Pełny tekst orzeczenia

194/5/B/2007

POSTANOWIENIE
z dnia 8 października 2007 r.
Sygn. akt Tw 25/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej o stwierdzenie niezgodności:
1) art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66, ze zm.) z art. 22 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 44 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr. 8, poz. 67, ze zm.) z art. 22 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.

UZASADNIENIE

W skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego wniosku z 9 lipca 2007 r. Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa domaga się stwierdzenia niezgodności art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66, ze zm.) z art. 22 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 44 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr. 8, poz. 67, ze zm.) z art. 22 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Według wnioskodawcy wymienione przepisy dyskryminują spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, naruszając wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadę równości jak również wyrażoną w art. 22 Konstytucji zasadę wolności gospodarczej. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe mogą bowiem prowadzić rachunki osób objętych zakresem podmiotowym ustaw, których niektóre przepisy są przez wnioskodawcę kwestionowane, nie mogą jednak przyjmować na te rachunki należności z tytułu świadczeń emerytalno-rentowych. Zdaniem wnioskodawcy zarzut dyskryminacji można podnieść także w stosunku do wyżej wskazanych grup zawodowych, ustawodawca bowiem, ustanawiając reguły wypłacania świadczeń, zmusza te osoby do występowania ze spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych po przejściu w stan spoczynku.
Wnioskodawca argumentuje, iż ograniczenie możliwości dokonywania wypłat wyłącznie do rachunków w banku stanowi nieuzasadnione względami ważnego interesu publicznego ograniczenie wolności działalności gospodarczej. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe prowadzą rachunki, do których stosuje się odpowiednio przepisy o rachunkach bankowych i przeprowadzają na zlecenie swoich członków rozliczenia finansowe, do których stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665) o bankowych rozliczeniach pieniężnych. Również Ordynacja podatkowa umożliwia podatnikom uiszczanie należności podatkowych poprzez rachunek w kasie. W świetle powyższych przepisów, zdaniem wnioskodawcy, zostało wprowadzone do systemu prawnego nieznajdujące uzasadnienia ograniczenie powodujące pogorszenie prawnego statusu oraz faktycznej pozycji na rynku Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wniosek przedstawiony przez podmiot, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Na tym etapie postępowania Trybunał w składzie jednoosobowym bada, czy wniosek spełnia wszystkie wymogi formalne, czy nie jest oczywiście bezzasadny, a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu.

2. Podmioty legitymowane do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego zostały określone w art. 191 Konstytucji. Przepis ten wskazuje na dwie grupy podmiotów, które korzystają z takiego uprawnienia. Są to przede wszystkim podmioty legitymowane ogólnie, określone w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Drugą grupę stanowią podmioty legitymowane indywidualnie, czyli takie, które mogą wystąpić z wnioskiem, o ile akt normatywny, który kwestionują dotyczy spraw objętych zakresem ich działalności. Do grupy tej, na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, zaliczyć należy ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych. Rozpoznając wniosek Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, Trybunał jest zmuszony przede wszystkim – na podstawie wskazanych wyżej uregulowań, nie przesądzając o słuszności podnoszonych zarzutów – zbadać, czy wnioskodawca, z punktu widzenia ustaleń faktycznych i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, może być zaliczony do kategorii organizacji zawodowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Dopiero odpowiedź pozytywna na to pytanie pozwoli na zbadanie wystąpienia kolejnej przesłanki, a mianowicie, czy kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.

3. Pojęcie „organizacji zawodowej” nie zostało zdefiniowane w aktach normatywnych. Było ono jednak przedmiotem wielokrotnych rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Szeroki wywód na temat pojęcia „organizacja zawodowa” znajduje się przede wszystkim w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (U. 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114) oraz w innych postanowieniach (zob. postanowienia z: 24 października 2001 r., T. 18/01, OTK ZU nr 1B/2002, poz. 37; 21 czerwca 2005 r., Tw 3/05, OTK ZU nr 4/B/2005, poz. 154). Trybunał uznał, że dla sprecyzowania pojęcia „organizacji zawodowej” konieczne jest ustalenie sensu przymiotnika „zawodowy”, wyróżniającego dwie z trzech kategorii organizacji zrzeszeniowych objętych zakresem art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.
Jak podkreśla Trybunał w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (U. 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114), art. 65 ust. 1 Konstytucji zapewnia każdemu wolność wyboru i wykonywania zawodu. Przepis ten znajduje się w rozdziale o wolnościach, prawach i obowiązkach człowieka i obywatela. Należy zatem przyjąć, że odnosi się on w zasadzie do osób fizycznych. Omawiana wolność została powiązana z wolnością wyboru miejsca pracy, co dodatkowo potwierdza tezę, że cały przepis odnosi się do osób fizycznych. Tylko bowiem te podmioty stosunków prawnych mogą podejmować pracę w ścisłym tego słowa znaczeniu. Również wykładnia językowa pojęcia „zawodowy” prowadzi do takich samych konkluzji. Przymiotnik ten jest używany w znaczeniu: „dotyczący określonego zawodu, związany z ludźmi wykonującymi określony zawód”, „mający związek z zawodem lub wykonywaniem zawodu”, przy czym „zawód” oznacza zajęcie, którego osoba się wyuczyła i które stale wykonuje dla pieniędzy, czerpiąc z tego środki utrzymania. Jego wykonywanie jest związane z koniecznością posiadania odpowiedniego wykształcenia i stosownych kwalifikacji (zob. Słownik języka polskiego PWN, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1999; Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. Dunaja, Warszawa 1999).
Oprócz omówionego wyżej kryterium podmiotowego organizacji zawodowej, Trybunał Konstytucyjny w swoich orzeczeniach wskazywał ponadto na: kryterium przedmiotowe (członkowie danej organizacji stale i w celach zarobkowych wykonują zajęcia, które mogą być uznane za zawód) oraz kryterium funkcjonalne (podstawowym celem i funkcją takiej organizacji powinno być reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej).

4. Analiza dostarczonego przez wnioskodawcę statutu Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej prowadzi do następujących wniosków.
Po pierwsze, zgodnie z § 1, Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa jest spółdzielnią osób prawnych. Po drugie, jak stanowi § 4, zrzesza na zasadzie dobrowolności spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Po trzecie, zgodnie z brzmieniem § 3 statutu, podstawowym celem Kasy jest „zapewnienie stabilności finansowej zrzeszonym w niej kasom”.
W tym świetle Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskodawca nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Tym samym Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa nie posiada legitymacji wnioskowej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Kasa nie zrzesza osób fizycznych – nie spełnia więc podstawowego kryterium podmiotowego. Nie można także przyjąć, że podmioty tworzące Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową stale i w celach zarobkowych wykonują jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód. Nie ma bowiem takiego zawodu jak „bankier spółdzielczy”. Wnioskodawca nie spełnia także kryterium przedmiotowego „organizacji zawodowej”. Nie można również przyjąć, że Kasa reprezentuje interesy całego środowiska. Przynależność do niej jest bowiem dobrowolna, a celem jest zapewnienie stabilności finansowej rozumiane jako kryterium ekonomiczne i gospodarcze. Wynika z tego, że również kryterium funkcjonalne nie zostało spełnione.

5. Nawet jeżeli Trybunał uznałby, że Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa jest organizacją zawodową, istnieje jeszcze jeden powód, dla którego należałoby odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi. Jak wielokrotnie stwierdzał Trybunał (zob. np. postanowienie pełnego składu z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2) intencją ustrojodawcy było przyznanie, na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji, ochrony tylko takim interesom wskazanych w nim podmiotów, które odznaczają się pewnymi wspólnymi cechami. Trybunał wskazał, że są to odpowiednio interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Niedopuszczalne jest zatem, ze względu na charakter legitymacji procesowej organizacji zawodowych, skarżenie przez nie przepisów w kontekście działalności gospodarczej. Zakres legitymacji w przypadku tych podmiotów, ograniczony jest do spraw polegających na ochronie praw wynikających z wykonywania zawodu. W analizowanym przypadku, jak wynika to z nadesłanego przez wnioskodawcę odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego, przedmiotem działalności Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej jest między innymi przyjmowanie lokat, udzielanie pożyczek, kredytów i poręczeń spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym. Kasa Krajowa pośredniczy również w przeprowadzaniu rozliczeń finansowych. Trudno nie zauważyć zatem, że działalność taka ma na celu osiąganie korzyści majątkowych, nie jest działalnością non profit. Działalność ta przybliża Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.

Mając na uwadze powyższe, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.