U 7/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
147/10/A/2007
POSTANOWIENIE
z dnia 21 listopada 2007 r.
Sygn. akt U 7/07
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Stępień – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Zbigniew Cieślak
Maria Gintowt-Jankowicz
Mirosław Granat
Marian Grzybowski
Wojciech Hermeliński
Adam Jamróz – sprawozdawca
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz
Ewa Łętowska
Marek Mazurkiewicz
Janusz Niemcewicz
Mirosław Wyrzykowski
Bohdan Zdziennicki,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 listopada 2007 r., wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności:
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 130, poz. 906) z art. 25 ust. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz z art. 53 w związku z art. 48 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 6 ust. 2, art. 10 ust. 1, art. 20 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965),
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania.
Uzasadnienie
I
Wnioskiem z 23 sierpnia 2007 r. grupa 51 posłów na Sejm wniosła o stwierdzenie niezgodności rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 130, poz. 906) z art. 25 ust. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz z art. 53 w związku z art. 48 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 6 ust. 2, art. 10 ust. 1, art. 20 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965).
Zaskarżone rozporządzenie stanowi, że – począwszy od IV klasy szkoły podstawowej – do średniej ocen z obowiązkowych zajęć lekcyjnych, uzyskanych w wyniku klasyfikacji rocznej, wlicza się także oceny klasyfikacyjne uzyskane z religii albo z etyki, na którą uczeń uczęszczał w danym roku szkolnym. Ponadto uczniowi kończącemu szkołę podstawową, w zakresie klasyfikacji końcowej wlicza się roczne oceny klasyfikacyjne z religii albo etyki, jeżeli uczeń uczęszczał na te zajęcia w czasie nauki w danej szkole.
Wnioskodawca podniósł, że zaskarżone rozporządzenie jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, gdyż celem, który przyświecał jego wydaniu oraz główną konsekwencją zastosowania jest wspieranie religii. Bezstronność oznacza, że władze publiczne nie powinny w żaden sposób, a zwłaszcza w drodze działalności legislacyjnej, czy za pomocą systemu szkolnego promować jakiejkolwiek religii. Szerzenie zasad doktrynalnych i moralnych danej religii powinno być w myśl omawianej zasady wynikiem działalności danego kościoła czy związku wyznaniowego a nie władz publicznych. Tymczasem wśród celów wydawanego rozporządzenia, określonych w jego uzasadnieniu wprost wymienia się motywowanie ucznia do dodatkowego wysiłku oraz docenianie pracy wynikającej z uczestnictwa w zajęciach m.in. z religii albo etyki. Tym samym wybór dokonany przez uczniów lub ich opiekunów prawnych dokonywany będzie pod presją ekspektatywy dobrej oceny z religii lub etyki. W szkołach publicznych może być nauczana jedynie religia reprezentowana przez związek wyznaniowy o uregulowanej sytuacji prawnej.
Zdaniem wnioskodawcy zaskarżone rozporządzenie jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Wprowadzony akt prawny różnicuje sposoby obliczania średniej ocen dla uczniów uczęszczających na etykę lub religię oraz dla uczniów niebiorących udziału w tych zajęciach. Odmienne są także kryteria oceny – w wypadku uczniów uczęszczających na religię, przedmiotem oceny będzie stopień internalizacji określonego światopoglądu oraz zaangażowanie w praktyki religijne. W wypadku uczniów nieuczęszczających na katechezę, przesłanką ich oceny jest poziom zdobytej wiedzy naukowej oraz związanych z tym umiejętności.
Rozporządzenie narusza także konstytucyjnie gwarantowane prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania religijnego oraz moralnego, zgodnego z własnymi przekonaniami, przy uwzględnieniu dojrzałości dziecka, wolności jego sumienia i wyznania oraz przekonań. Rozporządzenie przewidując wliczanie oceny z religii do średniej ocen wprowadza instrument presji na ucznia uczęszczającego na katechezę (z woli rodziców a nie jego samego); narusza równowagę między władzą rodziców, a wolnością sumienia i wyznania oraz przekonań ucznia.
Rozporządzenie narusza także wynikający z art. 6 ust. 2 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zakaz zmuszania obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych ani do udziału w nich. Rozporządzenie jest narzędziem presji na uczniów biorących udział w lekcjach religii – przedmiotem oceny jest nie tylko wiedza, ale także postawa ucznia podczas zajęć – także podczas modlitwy rozpoczynającej i kończącej zajęcia. Państwo nie powinno legitymizować presji w sprawach religijnych.
Zaskarżony akt prawny narusza także wyrażoną w art. 10 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zasadę, iż Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań. Zasadę tę narusza sytuacja, w której państwo nakazuje uwzględnić, w urzędowym systemie ocen ucznia, ocenę otrzymaną z katechezy. Do sfery działania władz publicznych zostają wprowadzone kryteria o charakterze religijnym, a uczeń zostaje poddany wartościowaniu przez władze publiczne właśnie na podstawie tego kryterium.
Rozporządzenie kwestionowane przez wnioskodawców narusza także, ich zdaniem, zasadę wyrażoną w art. 20 ust. 2 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, zgodnie z którą nauczanie religii dzieci i młodzieży jest wewnętrzną sprawą związków wyznaniowych. Oceny z religii oraz skutki tych ocen dla uczniów, jako integralny element nauczania religii, to także wewnętrzna sprawa związków wyznaniowych. Tymczasem ocena z religii, w myśl zaskarżonego rozporządzenia, ma rzutować na całościową ocenę ucznia w ramach nauczania szkolnego.
Naruszony został również art. 20 ust. 3 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, zgodnie z którym odrębna ustawa określa zasady nauczania religii w szkołach i przedszkolach. Zasady nauczania obejmują także tak istotną kwestię jak ocenianie ucznia, w szczególności także wliczanie lub niewliczanie oceny z religii do średniej ocen rocznych. Kwestia uregulowana zaskarżonym rozporządzeniem winna być zatem uregulowana w drodze ustawy.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi grupa 50 posłów. Wnioskodawcą w niniejszej sprawie była grupa 51 posłów Sejmu V kadencji. W chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawca posiadał legitymację do takiego wystąpienia. Dnia 7 września 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę o skróceniu kadencji (Dz. U. Nr 163, poz. 1154). Postanowieniem z 7 września 2007 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zarządził wybory do Sejmu i Senatu na dzień 21 października 2007 r. Zgodnie z postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 2007 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 79, poz. 841), pierwsze posiedzenie Sejmu wybranego 21 października 2007 r. zostało zwołane 5 listopada 2007 r. Tym samym 4 listopada 2007 r. upłynęła V kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji. Kadencja Sejmu – zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji – rozpoczyna się bowiem w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.
Wobec upływu kadencji Sejmu i związanym z tym wygaśnięciem mandatów poselskich, przestał istnieć podmiot uprawniony do dalszego występowania w sprawie. Takie stanowisko konsekwentnie wyrażane było w orzecznictwie Trybunału (zob. orzeczenie z 25 lutego 1992 r., sygn. K. 3/91, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 1; postanowienia z: 17 sierpnia 1993 r., sygn. K. 2/93, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 30; z 23 czerwca 1993 r., sygn. K. 3/93, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 26, 4 października 1997 r., sygn. K. 19/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 52, 12 listopada 1997 r., sygn. K. 21/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 58, 14 listopada 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262), które wygaśnięcie mandatu posłów łączyło ściśle z utratą uprawnienia do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w charakterze wnioskodawcy.
Utrata uprawnień przez wnioskodawcę nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 21 listopada 2007 r.
Sygn. akt U 7/07
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Stępień – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Zbigniew Cieślak
Maria Gintowt-Jankowicz
Mirosław Granat
Marian Grzybowski
Wojciech Hermeliński
Adam Jamróz – sprawozdawca
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz
Ewa Łętowska
Marek Mazurkiewicz
Janusz Niemcewicz
Mirosław Wyrzykowski
Bohdan Zdziennicki,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 listopada 2007 r., wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności:
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 130, poz. 906) z art. 25 ust. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz z art. 53 w związku z art. 48 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 6 ust. 2, art. 10 ust. 1, art. 20 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965),
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania.
Uzasadnienie
I
Wnioskiem z 23 sierpnia 2007 r. grupa 51 posłów na Sejm wniosła o stwierdzenie niezgodności rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 130, poz. 906) z art. 25 ust. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz z art. 53 w związku z art. 48 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 6 ust. 2, art. 10 ust. 1, art. 20 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965).
Zaskarżone rozporządzenie stanowi, że – począwszy od IV klasy szkoły podstawowej – do średniej ocen z obowiązkowych zajęć lekcyjnych, uzyskanych w wyniku klasyfikacji rocznej, wlicza się także oceny klasyfikacyjne uzyskane z religii albo z etyki, na którą uczeń uczęszczał w danym roku szkolnym. Ponadto uczniowi kończącemu szkołę podstawową, w zakresie klasyfikacji końcowej wlicza się roczne oceny klasyfikacyjne z religii albo etyki, jeżeli uczeń uczęszczał na te zajęcia w czasie nauki w danej szkole.
Wnioskodawca podniósł, że zaskarżone rozporządzenie jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, gdyż celem, który przyświecał jego wydaniu oraz główną konsekwencją zastosowania jest wspieranie religii. Bezstronność oznacza, że władze publiczne nie powinny w żaden sposób, a zwłaszcza w drodze działalności legislacyjnej, czy za pomocą systemu szkolnego promować jakiejkolwiek religii. Szerzenie zasad doktrynalnych i moralnych danej religii powinno być w myśl omawianej zasady wynikiem działalności danego kościoła czy związku wyznaniowego a nie władz publicznych. Tymczasem wśród celów wydawanego rozporządzenia, określonych w jego uzasadnieniu wprost wymienia się motywowanie ucznia do dodatkowego wysiłku oraz docenianie pracy wynikającej z uczestnictwa w zajęciach m.in. z religii albo etyki. Tym samym wybór dokonany przez uczniów lub ich opiekunów prawnych dokonywany będzie pod presją ekspektatywy dobrej oceny z religii lub etyki. W szkołach publicznych może być nauczana jedynie religia reprezentowana przez związek wyznaniowy o uregulowanej sytuacji prawnej.
Zdaniem wnioskodawcy zaskarżone rozporządzenie jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Wprowadzony akt prawny różnicuje sposoby obliczania średniej ocen dla uczniów uczęszczających na etykę lub religię oraz dla uczniów niebiorących udziału w tych zajęciach. Odmienne są także kryteria oceny – w wypadku uczniów uczęszczających na religię, przedmiotem oceny będzie stopień internalizacji określonego światopoglądu oraz zaangażowanie w praktyki religijne. W wypadku uczniów nieuczęszczających na katechezę, przesłanką ich oceny jest poziom zdobytej wiedzy naukowej oraz związanych z tym umiejętności.
Rozporządzenie narusza także konstytucyjnie gwarantowane prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania religijnego oraz moralnego, zgodnego z własnymi przekonaniami, przy uwzględnieniu dojrzałości dziecka, wolności jego sumienia i wyznania oraz przekonań. Rozporządzenie przewidując wliczanie oceny z religii do średniej ocen wprowadza instrument presji na ucznia uczęszczającego na katechezę (z woli rodziców a nie jego samego); narusza równowagę między władzą rodziców, a wolnością sumienia i wyznania oraz przekonań ucznia.
Rozporządzenie narusza także wynikający z art. 6 ust. 2 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zakaz zmuszania obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych ani do udziału w nich. Rozporządzenie jest narzędziem presji na uczniów biorących udział w lekcjach religii – przedmiotem oceny jest nie tylko wiedza, ale także postawa ucznia podczas zajęć – także podczas modlitwy rozpoczynającej i kończącej zajęcia. Państwo nie powinno legitymizować presji w sprawach religijnych.
Zaskarżony akt prawny narusza także wyrażoną w art. 10 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zasadę, iż Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań. Zasadę tę narusza sytuacja, w której państwo nakazuje uwzględnić, w urzędowym systemie ocen ucznia, ocenę otrzymaną z katechezy. Do sfery działania władz publicznych zostają wprowadzone kryteria o charakterze religijnym, a uczeń zostaje poddany wartościowaniu przez władze publiczne właśnie na podstawie tego kryterium.
Rozporządzenie kwestionowane przez wnioskodawców narusza także, ich zdaniem, zasadę wyrażoną w art. 20 ust. 2 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, zgodnie z którą nauczanie religii dzieci i młodzieży jest wewnętrzną sprawą związków wyznaniowych. Oceny z religii oraz skutki tych ocen dla uczniów, jako integralny element nauczania religii, to także wewnętrzna sprawa związków wyznaniowych. Tymczasem ocena z religii, w myśl zaskarżonego rozporządzenia, ma rzutować na całościową ocenę ucznia w ramach nauczania szkolnego.
Naruszony został również art. 20 ust. 3 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, zgodnie z którym odrębna ustawa określa zasady nauczania religii w szkołach i przedszkolach. Zasady nauczania obejmują także tak istotną kwestię jak ocenianie ucznia, w szczególności także wliczanie lub niewliczanie oceny z religii do średniej ocen rocznych. Kwestia uregulowana zaskarżonym rozporządzeniem winna być zatem uregulowana w drodze ustawy.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi grupa 50 posłów. Wnioskodawcą w niniejszej sprawie była grupa 51 posłów Sejmu V kadencji. W chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawca posiadał legitymację do takiego wystąpienia. Dnia 7 września 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę o skróceniu kadencji (Dz. U. Nr 163, poz. 1154). Postanowieniem z 7 września 2007 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zarządził wybory do Sejmu i Senatu na dzień 21 października 2007 r. Zgodnie z postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 2007 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 79, poz. 841), pierwsze posiedzenie Sejmu wybranego 21 października 2007 r. zostało zwołane 5 listopada 2007 r. Tym samym 4 listopada 2007 r. upłynęła V kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji. Kadencja Sejmu – zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji – rozpoczyna się bowiem w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.
Wobec upływu kadencji Sejmu i związanym z tym wygaśnięciem mandatów poselskich, przestał istnieć podmiot uprawniony do dalszego występowania w sprawie. Takie stanowisko konsekwentnie wyrażane było w orzecznictwie Trybunału (zob. orzeczenie z 25 lutego 1992 r., sygn. K. 3/91, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 1; postanowienia z: 17 sierpnia 1993 r., sygn. K. 2/93, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 30; z 23 czerwca 1993 r., sygn. K. 3/93, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 26, 4 października 1997 r., sygn. K. 19/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 52, 12 listopada 1997 r., sygn. K. 21/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 58, 14 listopada 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262), które wygaśnięcie mandatu posłów łączyło ściśle z utratą uprawnienia do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w charakterze wnioskodawcy.
Utrata uprawnień przez wnioskodawcę nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.