Pełny tekst orzeczenia

217/5/B/2006

POSTANOWIENIE
z dnia 3 października 2006 r.
Sygn. akt Ts 194/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski – przewodniczący
Marek Mazurkiewicz – sprawozdawca
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2006 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Stowarzyszenia Obrony Praw i Wolności Studentów S.O.S. we Wrocławiu,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 78, poz. 855 ze zm.) jest niezgodny z art. 13, art. 31 ust. 3 i art. 58 ust. 2 Konstytucji. Postanowieniem z 7 lutego 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu wskazano, że zarzut skargi oparty na stwierdzeniu, w myśl którego wyłącznie art. 13 Konstytucji określa przesłanki rozwiązania (likwidacji) stowarzyszenia jest oczywiście bezzasadny. Tak sformułowany zarzut nie znajduje oparcia w wykładni językowej i systemowej przepisów Konstytucji określających przesłanki ograniczania wolności zrzeszania.
W zażaleniu z 20 lutego 2006 r. skarżący zarzucił błędną ocenę skargi i wniósł o jego uwzględnienie. Zdaniem skarżącego pogląd, w myśl którego przesłanki rozwiązania organizacji społecznej są określone wyłącznie przez art. 13 Konstytucji nie może zostać uznany za oczywiście bezzasadny, gdyż przepis ten stanowi konkretyzację art. 58 ust. 2 Konstytucji. Skoro warunki określone w art. 13 mają charakter szczególny, to problem relacji art. 13 i art. 31 ust. 3 Konstytucji w kontekście reguły kolizyjnej lex specialis wykracza poza wstępne rozpoznanie skargi konstytucyjnej. Za nieuzasadniony uznał skarżący pogląd, w myśl którego ograniczenie przesłanek likwidacji stowarzyszenia do występujących w art. 13, uniemożliwia ochronę dóbr prawnych wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podobnie ocenił skarżący stwierdzenie, że proponowana w skardze interpretacja art. 13 uniemożliwiałaby rozwiązanie organizacji o charakterze przestępczym. Zdaniem skarżącego w niniejszej sprawie delegalizacja organizacji społecznej stanowi środek ochrony prawa własności, co skutkuje nieproporcjonalnym ograniczeniem wolności zrzeszania. Skarżący podnosi również, że proporcjonalne ograniczenie wolności zrzeszania może polegać na ukaraniu stowarzyszenia grzywną czy upomnieniem, nie może natomiast polegać na jego rozwiązaniu. Na koniec skarżący wskazuje, że wbrew tezie zaskarżonego postanowienia art. 58 ust. 2 posługuje się sformułowaniem o „zakazie działania”, co ma znaczenie dla wykładni językowej tego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Relacji między art. 13, art. 31 ust. 3 i art. 58 ust. 2 Konstytucji nie można określić wyłącznie przez odwołanie się do reguły lex specialis. Z jednej strony, art. 13 usytuowany jest wśród zasad ogólnych Konstytucji, a art. 31 ust. 3 i art. 58 ust. 2 usytuowane zostały w rozdziale drugim, stanowiącym konkretyzację tych zasad. Z drugiej strony, warunki ograniczania wolności zrzeszania zostały w sposób szerszy i bardziej ogólny określone w art. 58 ust. 2 i art. 31 ust. 3, niż w art. 13. Relacja wskazanych przepisów jest więc bardziej złożona. W niniejszej sprawie nie ma potrzeby określenia całościowo tej relacji. Wystarczy skupić się na samych ograniczeniach. Z art. 13 wynika zakaz tworzenia i funkcjonowania zrzeszeń charakteryzujących się wskazanymi w tym przepisie cechami. Ustrojodawca rozstrzygnął więc jednoznacznie, że tego rodzaju przesłanki usprawiedliwiają likwidację zrzeszeń. Równocześnie jednak ustrojodawca w art. 58 ust. 2 wprowadza zakaz zakładania i funkcjonowania zrzeszeń, których cele lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. Sprzeczność z Konstytucją oznacza, że zrzeszenia naruszają wolności lub prawa innych osób lub naruszają zasady przedmiotowe Konstytucji, stąd konieczność ograniczenia lub zakazania ich działalności. Ograniczenie takie musi znajdować uzasadnienie na gruncie warunków sformułowanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Tak więc dopuszczalne konstytucyjnie jest wprowadzanie ograniczeń wolności zrzeszania, mogących skutkować likwidacją zrzeszeń, innych niż wymienione w art. 13 Konstytucji. Pogląd sformułowany w skardze, że materialnoprawne warunki ograniczania wolności zrzeszania, w przypadku likwidacji zrzeszenia, są zawarte wyłącznie w art. 13 Konstytucji nie znajduje oparcia w przedstawionej wyżej relacji. Wbrew twierdzeniom skarżącego interpretacja Konstytucji w powyższym zakresie nie nastręcza trudności. W sposób jednoznaczny można stwierdzić, że zaprezentowane przez skarżącego stanowisko jest oczywiście bezzasadne.
Sformułowanie z art. 58 ust. 2 „zakazane są zrzeszenia” i sformułowanie z art. 13 „zakazane jest istnienie” są tożsame i w tym zakresie czynione przez skarżącego rozróżnienie i wywodzone z niego konsekwencje należy uznać za nietrafne. W szczególności nie można przyjąć, że art. 58 ust. 2 Konstytucji nie daje podstaw do sformułowania kryteriów rozwiązania stowarzyszenia, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy o stowarzyszeniach.
Zakres zastosowania i normowania zakazu istnienia stowarzyszeń musi być tak ukształtowany, by gwarantował ochronę wszystkich dóbr prawnych konstytucyjnie chronionych. Jego ograniczenie do art. 13 z pewnością takich gwarancji nie daje. Dlatego też należy przyjąć, że art. 58 ust. 2 w zw. art. 31 ust. 3 stanowi samodzielną podstawę dla określania przesłanek ograniczania wolności zrzeszania.
Trybunał Konstytucyjny nie jest kompetentny do oceny wydanych w sprawie orzeczeń sądowych, w szczególności do stwierdzenia, czy dokonane przez Stowarzyszenie Obrony Praw i Wolności Studentów S.O.S. naruszenia prawa usprawiedliwiały jego likwidację. Z pewnością może stwierdzić natomiast, że ustawowe przesłanki tej likwidacji znajdują oparcie w Konstytucji. Z tego też względu Trybunał Konstytucyjny nie będzie rozważał jakie dobra prawne, w tym konkretnym przypadku miały być chronione przez likwidację stowarzyszenia i czy likwidacja ta była środkiem proporcjonalnym. Ocena w tym zakresie należy do sądu. Skarżący wskazuje, że zasada proporcjonalności zezwala na ukaranie grzywną lub upomnieniem, a nie rozwiązaniem stowarzyszenia. Nie przedstawia jednak żadnych argumentów wskazujących na takie rozumienie zasady proporcjonalności. Należy podkreślić, że stosowanie zasady proporcjonalności zależy od kolidujących ze sobą dóbr i sytuacji faktycznej, w której dochodzi do kolizji. Na płaszczyźnie stanowienia prawa można wskazać sytuacje, przywoływał je Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu, w których rozwiązanie stowarzyszenia będzie proporcjonalną ingerencją w wolność zrzeszania. Czy tak było w niniejszej sprawie powinien ocenić sąd. Nawet, gdyby przyjąć, że ingerencja w prawa skarżącego miała nieproporcjonalny charakter, nie uzasadnia to stwierdzenia niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu. Jak wskazano wyżej, w tym zakresie zarzuty skargi mogą być odnoszone wyłącznie do sfery stosowania prawa. W sferze stanowienia prawa zarzut nieuzasadnionej ingerencji nie został uzasadniony.
Za trafne należy uznać też ustalenia poczynione w zaskarżonym postanowieniu odnośnie wykładni językowej art. 58 ust. 2 Konstytucji. Dla określenia dopuszczalnych przesłanek ograniczania wolności zrzeszania istotne znaczenie ma relacja art. 13 i art. 58 ust. 2 zd. 1 Konstytucji. Zdanie drugie art. 58 ust. 2 Konstytucji jest w tym zakresie nierelewantne, gdyż odnosi się ono do działania sądu a nie ustawodawcy. Prawidłowo więc Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że dla oceny ustawowych przesłanek ograniczenia wolności zrzeszania z punktu widzenia art. 58 ust. 2 nie ma znaczenia użyte w tym przepisie sformułowanie o „zakazie działania”.

Reasumując należy stwierdzić, że sformułowany w skardze konstytucyjnej pogląd, w myśl którego brak jest w Konstytucji oparcia dla rozwiązania stowarzyszenia, którego działalność rażąco lub uporczywie narusza prawo (art. 29 ust. 1 pkt 3), jest oczywiście bezzasadny. Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.