Pełny tekst orzeczenia

106/3/B/2007

POSTANOWIENIE
z dnia 30 sierpnia 2006 r.
Sygn. akt Tw 54/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Rady Gminy Stoszowice o stwierdzenie zgodności:
1) art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) w zw. z art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 32 i w zw. z art. 167 ust. 1 oraz z art. 16 ust. 2, art. 166 ust. 1 i art. 170 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 16 ust. 2 oraz z art. 170 Konstytucji;
3) art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) w zw. z art. 80 ust. 2 i 3 i art. 90 ust. 2a i 2b tejże ustawy oraz w zw. z art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966), a także w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji;
4) rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) oraz z art. 30 ust. 8 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.),

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie stwierdzenia zgodności:
1) art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) w zw. z art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) z art. 170 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 16 ust. 2 i art. 170 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
3) art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) w zw. z art. 80 ust. 2 i 3 i art. 90 ust. 2a i 2b tejże ustawy oraz w zw. art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966), a także w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
4) rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) i z art. 30 ust. 8 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).

UZASADNIENIE

Rada Gminy Stoszowice wnioskiem z dnia 8 listopada 2005 r. zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że: art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) w zw. z art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 32 i w zw. z art. 167 ust. 1 oraz z art. 16 ust. 2, art. 166 ust. 1 i art. 170 Konstytucji; art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 16 ust. 2 oraz z art. 170 Konstytucji; art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) w zw. z art. 80 ust. 2 i 3 i art. 90 ust. 2a i 2b tejże ustawy oraz w zw. z art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966; dalej: ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego), a także w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) jest niezgodny z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) jest niezgodne z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.; dalej: ustawa o systemie oświaty) oraz z art. 30 ust. 8 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.; dalej: Karta Nauczyciela).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktów normatywnych (ich części) z aktami normatywnymi mającymi wyższą moc prawną w hierarchicznie zbudowanym systemie źródeł obowiązującego prawa. Jednakże legitymacja tych podmiotów została – w porównaniu z legitymacją przysługującą podmiotom wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji – ograniczona przez ustrojodawcę w ten sposób, że przedmiotem wniosku mogą być tylko takie przepisy, które dotyczą spraw objętych „zakresem działania wnioskodawcy” (art. 191 ust. 2 Konstytucji).
Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (podmiot legitymowany szczegółowo) podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym sędzia Trybunału Konstytucyjnego bada, czy złożony wniosek odpowiada wymogom formalnym, a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu oraz czy nie jest oczywiście bezzasadny.

2. Wnioskodawca kwestionuje konstytucyjność art. 1 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela w zw. z art. 5 ust. 5 oraz 5a ust. 2 ustawy o systemie oświaty.
W myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, Karcie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych przedszkolach i placówkach oraz zakładach kształcenia i doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy o systemie oświaty. Art. 5a ust. 2 ustawy o systemie oświaty stanowi natomiast, że „Zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej, jest zadaniem oświatowym gmin w przedszkolach i szkołach, o których mowa w art. 5 ust. 5” (tzn. w przedszkolach publicznych, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz w przedszkolach specjalnych, w szkołach podstawowych oraz gimnazjach, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych, szkół artystycznych oraz szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich).
Wnioskodawca twierdzi, że obowiązek stosowania Karty Nauczyciela przy realizacji ustawowo określonego zadania własnego gminy (art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy o systemie oświaty) ma na celu jedynie „maksymalne uwzględnienie interesów ekonomicznych nauczycieli”. Gwarancja ta jest w konsekwencji źródłem stale rosnących kosztów usług oświatowych, które ponosi gmina prowadząca publiczne placówki oświatowe. W ocenie Rady Gminy Stoszowice art. 1 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela w zw. z art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy o systemie oświaty jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 32 i w zw. z art. 167 ust. 1, z art. 16 ust. 2, art. 166 ust. 1 i art. 170 Konstytucji.
Art. 170 Konstytucji stwarza członkom wspólnoty samorządowej możliwość decydowania, w drodze referendum, w sprawach dotyczących tej wspólnoty. Skoro kwestionowane we wniosku przepisy dotyczą zadań własnych gminy (zadania oświatowego realizowanego w publicznych placówkach oświatowych, prowadzonych przez gminy), to oczywiste jest, że zarówno właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego, jak również członkowie wspólnoty samorządowej, w drodze referendum, nie mogą zdecydować – co do zasady – o niewykonywaniu tego zadania.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wniosek w odniesieniu do badania zgodności z art. 170 Konstytucji art. 1 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela w zw. z art. 5 ust. 5 oraz art. 5a ust. 2 ustawy o systemie oświaty jest oczywiście bezzasadny. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w wyżej wskazanym zakresie.
Należy przy tym odróżnić możliwość rozstrzygnięcia w referendum lokalnym o likwidacji np. konkretnej szkoły publicznej, które jednak nie ma charakteru ostatecznego (podobnie jak rozstrzygnięcie właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego), gdyż art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty wymaga w tej sprawie pozytywnej opinii kuratora oświaty.

3. Wnioskodawca zarzuca art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, że przyjęte w nim uzależnienie likwidacji szkoły (profilu kształcenia ogólnozawodowego lub zawodu, w jakim szkoła kształci, a także placówek publicznych prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego) od uzyskania pozytywnej opinii kuratora oświaty, narusza art. 2 w zw. z art. 16 ust. 2 oraz art. 170 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że kwestionowany we wniosku art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty był przedmiotem kontroli w sprawie K 29/00 zakończonej wyrokiem z 8 maja 2002 r. (OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 30), w którym Trybunał w pełnym składzie orzekł, iż przepis ten jest zgodny z art. 16 ust. 2 i art. 166 ust. 1 i nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Kierując się zasadą ne bis in idem, Trybunał Konstytucyjny stwierdza zbędność wydania orzeczenia w zakresie zgodności zaskarżonego przepisu z art. 2 w zw. z art. 16 ust. 2 Konstytucji. Zgodnie zaś z art. 39 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, okoliczność ta stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie wyżej wskazanym.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 170 Konstytucji, Trybunał odwołuje się do wywodów zawartych w pkt 2 niniejszego uzasadnienia. Trybunał Konstytucyjny powtarza zatem, iż niezależnie od podmiotu (organ jednostki samorządu terytorialnego czy też członkowie wspólnoty samorządowej) oraz trybu (proces uchwałodawczy czy też referendum lokalne) rozstrzygnięcie w sprawie likwidacji szkoły (profilu kształcenia ogólnozawodowego lub zawodu, w jakim szkoła kształci, a także placówek publicznych prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego) nie ma charakteru ostatecznego, gdyż art. 59 ust. 2 zaskarżonej ustawy wymaga w tej sprawie pozytywnej opinii kuratora oświaty.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem oczywistą bezzasadność wniosku w zakresie badania zgodności art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty z art. 170 Konstytucji. Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK okoliczność ta stanowi podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej wskazanym.

4. Gdy chodzi o zarzut dotyczący zgodności rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz. U. Nr 286, poz. 2878) z art. 5a ust. 3 ustawy o systemie oświaty oraz z art. 30 ust. 8 Karty Nauczyciela, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że kwestionowane rozporządzenie określało sposób podziału części oświatowej subwencji ogólnej w roku 2005 r. Oznacza to, że akt ten utracił moc obowiązującą z dniem 1 stycznia 2006 r.
Trybunał Konstytucyjny przypomina zatem, że kontrola hierarchicznej zgodności aktów normatywnych, poza specyficznym trybem kontroli prewencyjnej, odnosi się jedynie do aktów obowiązujących, ponieważ skutkiem prawnym stwierdzenia przez Trybunał niezgodności jest utrata mocy obowiązującej i eliminacja aktu normatywnego z systemu prawa obowiązującego. Skoro kwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, postępowanie staje się bezprzedmiotowe, a Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek (bezwzględny nakaz) umorzenia postępowania. W takiej sytuacji nie wolno kontynuować postępowania i wydawać orzeczenia merytorycznego (por. postanowienie TK z 10 marca 1998 r., K. 30/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 14).
W tym stanie rzeczy, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 36 ust. 2 ustawy o TK, utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi Rady Gminy Stoszowice, w zakresie zbadania zgodności zaskarżonego rozporządzenia ze wskazanymi wyżej wzorcami kontroli.

5. Odnosząc się do zarzutu niezgodności art. 59 ust. 2 w zw. z art. 80 ust. 2 i 3 i art. 90 ust. 2a i 2b ustawy o systemie oświaty oraz w zw. z art. 28 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, a także w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji i Sportu w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny, wbrew stanowisku wnioskodawcy, nie stwierdził, by art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, pozostawał w związku z pozostałymi przepisami. Likwidacja szkoły publicznej po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty (art. 59 ust. 2 kwestionowanej ustawy) nakłada na organ prowadzący szkołę obowiązek zapewnienia uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej tego samego typu (art. 59 ust. 1 tejże ustawy ), co pozostaje bez związku z art. 80 ust. 3 i art. 90 ust. 2a ustawy o systemie oświaty oraz z art. 28 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Podobnie, skoro w myśl art. 3 pkt 1 ustawy o systemie oświaty: „ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o szkole – należy przez to rozumieć także przedszkole”, to art. 59 ust. 2 tejże ustawy także pozostaje bez związku z jej art. 80 ust. 2 i art. 90 ust. 2b oraz z art. 28 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność wniosku o zbadanie zgodności art. 59 ust. 2 w zw. z art. 80 ust. 2 i 3 i art. 90 ust. 2a i 2b ustawy o systemie oświaty oraz w zw. z art. 28 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie wyżej wskazanym. Natomiast odmowę nadania dalszego biegu wnioskowi w odniesieniu do badania zgodności art. 59 ust. 2 ustawy o systemie oświaty w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji i Sportu w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005, uzasadnia, w myśl art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, przesłanka utraty mocy obowiązującej powołanego rozporządzenia.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.