Ts 173/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
202/5/B/2006
POSTANOWIENIE
z dnia 20 kwietnia 2006 r.
Sygn. akt Ts 173/05
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Wyrzykowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Stronnictwa Prawicy Demokratycznej, w sprawie zgodności:
1) art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji;
3) art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji;
4) art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji;
5) ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej z 19 września 2005 r., uzupełnionej pismem procesowym z dna 12 grudnia 2005 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji; art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji; ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 17 sierpnia 2005 r. Okręgowa Komisja Wyborcza w Szczecinie odmówiła rejestracji Bohdana Kopczyńskiego kandydata na senatora zgłoszonego przez Komitet Wyborczy Stronnictwa Prawicy Demokratycznej ze względu na brak wymaganej liczby podpisów wyborców popierających tę kandydaturę. Postanowieniem z 23 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie – Wydział I Cywilny oddalił skargę na postanowienie Okręgowej Komisji Wyborczej w Szczecinie. Postanowieniem z 25 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie – Wydział I Cywilny odrzucił wniosek Bohdana Kopczyńskiego o sporządzenie postanowienia z 23 sierpnia 2005 r. Zażalenie na to postanowienie oddalił Sąd Apelacyjny w Szczecinie – Wydział I Cywilny 8 września 2005 r.
Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że w niniejszej sprawie naruszone zostały konstytucyjne prawa i wolności wyborców przez nałożenie na nich obowiązków, by na listach wyborczych okręgowych składano podpis obok czytelnie wpisanego imienia i nazwiska, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL oraz by wymagano co najmniej 5.000 podpisów w wyborach do Sejmu i 3.000 w wyborach do Senatu. Prowadzi to do naruszenia zasady równości, do dyskryminacji w życiu politycznym. Niezgodność art. 147 ordynacji wyborczej ze wskazanymi wzorcami kontroli polega, zdaniem skarżącej, na pozbawieniu środka odwoławczego od orzeczenia Państwowej Komisji Wyborczej wydanego w wyniku odwołania od orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Niezgodność art. 148 i art. 149 ordynacji wyborczej ze wskazanymi wzorcami kontroli polega na pozbawieniu skarżącej środka odwoławczego od orzeczenia sądu wydanego na skutek zaskarżenia orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Zarzut niezgodności przepisów art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji sprowadza się do żądania udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy dopuszczalne jest orzekanie przez okręgową komisję wyborczą w składzie określonym w uchwale Państwowej Komisji Wyborczej z 6 czerwca 2005 r., tj. w obecności co najmniej połowy składu. Niezgodność art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji sprowadza się do odpłatnego włączenia sędziów różnych sądów, w tym sędziów w stanie spoczynku do akcji o charakterze politycznym – wyborów. Niezgodność ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji polega na finansowaniu działalności partii politycznych przez Skarb Państwa.
Ponadto w piśmie procesowym z 19 września 2005 r. uzupełniającym braki złożonej skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że nakładanie na wyborców innych obowiązków niż granica wieku 21 lat jest niezgodne z wskazanymi przez nią wzorcami konstytucyjnymi, utrudnia zaangażowanie obywateli i organizacji społecznych w wybory do Sejmu i Senatu. Konstrukcja przepisów art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej dopuszcza samowolne uznanie przez okręgowe komisje wyborcze, który przepis ma znaleźć zastosowanie, a przez to rodzi nadużycia wyborcze. Rozstrzyganie odwołań od orzeczeń okręgowej komisji wyborczej przez sąd okręgowy bez możliwości kontroli przez sąd drugiej instancji powoduje zdaniem skarżącej, że wyborcy pozbawieni są prawa do sądu. Włączenie sędziów sądów powszechnych i sędziów Sądu Najwyższego w wybory do Sejmu i Senatu nie może pozostawać w zgodzie z niezależnością sądów i niezawisłością sędziów. Niezgodność przepisów ustawy o partiach politycznych z wskazanymi wzorcami kontroli polega zdaniem skarżącej na tym, że działalność partii politycznych nie może być regulowana ustawą, gdyż wyrasta bezpośrednio z Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącą praw konstytucyjnych.
Przekonanie skarżącej, iż doszło do naruszenia jej praw i wolności konstytucyjnych jest w świetle przedstawionych argumentów oczywiście niezasadne.
Uznać należy, że zarzut naruszenia praw art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji przez przepisy art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ordynacji wyborczej jest zarzutem oczywiście bezzasadnym. Na nieporozumieniu jedynie polegać może utożsamianie warunków identyfikacyjnych wyborcy z ograniczeniem swobody i wolności udziału w wyborach. Zasadniczym powodem nałożenia wymogu złożenia podpisu obok czytelnie wpisanego imienia i nazwiska, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL jest jedynie identyfikacja wyborcy, służąca także zapobieganiu i wykrywaniu nadużyć polegających na korzystaniu z nazwiska wyborcy bez jego wyraźnej woli i wiedzy. Obowiązki te w sposób oczywisty nie służą ograniczeniu swobody wyborczej, ograniczają się bowiem jedynie do podstawowych informacji o osobie, którymi posługuje się ona na co dzień jako członek społeczeństwa i obywatel.
Niezależnie wskazać należy także, że w zakresie wskazanego zarzutu skarżąca nie wykazała naruszenia żadnych praw i wolności konstytucyjnych jej przysługujących. Uzasadnieniem zarzutu jest bowiem w przekonaniu skarżącej wskazywane naruszenie praw i wolności wyborców przez nałożenie na nich zbyt uciążliwych obowiązków. Tymczasem, jak wynika jednoznacznie z treści art. 79 Konstytucji, podstawą skargi konstytucyjnej może być jedynie przepis prawny, który był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej. Podstawy takiej nie może więc stanowić domniemane naruszenie praw i wolności innych jednostek.
Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zarzutów związanych z treścią przepisu art. 147 ordynacji wyborczej jest fakt, że przepis ten nie był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej. Przekonuje o tym jednoznacznie treść zapadłych w sprawie orzeczeń, jak też treść formułowanych przez skarżącą zarzutów. Przedmiotem rozpoznania orzekającego w sprawie sądu była jedynie kwestia odmowy rejestracji listy okręgowej ze względu na brak wymaganej liczby prawidłowo złożonych podpisów, o której mowa w przepisach art. 148 i art. 149 ordynacji wyborczej. Tymczasem, zgodnie z treścią przepisu art. 79 Konstytucji, skarga konstytucyjna dotyczyć może jedynie kwestii zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekła ostatecznie o jego wolnościach lub prawach.
Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa do sądu i dwuinstancyjności postępowania polegający na braku możliwości odwołania od orzeczenia sądu okręgowego wydanego w wyniku zaskarżenia orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Trybunał wielokrotnie wskazywał w swych orzeczeniach na znaczenie wynikającego z art. 176 Konstytucji prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Jak podkreślił w wyroku z 8 grudnia 1998 r. (K. 41/97, OTK ZU nr 7/1998, poz. 117) „Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że trzeba odróżnić z jednej strony – ogólne «prawo do sądu» i warunki do niego się odnoszące, wynikające z art. 45 Konstytucji, umiejscowionego w rozdziale II i pomyślane jako instrument gwarancji wolności i praw osobistych, a – z drugiej strony – zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego określoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji i zamieszczoną w rozdziale VIII. Systematyka Konstytucji i miejsce umieszczenia w niej tych dwóch odrębnych zasad nie jest przypadkowe i powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu ich wykładni. Treść art. 176 ust. 2 Konstytucji wyraża zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, ale – ponieważ przepis ten został umieszczony w rozdziale o sądach, dotyczy tylko spraw przekazanych ustawami do właściwości sądów, tzn. rozpoznawanych przez sądy od początku do końca” (por. też wyrok TK z 11 lipca 2005 r., SK 45/03). W niniejszej sprawie mamy zaś do czynienia z sytuacją odmienną, albowiem przedmiotem kontroli sądu jest orzeczenie okręgowej komisji wyborczej. Należy tym samym uznać, że problematyka objęta rozpatrywaną sprawą nie jest adekwatna do przedmiotu regulacji określonego w art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Utożsamianie zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 Konstytucji, polegającego na braku dwuinstancyjnego postępowania sądowego prowadzi w sytuacji stwierdzenia nieadekwatności wzorca określonego w art. 176 Konstytucji do uznania tak rozumianych zarzutów za oczywiście bezzasadne. Wobec stwierdzenia nieadekwatności pierwszego z wzorców oraz oczywistej bezzasadności drugiego odrzucić należy także możliwość kontroli zaskarżonych przepisów z art. 2 Konstytucji. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału samoistną podstawą skargi konstytucyjnej nie może być art. 2 Konstytucji, który wyraża zespół zasad ustrojowych, ale jako taki nie jest podstawą wolności lub prawa podmiotowego (por. np. postanowienie z 1 października 2003 r., SK 29/02; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99). Ponadto podkreślić należy, że wskazany w tym zakresie jako dodatkowy wzorzec kontroli przepis art. 62 ust. 1 Konstytucji nie może być uznany za adekwatny wzorzec kontroli, jako że odnosi się on do korzystania z praw wyborczych przez obywateli i pozostaje bez związku z domniemanym naruszeniem prawa skarżącej – partii politycznej – do dwuinstancyjnej kontroli orzeczeń okręgowej komisji wyborczej. Podobne uwagi odnieść należy do wzorca zawartego w art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej nie może być także zarzut niezgodności przepisów art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji, sprowadzający się do żądania udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy dopuszczalne jest orzekanie przez okręgową komisję wyborczą w składzie określonym w uchwale Państwowej Komisji Wyborczej z 6 czerwca 2005 r., tj. w obecności co najmniej połowy składu. Podstawowym powodem niedopuszczalności jest nieadekwatność podniesionych przez skarżącą wzorców konstytucyjnych, z których pierwszy określa podmiotowe czynne prawo wyborcze jednostki, drugi zaś bierne prawo wyborcze. Niezależnie zauważyć należy, że skarżąca nie wykazała na czym polegać ma naruszenie jej konstytucyjnych praw i wolności w tym zakresie. Ponadto podkreślić trzeba, że skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony indywidualnych praw i wolności naruszonych w wyniku oparcia ostatecznego orzeczenia na przepisie niezgodnym z Konstytucją, nie zaś środkiem służącym do formułowania abstrakcyjnych pytań dotyczących sposobu rozumienia niektórych przepisów oraz uchwał wydawanych przez organy państwowe.
Skarżąca nie wykazała również, jakie spośród przysługujących jej praw i wolności zostały naruszone przez zaskarżone przepisy art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej. Wskazane w tym zakresie wzorce kontroli nie mogą być uznane za wzorce adekwatne. Poza uwagami podniesionymi powyżej w odniesieniu do przepisów art. 2, art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji zauważyć należy, że samodzielnym wzorcem kontroli nie może być art. 7 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Niewątpliwie art. 7 Konstytucji nie określa więc żadnego bezpośredniego prawa podmiotowego, które może być uznane za wzorzec kontroli dokonywanej w trybie skargi konstytucyjnej. Podobnie rozumieć należy art. 178 ust. 3 Konstytucji ustanawiający zakaz działalności sędziego w partiach politycznych.
Na marginesie podkreślić należy, że zarzut naruszenia niezawisłosci i niezależności sędziów przez włączenie ich w sprawowanie funkcji kontrolnych w postępowaniu wyborczym polega na oczywistym nieporozumieniu. Udział sędziów w sprawowaniu tej kontroli ma bowiem właśnie służyć zapewnieniu procedurze kontroli procesu wyborczego należytej niezależności i rzetelności. Niezawisłość i niezależność sędziów nie może być podważona przez fakt wykonywania tych funkcji odpłatnie, w przeciwnym razie prowadziłoby to do zaprzeczenia niezależności całego wymiaru sprawiedliwości przez fakt, że sędziowie za wykonywanie funkcji sędziego pobierają wynagrodzenie. Niezależność i niezawisłość sędziowska wynika z całkowicie odmiennych podstaw. Zapewniona jest przez przepisy określające pozycję ustrojową sądów oraz sędziów jako osób sprawujących w imieniu państwa wymiar sprawiedliwości.
Zdaniem skarżącej niezgodność ustawy o partiach politycznych z wskazanymi wzorcami kontroli wynika z oparcia jej na systemie finansowania przez Skarb Państwa. Tymczasem jednak tak rozumiany zarzut nie mieści się w granicach skargi konstytucyjnej. Nie sposób bowiem przyjąć, by zaskarżone w całości przepisy ustawy były podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej w niniejszej sprawie. Niezależnie zauważyć można, że także w tym zakresie skarżąca nie wykazała na czym polega naruszenie tych jej praw i wolności, które mogą być przedmiotem ochrony w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej.
Reasumując uznać należy, że podniesione przez skarżącą zarzuty nie mieszczą się w sposób oczywisty w dopuszczalnym zakresie kognicji Trybunału Konstytucyjnego, bądź też nie mogą być przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 20 kwietnia 2006 r.
Sygn. akt Ts 173/05
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Wyrzykowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Stronnictwa Prawicy Demokratycznej, w sprawie zgodności:
1) art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji;
3) art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji;
4) art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji;
5) ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej z 19 września 2005 r., uzupełnionej pismem procesowym z dna 12 grudnia 2005 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji; art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji; ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 17 sierpnia 2005 r. Okręgowa Komisja Wyborcza w Szczecinie odmówiła rejestracji Bohdana Kopczyńskiego kandydata na senatora zgłoszonego przez Komitet Wyborczy Stronnictwa Prawicy Demokratycznej ze względu na brak wymaganej liczby podpisów wyborców popierających tę kandydaturę. Postanowieniem z 23 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie – Wydział I Cywilny oddalił skargę na postanowienie Okręgowej Komisji Wyborczej w Szczecinie. Postanowieniem z 25 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie – Wydział I Cywilny odrzucił wniosek Bohdana Kopczyńskiego o sporządzenie postanowienia z 23 sierpnia 2005 r. Zażalenie na to postanowienie oddalił Sąd Apelacyjny w Szczecinie – Wydział I Cywilny 8 września 2005 r.
Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że w niniejszej sprawie naruszone zostały konstytucyjne prawa i wolności wyborców przez nałożenie na nich obowiązków, by na listach wyborczych okręgowych składano podpis obok czytelnie wpisanego imienia i nazwiska, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL oraz by wymagano co najmniej 5.000 podpisów w wyborach do Sejmu i 3.000 w wyborach do Senatu. Prowadzi to do naruszenia zasady równości, do dyskryminacji w życiu politycznym. Niezgodność art. 147 ordynacji wyborczej ze wskazanymi wzorcami kontroli polega, zdaniem skarżącej, na pozbawieniu środka odwoławczego od orzeczenia Państwowej Komisji Wyborczej wydanego w wyniku odwołania od orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Niezgodność art. 148 i art. 149 ordynacji wyborczej ze wskazanymi wzorcami kontroli polega na pozbawieniu skarżącej środka odwoławczego od orzeczenia sądu wydanego na skutek zaskarżenia orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Zarzut niezgodności przepisów art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji sprowadza się do żądania udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy dopuszczalne jest orzekanie przez okręgową komisję wyborczą w składzie określonym w uchwale Państwowej Komisji Wyborczej z 6 czerwca 2005 r., tj. w obecności co najmniej połowy składu. Niezgodność art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 178 ust. 3 w zw. z art. 62 ust. 1 i art. 99 ust. 1-2 Konstytucji sprowadza się do odpłatnego włączenia sędziów różnych sądów, w tym sędziów w stanie spoczynku do akcji o charakterze politycznym – wyborów. Niezgodność ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. Nr 98, poz. 604 ze zm.) w zw. z art. 140-150 ordynacji wyborczej z art. 2, art. 7, art. 11, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1-2 Konstytucji polega na finansowaniu działalności partii politycznych przez Skarb Państwa.
Ponadto w piśmie procesowym z 19 września 2005 r. uzupełniającym braki złożonej skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że nakładanie na wyborców innych obowiązków niż granica wieku 21 lat jest niezgodne z wskazanymi przez nią wzorcami konstytucyjnymi, utrudnia zaangażowanie obywateli i organizacji społecznych w wybory do Sejmu i Senatu. Konstrukcja przepisów art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej dopuszcza samowolne uznanie przez okręgowe komisje wyborcze, który przepis ma znaleźć zastosowanie, a przez to rodzi nadużycia wyborcze. Rozstrzyganie odwołań od orzeczeń okręgowej komisji wyborczej przez sąd okręgowy bez możliwości kontroli przez sąd drugiej instancji powoduje zdaniem skarżącej, że wyborcy pozbawieni są prawa do sądu. Włączenie sędziów sądów powszechnych i sędziów Sądu Najwyższego w wybory do Sejmu i Senatu nie może pozostawać w zgodzie z niezależnością sądów i niezawisłością sędziów. Niezgodność przepisów ustawy o partiach politycznych z wskazanymi wzorcami kontroli polega zdaniem skarżącej na tym, że działalność partii politycznych nie może być regulowana ustawą, gdyż wyrasta bezpośrednio z Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącą praw konstytucyjnych.
Przekonanie skarżącej, iż doszło do naruszenia jej praw i wolności konstytucyjnych jest w świetle przedstawionych argumentów oczywiście niezasadne.
Uznać należy, że zarzut naruszenia praw art. 2, art. 32, art. 62 ust. 1, art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji przez przepisy art. 196 ust. 1-5, art. 140, art. 142 ust. 1-3, art. 147, art. 148, art. 149 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ordynacji wyborczej jest zarzutem oczywiście bezzasadnym. Na nieporozumieniu jedynie polegać może utożsamianie warunków identyfikacyjnych wyborcy z ograniczeniem swobody i wolności udziału w wyborach. Zasadniczym powodem nałożenia wymogu złożenia podpisu obok czytelnie wpisanego imienia i nazwiska, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL jest jedynie identyfikacja wyborcy, służąca także zapobieganiu i wykrywaniu nadużyć polegających na korzystaniu z nazwiska wyborcy bez jego wyraźnej woli i wiedzy. Obowiązki te w sposób oczywisty nie służą ograniczeniu swobody wyborczej, ograniczają się bowiem jedynie do podstawowych informacji o osobie, którymi posługuje się ona na co dzień jako członek społeczeństwa i obywatel.
Niezależnie wskazać należy także, że w zakresie wskazanego zarzutu skarżąca nie wykazała naruszenia żadnych praw i wolności konstytucyjnych jej przysługujących. Uzasadnieniem zarzutu jest bowiem w przekonaniu skarżącej wskazywane naruszenie praw i wolności wyborców przez nałożenie na nich zbyt uciążliwych obowiązków. Tymczasem, jak wynika jednoznacznie z treści art. 79 Konstytucji, podstawą skargi konstytucyjnej może być jedynie przepis prawny, który był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej. Podstawy takiej nie może więc stanowić domniemane naruszenie praw i wolności innych jednostek.
Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zarzutów związanych z treścią przepisu art. 147 ordynacji wyborczej jest fakt, że przepis ten nie był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej. Przekonuje o tym jednoznacznie treść zapadłych w sprawie orzeczeń, jak też treść formułowanych przez skarżącą zarzutów. Przedmiotem rozpoznania orzekającego w sprawie sądu była jedynie kwestia odmowy rejestracji listy okręgowej ze względu na brak wymaganej liczby prawidłowo złożonych podpisów, o której mowa w przepisach art. 148 i art. 149 ordynacji wyborczej. Tymczasem, zgodnie z treścią przepisu art. 79 Konstytucji, skarga konstytucyjna dotyczyć może jedynie kwestii zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekła ostatecznie o jego wolnościach lub prawach.
Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa do sądu i dwuinstancyjności postępowania polegający na braku możliwości odwołania od orzeczenia sądu okręgowego wydanego w wyniku zaskarżenia orzeczenia okręgowej komisji wyborczej. Trybunał wielokrotnie wskazywał w swych orzeczeniach na znaczenie wynikającego z art. 176 Konstytucji prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Jak podkreślił w wyroku z 8 grudnia 1998 r. (K. 41/97, OTK ZU nr 7/1998, poz. 117) „Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że trzeba odróżnić z jednej strony – ogólne «prawo do sądu» i warunki do niego się odnoszące, wynikające z art. 45 Konstytucji, umiejscowionego w rozdziale II i pomyślane jako instrument gwarancji wolności i praw osobistych, a – z drugiej strony – zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego określoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji i zamieszczoną w rozdziale VIII. Systematyka Konstytucji i miejsce umieszczenia w niej tych dwóch odrębnych zasad nie jest przypadkowe i powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu ich wykładni. Treść art. 176 ust. 2 Konstytucji wyraża zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, ale – ponieważ przepis ten został umieszczony w rozdziale o sądach, dotyczy tylko spraw przekazanych ustawami do właściwości sądów, tzn. rozpoznawanych przez sądy od początku do końca” (por. też wyrok TK z 11 lipca 2005 r., SK 45/03). W niniejszej sprawie mamy zaś do czynienia z sytuacją odmienną, albowiem przedmiotem kontroli sądu jest orzeczenie okręgowej komisji wyborczej. Należy tym samym uznać, że problematyka objęta rozpatrywaną sprawą nie jest adekwatna do przedmiotu regulacji określonego w art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Utożsamianie zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 Konstytucji, polegającego na braku dwuinstancyjnego postępowania sądowego prowadzi w sytuacji stwierdzenia nieadekwatności wzorca określonego w art. 176 Konstytucji do uznania tak rozumianych zarzutów za oczywiście bezzasadne. Wobec stwierdzenia nieadekwatności pierwszego z wzorców oraz oczywistej bezzasadności drugiego odrzucić należy także możliwość kontroli zaskarżonych przepisów z art. 2 Konstytucji. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału samoistną podstawą skargi konstytucyjnej nie może być art. 2 Konstytucji, który wyraża zespół zasad ustrojowych, ale jako taki nie jest podstawą wolności lub prawa podmiotowego (por. np. postanowienie z 1 października 2003 r., SK 29/02; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99). Ponadto podkreślić należy, że wskazany w tym zakresie jako dodatkowy wzorzec kontroli przepis art. 62 ust. 1 Konstytucji nie może być uznany za adekwatny wzorzec kontroli, jako że odnosi się on do korzystania z praw wyborczych przez obywateli i pozostaje bez związku z domniemanym naruszeniem prawa skarżącej – partii politycznej – do dwuinstancyjnej kontroli orzeczeń okręgowej komisji wyborczej. Podobne uwagi odnieść należy do wzorca zawartego w art. 99 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej nie może być także zarzut niezgodności przepisów art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej z art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji, sprowadzający się do żądania udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy dopuszczalne jest orzekanie przez okręgową komisję wyborczą w składzie określonym w uchwale Państwowej Komisji Wyborczej z 6 czerwca 2005 r., tj. w obecności co najmniej połowy składu. Podstawowym powodem niedopuszczalności jest nieadekwatność podniesionych przez skarżącą wzorców konstytucyjnych, z których pierwszy określa podmiotowe czynne prawo wyborcze jednostki, drugi zaś bierne prawo wyborcze. Niezależnie zauważyć należy, że skarżąca nie wykazała na czym polegać ma naruszenie jej konstytucyjnych praw i wolności w tym zakresie. Ponadto podkreślić trzeba, że skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony indywidualnych praw i wolności naruszonych w wyniku oparcia ostatecznego orzeczenia na przepisie niezgodnym z Konstytucją, nie zaś środkiem służącym do formułowania abstrakcyjnych pytań dotyczących sposobu rozumienia niektórych przepisów oraz uchwał wydawanych przez organy państwowe.
Skarżąca nie wykazała również, jakie spośród przysługujących jej praw i wolności zostały naruszone przez zaskarżone przepisy art. 36, art. 37, art. 38 i art. 44 ust. 1 i 7 w zw. z art. 146, art. 147, art. 148, art. 149 ordynacji wyborczej. Wskazane w tym zakresie wzorce kontroli nie mogą być uznane za wzorce adekwatne. Poza uwagami podniesionymi powyżej w odniesieniu do przepisów art. 2, art. 62 ust. 1 i art. 99 Konstytucji zauważyć należy, że samodzielnym wzorcem kontroli nie może być art. 7 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Niewątpliwie art. 7 Konstytucji nie określa więc żadnego bezpośredniego prawa podmiotowego, które może być uznane za wzorzec kontroli dokonywanej w trybie skargi konstytucyjnej. Podobnie rozumieć należy art. 178 ust. 3 Konstytucji ustanawiający zakaz działalności sędziego w partiach politycznych.
Na marginesie podkreślić należy, że zarzut naruszenia niezawisłosci i niezależności sędziów przez włączenie ich w sprawowanie funkcji kontrolnych w postępowaniu wyborczym polega na oczywistym nieporozumieniu. Udział sędziów w sprawowaniu tej kontroli ma bowiem właśnie służyć zapewnieniu procedurze kontroli procesu wyborczego należytej niezależności i rzetelności. Niezawisłość i niezależność sędziów nie może być podważona przez fakt wykonywania tych funkcji odpłatnie, w przeciwnym razie prowadziłoby to do zaprzeczenia niezależności całego wymiaru sprawiedliwości przez fakt, że sędziowie za wykonywanie funkcji sędziego pobierają wynagrodzenie. Niezależność i niezawisłość sędziowska wynika z całkowicie odmiennych podstaw. Zapewniona jest przez przepisy określające pozycję ustrojową sądów oraz sędziów jako osób sprawujących w imieniu państwa wymiar sprawiedliwości.
Zdaniem skarżącej niezgodność ustawy o partiach politycznych z wskazanymi wzorcami kontroli wynika z oparcia jej na systemie finansowania przez Skarb Państwa. Tymczasem jednak tak rozumiany zarzut nie mieści się w granicach skargi konstytucyjnej. Nie sposób bowiem przyjąć, by zaskarżone w całości przepisy ustawy były podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej w niniejszej sprawie. Niezależnie zauważyć można, że także w tym zakresie skarżąca nie wykazała na czym polega naruszenie tych jej praw i wolności, które mogą być przedmiotem ochrony w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej.
Reasumując uznać należy, że podniesione przez skarżącą zarzuty nie mieszczą się w sposób oczywisty w dopuszczalnym zakresie kognicji Trybunału Konstytucyjnego, bądź też nie mogą być przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.