych ze względu na daną cechę lub kryterium uznawane za prawnie doniosłe (relewantne) z punktu widzenia ukształtowania treści stosunku prawnego, a więc związanych z nim praw i obowiązków, łączącego tę wyróżnioną kategorię podmiotów z władzą publiczną (por. orzeczenie TK z 9 marca 1988 r., sygn. U. 7/87, OTK w 1986-1995, t. I, poz. 1; wyrok TK z 16 lutego 1999 r., sygn. SK 11/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 22). Zasada równości jest więc określana jako adresowana do organów państwa dyrektywa zakazująca stanowienie norm prawnych dyskryminujących lub uprzywilejowujących pewne osoby przez bezzasadne różnicowanie ich sytuacji prawnej. Równość w rozumieniu konstytucyjnym nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, zgodnie z powszechnie przyjętym założeniem nie oznacza identyczności (tożsamości) praw wszystkich jednostek. Równość (prawo do równego traktowania) funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom w porównaniu ze statusem innych jednostek (por. postanowienie TK z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

W niniejszej sprawie uprawnienie do ubiegania się o możliwość restrukturyzacji należności publiczoprawnych przyznano wszystkim podmiotom posiadającym zaległości podatkowe określone w art. 6 ustawy o restrukturyzacji. Objęto nią więc wszystkich, którzy na dzień wejścia w życie ustawy spełniali określone w niej warunki, tj. po pierwsze – posiadali zaległości podatkowe, po drugie – należności te znane były na dzień 30 czerwca 2002 r. Skarżąca jednak w dniu wejścia w życie wskazanych przepisów nie spełniała pierwszego z tych warunków, a więc nie sposób uznać by jej sytuacja była równa sytuacji innych podmiotów, których należność istniała w dniu wejścia w życie ustawy. Nie jest pokrzywdzeniem skarżącej przyznanie przywilejów podatkowych tym, którzy w innym momencie czasowym znaleźli się w sytuacji, w której skarżąca znajdowała się w przeszłości, gdy owe przywileje jeszcze nie istniały. Zasada równości nie może być rozumiana jako przeszkoda w przyznaniu przywilejów jednostkom, ze względu na tych którzy znajdowali się w przeszłości w sytuacji podobnej i z przywilejów nie mogli skorzystać. Zasada równości nie działa bowiem pro futuro i nie zabrania modyfikowania sytuacji prawnej podmiotów, pod warunkiem, że równo określone zostaną prawa, wolności, przywileje i obowiązki tych, którzy znajdą się wówczas w takiej samej sytuacji.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej może być jedynie zgodność z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego. Wyłącza to możliwość orzekania Trybunału w zakresie zarzutów skarżącej związanych ze wskazanymi jako wzorce oceny zgodności zaskarżonych przepisów – art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 1 Protokołu nr I do Konwencji.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.